خبرگزاری حوزه، در آستانه اولین سالگرد ارتحال حضرت آیت الله لطف الله صافی گلپایگانی مطالبی پیرامون این مرجع فقید در قالب های مختلف منتشر می کند یادداشت زیر نگرشی اجمالی بر زندگانی آن مرجع فقید است:
بسم الله الرحمن الرحیم
حضرت آیت الله العظمی آقای حاج شیخ لطف الله صافی قدس سره، فقیه، اسلام‌شناس و اندیشمند بزرگ معاصر، در شهر گلپایگان، به سال ۱۳۳۷ قمری، قدم به صحنه هستی نهاد.
* والدی مجاهد، و دلسوخته اهل بیت علیهم‌السلام
پدر او عالم ، مرحوم آیت الله آخوند ملا محمّد جواد صافی، (متولد ۱۲۸۷ ه. ق) بود که علاوه بر تخصّص، تحقیق، تألیف و تدریس در گرایش های مختلف علوم اسلامی مانند فقه، اصول، کلام، اخلاق، حدیث و ...، در زمینه هنرهای ارزشمندی چون شعر و خوشنویسی نیز سرآمد بود. زهد، تقوا، عشق به ولایت و فضیلت های علمی اخلاقی آن بزرگ مرد، از یک سو و مواضع قدرتمندانه او در سنگر امر به معروف و نهی از منکر و جبهه گیریهای صریحش در برابر افکار انحرافی، ظالمان و جابران آن روزگار از سویی دیگر، هر قدر که مردم گلپایگان را شیفته و مطیع محض او می نمود، هیأت حاکمه، خوانین و زورگویان را در برابرش شکنندهتر میکرد؛ چنان که آنها همیشه او را سدّ راه اعمال خلاف شرع و بدعت گذاری های خود دیده و تا زنده بود از غیرت دینی و خشم الهی او می ترسیدند.
آفتاب عمر آن عالم جلیل القدر در افق عصر ۲۵ رجب سال ۱۳۷۸ هـ. ق، مصادف با شب شهادت حضرت امام موسی کاظم علیه السلام غروب کرد، و پس از تشییع جنازه‌ای با شکوه، زعیم عالیقدر حوزه، آیت الله العظمی بروجردی ره بر پیکر ایشان نماز خوانده، و دستور دادند ایشان را در نزدیکترین مکان به ضریح مطهر کریمه اهل البیت حضرت فاطمه معصومه علیهم‌السلام، دفن کنند.
* والده‌ای فاضله و متعبّده
والده‌ی ایشان، مرحومه فاطمه خانم، دختر مرحوم آیة الله آخوند ملا محمد علی از اعاظم علماء و هم‌دوره و هم حجره مرحوم آیة الله حاج میرزا محمد حسن معروف به میرزای شیرازی اعلی الله مقامهم و از بزرگان تلامذه مرحوم سید حسن مدرس استاد اکابر و فقهاء عالیقدر بود.
از برادرهای والده‌شان، یکی مرحوم آیة الله شیخ محمّد سعید از معاریف تلامذه آیات عظام میرزای شیرازی، و میرزای رشتی، و آقا سیّد محمد اصفهانی، و از مجاهدان و پیشتازان در مخالفت با پیش‌آمد رژیم پهلوی بود. برادر دیگرشان، مرحوم آیة الله حاج میرزا محمد باقر بود که در مقامات علمی و عملی، و استعداد و هوش، نابغه و مورد ستایش اَعلام بود، و خلاصه، پدر و برادران او از اعاظم بودند همان‌طور که خود ایشان فرموده‌اند:
پدرم نیز چو اخوان گرام * بود مشهور میان اعلام
آن مرحومه از بانوان فاضله متعبّده متهجده، و مورد احترام، و صاحب کمالات بود، و امتیازات و ویژگی‌هایی داشت که برای بانوان، الگو و اسوه و معلّم بود.
