به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، متن یادداشت حجت الاسلام حمید نیکزاد، مشاور وزیر آموزش و پرورش پیرامون ویژگی معلم و آموزگار موفق از نگاه مبانی دینی را در ذیل می خوانیم:
در شرایطی که سند تحول بنیادین در حال اجراست و مبانی نظری و فلسفی آن مبتنی بر فلسفه و نظریات تعلیم و تربیت اسلامی است، باید دید صلاحیت ها و شایستگی های آموزگاران، معلمان و مربیان چیست و تا چه حد به آن پای بندیم تا امیدوار باشیم خروجی آموزش و پرورش انسانهایی مومن، معتقد، خداجو، صالح، جسورولایت مدار، مشارکت جو، عاقل و... شوند.
برای تبیین این مهم، توجه جامعه فرهیخته معلمان در سطوح مختلف را به آیات ۲۵ تا ۲۸ سوره مبارکه طه جلب می نمایم که حضرت موسی علیه السلام بعنوان پیامبر و معلم الهی برای انجام رسالت خود در هدایت قوم از خداوند متعال درخواست می نماید و عرضه میدارد؛ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِی یَفْقَهُوا قَوْلِی. / پروردگارا سینه ام را گشاده گردان و کارم را برای من آسان ساز و از زبانم گره بگشای تا سخنم را بفهمند.
حضرت موسی علیه السلام در آغازحرکت به سوی جامعه هدف برای اینکه متربیان خود را به توحید و یکتاپرستی دعوت کند و آنها را تحت تعلیم و تربیت توحیدی قرار دهد از خداوند چهار نکته بنیادین را برای توفیق خود در این راه درخواست نمود که در حقیقت چهار ویژگی، اصلی و مبنایی صلاحیت های معلمی است.
*کمک خواستن از خدا «رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی»
شایسته است معلم در هر حال و به ویژه در آغاز کار روزانه خود به خداوند منان توسل جوید و از او کمک بخواهد به او قدرت تحمل، شکیبایی، صبرو حوصله عنایت فرماید تا در فرایند تعلیم و تربیت صبور باشد و بد خلقی نکند. از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نقل شده که بعد از تلاوت این آیه‌ی شریفه فرمودند: «إنَّ النُّورَ إذا وَقَعَ فی القلبِ انْفَتَحَ (انفسح) لَه و انْشَرَحَ.» وقتی نور در قلب می‌افتد، قلب به خاطر آن باز شده (وسعت پیدا کرده) و گشاده میگردد. / تفسیر کنز الدّقائق، ج ۱۱، ص ۲۹۷.
لذا شرح صدر یکی از پایه های اساسی توفیق هر معلم خداجو و انسان ساز است تا در مقابل سئوالات متعدد متربیان عصبانی نشود و با متانت و برد باری در برخورد با انبوه سئوالات و واکنش های دانش آموزان عصر حاضر پاسخ گو باشد. از رسول خدا پرسیدند معنای شرح صدر چیست؟ فرمود: «نورٌ یَقْذِفُهُ اللهُ فی قَلبِ المُؤمنِ فَیَنشَرِحُ لَهُ صَدرُهُ و یَنفَسِحُ.» نوری است که خدا در قلب مؤمن می‌اندازد و در نتیجه سینه‌ی او باز و گشاده میگردد» / مجمع البیان، ج ۴، ص ۳۶۳.
اگر معلمی شرح صدر پیدا کند و آن نور الهی در قلبش بتابد کلاس درس او متفاوت خواهد شد و او خود را همواره در محضر خدا خواهد دید و تلاش و کوشش را برای خدا انجام خواهد داد لذا اثر و نتیجه کار او چند برابر خواهد شد.
* وَیَسِّرْ لِی أَمْرِی/ لازمه آسان شدن
معلمی کار پیچیده و سختی است و هرچه این کار در پایه های اولیه تحصیلی باشد پیچیده تر از پایه های بعدی ست، زیرا معلم پایه اول هم نقش پدر و مادر را برای دانش آموز ایفا می کند و هم نقش تعلیم و تربیتی را. لذا تلفیق این دو مسئولیت در یکجا که افراد به تنهایی از پس یکی از آنها به سختی بر می آیند یا تا حدود زیادی قادر به انجام آن نیستند، جز استمداد از قادر متعال مشکل خواهد بود بنا بر این علاوه بر این تمسک، معلم باید بر روانشناسی یادگیری مسلط باشد، روانشناسی کودک و نوجوان و جامعه شناسی را بداند و تسلط کافی به شیوه های آموزشی داشته و به علوم مورد تدریس احاطه کافی داشته باشد.