از ویژگی های بزرگ معنوی، و اخلاقی، که در وجود آن مرحومه، متبلور بود، می توان به تعبّد، اخلاص، تقوا، معرفت به حضرت حق، شجاعت، صراحت لهجه، شوهر داری کم نظیر، اهتمام در تربیت کودکان، و مخصوصاً راز و نیاز خاشعانه، ذکر، دعا و نماز شب اشاره کرد.
مرحوم آیت الله آخوند ملامحمدجواد، معرفت و عبادت الهی همسر خود را اینگونه توصیف می‌کند که:
رفت از کف آن زن شب زنده‌دار * و آن به ایّام خصوصی روزه‌دار
یاد باد آن گریه‌هایش در سحر * و آن تلاوت‌های قرآن یاد باد
* تحصیلات مقدّماتی
ایشان، در نوجوانی قدم به وادی علم و معنویت حوزه، نهاد، و میهمان صفای حلقه های صمیمی درس و بحث و مَحرَم شور وصف ناپذیر مناجات نیمه شب پاکباختگان حوزه شد.
ابتدا در گلپایگان، کتب پایه ادبیات عرب را نزد عالم جلیل القدر، مرحوم آخوند ملا ابوالقاسم مشهور به «قطب» آغاز کرد و ادامه مباحث ادبیات، کلام، تفسیر، حدیث، فقه و اصول را تا پایان سطح در همانجا پی گرفت، و در این مدّت، حجم وسیع کتب مهمّ رشته های مذکور را نزد پدر بزرگوارش، حضرت آیت الله آخوند ملا محمّد جواد صافی آموخت.
* عزم هجرت به قم
در سال ۱۳۶۰ ه.ق، گلپایگان و لذّت حضور در کنار پدر و مادری مهربان و دلسوز، را ترک کرد، و رنج مشکلات هجرت را پذیرا شد، تا با حضور در مجلس درس و بحث اساتید بزرگ حوزه علمیه قم، به تکمیل تحصیلات و تحقیقات خود بپردازد.
معظّم له در حوزه مبارکه قم، در درس خارج اصول مرحوم آیة الله العظمی آقای حاج سید محمد تقی خوانساری، و درس خارج فقه مرحوم آیة الله العظمی آقای آقا سید محمد حجّت، و نیز مقداری هم در بحث مرحوم آیة الله العظمی آقا سیدصدر الدین صدر حضور یافته و از محضر اعاظم حوزه قم خوشه‌چینی‌ها کرده، و بخش‌هایی از مباحث ایشان را تقریر نمود.
* کسب فیض از اساتید حوزه نجف اشرف
حدود چهار سال بعد، به عزم زیارت و تقبیل اعتاب مقدسه و کسب فیض از روضه مطهره علویه علی من ثاوی فیها آلاف التحیة و الثناء به نجف اشرف مشرف شده، و در آنجا از محاضر و مباحث فقیه بزرگ مرحوم آیة الله العظمی آقای آقا شیخ محمد کاظم شیرازی، و اسوه تقوی مرحوم آیة الله العظمی آقای آقا سید جمال گلپایگانی، و مقرّر بزرگ آیة الله العظمی نائینی، مرحوم آیة الله العظمی آقای آقا شیخ محمد علی کاظمی استفاده‌ها نمودند.
هوش و استعداد فوق العاده و تلاش و جدیّت در امر تحصیل، او را مورد علاقه خاص اساتید بزرگ قم و نجف قرار داد.
* شاگرد مبرّز و مشاور ویژه
حضرت آیت الله العظمی صافی پس از آن، مجدداً به قم بازگشتند، و بیش از پانزده سال، حلقه نشین مجلس درس مرجع و زعیم پرافتخار شیعه، حضرت آیت الله العظمی بروجردی، و نیز یکی از مشاوران ویژه و برجسته و از اصحاب خاص استفتاء آن بزرگوار گشت، به طوری که آن فخر دوران و زعیم یگانه حوزه، نظر به توانایی والای علمی آیت الله العظمی صافی، پاسخگویی به سؤالات مهم و حسّاس فقهی، و کلامی، و نیز نگارش کتاب ارزشمندی درباره مهدویّت را که «منتخب الأثر» نام گرفت، به ایشان واگذار کردند.
* ویژگی های اخلاقی و علمی
زهد، تقوی، اخلاص، قناعت، توکّل، سعه صدر، صراحت لهجه و امر به معروف و نهی از منکر، از ویژگیهای مهم روحی- اخلاقی این فقیه وارسته است.
وجودش، دریای بیکرانه عشق به انوار مقدّس ائمه معصومین علیهمالسّلام است، و هر پگاه بعد از نماز، در دعای عهد، میتوان ترنّم تمنّای دل شیدایی‌اش را در نغمه «العجل العجل یا مولای یا صاحب الزّمان» شنید، و گاهی او را میان خیل عاشقان مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، میهمان لحظه های پر معنویت مسجد جمکران، دید.
تدریس، تحقیق و تسلّط در زمینه علوم متنوع اسلامی، همچون فقه، اصول، کلام، حدیث، رجال و ...، تألیف حدود صد و پنجاه اثر ارزشمند و محقّقانه به زبان های فارسی و عربی که بعضی از آنها به چند زبان دیگر نیز ترجمه شده، از ویژگی های علمی ایشان است.
برخورداری از چنین موقعیتهای والای علمی، ایشان را در حوزه علمیه قم، در ردیف ممتازین قرار داد و بزرگانی چون آیات عظام: سید جمالالدین گلپایگانی، بروجردی، امام خمینی و سید محمد رضا گلپایگانی و بعضی دیگر، مقام بلند علمی- معنوی او را ارج نهادند؛ و آیت الله العظمی سید جمالالدین گلپایگانی در حدود ۴۵ سال پیش، اجتهاد متین و اوج مقام فقهی آیت الله العظمی صافی را طیّ مکتوبی مهم، اعلام کرد.
ایشان، سالها از طرف مرحوم آیت الله العظمی بروجردی و پس از ارتحال آن بزرگوار، از معدود کسانی بود که مسئولیت امتحان فضلای حوزه در سطح عالی و درس خارج را داشته و شماری از مجتهدان کنونی و مدرسین حوزه علمیه قم، نزد معظم له امتحان داده اند.
این فقیه گرانقدر، علاوه بر موارد مذکور، مطالعات گستردهای در زمینه ادبیات و تاریخ اسلام و ایران داشته، و ضمن آشنایی با قالب های گوناگون شعری، در سرودن شعر نیز مهارت کامل دارند.
این مرجع فرزانه، حتی اکنون نیز با تمامی مشغله های موجود، اخبار و مسائل دنیا و بالخصوص جهان اسلام را هر روز با دقت تمام از طریق رسانه های گروهی دنبال کرده و بنا به اطلاعات وسیع تاریخی- سیاسی، از قدرت تحلیل بالایی در زمینه رویدادهای منطقه ای، جهانی و دنیای اسلام برخوردار است و مصداق واقعی «عالِم به زمان» میباشد.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، حضور در صحنه های مختلف مبارزه با رژیم ستمشاهی باعث حساسیت ساواک، نسبت به این فقیه آگاه گشت، و بالأخره به توقیف یکی از کتب ایشان که حاوی مطالبی در نقد فساد رژیم شاه بود، منجر شد. در همین حال نشر بعضی کتب مهم حضرت آیت الله العظمی صافی که در دفاع از تشیع نگاشته بود نیز، در بعضی از کشورهای عربی ممنوع شد و بدین صورت دولتمردان این کشورها همسو با برخی مزدوران قلم بدست استعمار، نتوانستند خشم خود را از نوشته های آگاهی بخش و بیدار کنندهاش، پنهان نمایند.