آری! اینهمه فنون و مهارت و دانش و عاطفه و شناخت کاری بس دشوار است و اگر کمک خداوند متعال نباشد به انسان سخت خواهد آمد لذا هر روز باید از رب العالمین بخواهد "رب اشرح لی صدری و یسرلی امری"
* وَاحْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسَانِی
خدایا گره را از زبانم بگشا، معلمان فرهیخته توجه دارند با همه پیشرفتی که در علوم و فنون آموزشی بوجود آمده باز زبان گفتاری مهمترین ابزار برقراری ارتباط محسوب می شود، نحوه بیان، شیوه استدلال، چگونگی شروع، پیوستگی مطالب نحوه نتیجه گیری و بطور کلی بلاغت و فصاحت در زبان و گفتار از شایستگی ها و صلاحیت های معلمی است. درک درست از سطح فهم دانش آموزان – تنوع فرهنگی خانوادگی آنان، خزینه لغات متربیان و ...در هنگام انجام فعالیت های آموزشی – تربیتی، هرگونه گسیختگی در بیان مطالب، استفاده نابجا از اصطلاحات و کلمات باعث سردرگمی و عدم برقراری ارتباط بین معلم و دانش آموز میگردد به همین دلایل معلم صالح و دارای شایستگی در نظام اسلامی و خواهان تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت باید مدام از خداوند بخواهد که "واحلل عقدة من لسانی"
* یَفْقَهُوا قَوْلِی/ شرایط تفهیم درس
نکته دیگر در این وادی در کنار همه تلاش ها، کوشش ها، بکارگیری ابزار ها و روشها، توجه به عنایت حق تعالی از نکات مهم فرایند تعلیم و تربیت است و معلم شایسته همیشه خود را در محضر او می بیند و از او کمک میخواهد تا فعالیت هایش اثر گذار و ماندگار باشد و نکته جالب اینکه شرط لازم برای این بخش، داشتن شرح صدر، آسان شدن کار و باز شدن گره از زبان است و بدون این سه شرط فهمی اتفاق نخواهد افتاد برای درک بیشتر این فراز از درخواست حضرت موسی علیه السلام به جملات زیر توجه کنید:دانش آموز مطالب را به خوبی حفظ کرده، مطالب را خوب فهمیده، به همه سوالات پاسخ درست داده و با توجه به مطالب آموخته شده میتواند به سوالات مشابه پاسخ مناسب بدهد. حال کدام جملات با اهداف تعلیم و تربیت مناسب تر است، آیا در فرایند تعلیم و تربیت به دنبال حفظ مطالب توسط متربیان هستیم یا اینکه دانش آموز مطالب را بفهمد و به دنبال آن تغییر رفتار یا رفتار جدید در او ایجاد شود. مسلم است که هدف فهم و کاربرد مطالب است. فهم چگونه اتفاق می افتد شرایط آن چیست؟ که باید گفت؛ تحقیق – پژوهش– کار علمی، کاربردی کردن مطالب، آزمایش و ... از عوامل مهم در فهم هستند لذا معلم برای اینکه قولش یفقهوا گردد، باید فرایند فعالیت های آموزشی تربیتی خود را به این امور مجهز کند و با توجه به رویکردهای جدیددر کتب درسی به دنبال حل مسئله، خلاقیت و شکوفایی همه استعدادهای دانش آموزان باشد و به صورت زمینه محوری وپیامد محوری به تدریس بپردازد.
خلاصه آنکه شایستگی ها و صلاحیت های معلمان از منظر مبانی دینی عبارتند از:کمک خواستن از خدا در فعالیت ها. داشتن شرح صدر. طلب توفیق از خدا در انجام امر پیچیده تعلیم و تربیت. تدریس به گونه ای که موجب فهم دانش آموز شود نه حفظ دانش آموز. لذا همیشه از او بخواهیم که : " رب اشرح لی صدری و یسر لی امری و احلل عقدة من لسانی یفقهوا قولی "
۳۱۳/۱۷