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران، ایشان در سال ۱۳۵۸ ه. ش، به عنوان عضو مجلس خبرگان اوّل، انتخاب و در سال ۱۳۵۹ ه. ش، از سوی حضرت امام خمینی قدس سره به عضویت شورای نگهبان منصوب شد، و حدود هشت سال به عنوان دبیر شورای نگهبان، منشأ خدمات ارزندهای به نظام مقدس و مردم عزیز گشت، و در پاسداری از حریم اسلام و قرآن، لحظهای تردید به خود راه نداد.
حضرت آیت الله العظمی صافی، با ارتحال حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی قدس سره در آذر ماه ۱۳۷۲ ه. ش، بنا به تقاضاهای مکرّر و اصرار پی در پی علما و مردم، بالأخره تصدّی مرجعیّت را پذیرفت، و اکنون یکی از مراجع عمده، و ارکان اصلی حوزه علمیّه قم و جهان تشیّع، به شمار می رود.
* در کلام بزرگان
حضرت آیت الله العظمی سید جمال الدین هاشمی گلپایگانی ره:
حضرت آیة الله العظمی آقای حاج سید جمال الدین هاشمی گلپایگانی که از مراجع بزرگ عصر خود در نجف اشرف بودند، در تاریخ سوم جمادی الأولی ۱۳۷۵ قمری یعنی ۶۳ سال قبل برای معظم له اجازه اجتهاد صادر نموده، و مرقوم نموده‌اند که ایشان به بالاترین درجه اجتهاد و استنباط در احکام شرعیه نایل گردیده‌اند، و در آن اجازه، ایشان را با القاب «العالم، العلم، العیلم، العلّام، الفاضل، الکامل، الهمام، علم الاعلام، حجة الاسلام» یاد فرموده و ستوده‌اند.
حضرت آیة الله العظمی شیخ محمد علی کاظمی خراسانی ره:
حضرت آیة الله العظمی آقای شیخ محمد علی کاظمی خراسانی (ضوان الله علیه) مقرّر مرحوم محقّق نائینی (قدس سره) استاد آیة الله العظمی صافی در نجف، در نامه خود که در تاریخ یازدهم شوّال فرستاده‌اند، وی را با عنوان والای «علم العلم و مناره» یاد کرده، و ایشان را که نجف را ترک کرده بودند به نجف فرا خوانده و مرقوم فرموده‌اند:
«مفارقت امثال سرکار از نجف اشرف و خلوّ جامعه علمیه از آن، موجب تأثّر [است]، چون امروز جامعه علمیه، حاجت به امثال سرکار دارد که استعداد ذاتی را با حفظ ظاهر و التزام به نوامیس شرع مطهّر دارا و واجد هستید، علی هذا حتّی المقدور اسباب حرکت را فراهم فرمائید. امّید است بر عزم مراجعت باقی باشید، و جدّاً سرکار را از حضرت حجة الاسلام آقای والد (دامت برکاته) تقاضا می‌کنم.»
حضرت آیت الله العظمی امام خمینی ره:
امام خمینی در موارد مختلف، اندیشه فقاهتی و حضور مدبّرانه و آگاهانه آیت الله العظمی صافی را در بطن مسائل مهم جاری، ارج نهادند، و از همین روی، ایشان را به ایفای نقش در شورای نگهبان که در آن زمان مهم‌ّترین و آخرین مرکز تصمیم‌گیری درباره تأیید قوانین کشور و مطابقت آن با شرع و قانون، محسوب می‌گشت برگزیدند.
امام خمینی در نامه مورخ ۲۲/۳/۶۵ خود به شورای نگهبان، آیت الله العظمی صافی را از «فقها»یی دانسته‌اند که «لیاقت و تعهّدشان محرزست»، و «در مدّت طولانی خدمت، آشنایی وافر به مسائل جاریه دادند.» و در جایی دیگر، درباره ایشان فرموده‌اند: «معظم له مورد علاقه اینجانب هستند.»
حضرت آیت الله العظمی گلپایگانی ره:
برای تحلیلگران امور تاریخی، نقش کلیدی آیت الله العظمی صافی در مقام فقیهی دقیق و خوش فکر و مشاوری امین و آگاه برای آیت الله العظمی گلپایگانی در طول ۳۲ سال مرجعیت پر افتخار آن مرحوم، نقشی ویژه و کاملاً برجسته است.
آن مرجع عظیم الشأن در امور مهم سیاسی و اجتماعی با آیت الله العظمی صافی مشورت نموده، و مسائل مهم فقهی را با معظم له در میان می گذاشتند؛ برای نظرات ایشان اهمیت قائل بودند، آراءشان را محترم شمرده و به آن توجه مخصوص می‌فرمودند.
آیت الله العظمی گلپایگانی در نامه‌ای خطاب به دست اندر کاران اولین مرکز کامپیوتری تحقیقات و دایرة المعارف فقه اسلامی موسوم به «معجم فقهی»، آیت الله العظمی صافی را «نمونه‌ای از اکابر فقهای معاصرین» و «صاحبان مقام علمی شامخ» دانسته، و به استفاده از وجود مغتنم و سرمایه ارزشمند علمی ایشان، تأکید می‌ورزند.
آن مرحوم در وصیت‌نامه خویش، از آیت الله العظمی صافی با عنوان «مجتهدی مسلّم و عادل» یاد نموده‌اند.
عالم بزرگ عرب حضرت آیة الله شیخ سلمان خاقانی:
عالم بزرگ عرب، حضرت آیة الله شیخ سلمان خاقانی در جریان آشنایی خود با مرجع عالیقدر می‌نویسد: «شرایط جالبی پیش آمد که پیر بزرگواری را دیدم که سنین عمر او از هفتاد سال می‌گذشت، و درس و بحث و صید حقایق و تعمقّ در تاریخ اسلام و علوم اسلامی، او را فرسوده و لاغر ساخته بوده؛ چه آن‌که او از امّت اسلامی است که پیروی‌کردن کورکورانه و بدون تحقیق را، در اصول و فروع حرام می‌دانند، و تلاش و کوشش در تحقیق مطالب را تا مرز توان، لازم می‌شمرند. آری! او را در لباس رجال دین در عراق و ایران دیدم.
پرسیدم اسم شما چیست؟ پاسخ داد: لطف الله صافی. گفتم: بَه از این حُسن تصادف که من شما را یافتم ...»
ارتحال
این فقیه عالیقدر و عدیم النظیر، سرانجام با نفسی مطمئن و آرام، در آخر جمادی الثانیة ۱۴۴۳ قمری، پس از حدود ۱۰۶ سال زندگی پر خیر و برکت، به سوی لقاء الهی شتافت و با کوله‌باری لبریز از ایمان به خداوند و محبّت پیامبر و اهل بیت طاهرین آن حضرت علیهم السلام، در جوار حضرت سید الشهدا علیه السلام آرام گرفت.
مردم متدیّن و قدردان ایران اسلامی و عراق، با تشییعی با شکوه و کم نظیر، پیکر مطهّر آن فقیه عالیقدر را تا بهشت زمین یعنی حرم ملکوتی حضرت اباعبد الله الحسین علیه السلام بدرقه کردند و در حجره ورودی باب الرجاء، در میان تربت پاک حضرت امام حسین علیه السلام، به خاک سپردند و هم اکنون، هر روز و شب، شیعیان امیرالمؤمنین علیه السلام پس از زیارت حضرت سید الشهداء و اصحاب آن حضرت علیهم السلام، به زیارت مقبره این فقیه و خادم اهل بیت علیهم السلام می آیند و از ایشان می‌خواهند تا در محضر آقا و مولایشان ابی عبدالله الحسین علیه السلام، دعاگویشان باشد. وَ سَلامٌ عَلَیْهِ یَوْمَ وُلِدَ وَ یَوْمَ یَمُوتُ وَ یَوْمَ یُبْعَثُ حَیًّا
محسن اکبری شاهرودی
۱۴:۳۷ - ۱۴۰۱/۱۰/۲۰