به گزارش خبرگزاری «حوزه»، کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی» اثری از آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی است که در آن به احکام شرعی موضوعات مختلف زندگی اشاره شده و «حوزه نیوز» به انتشار این احکام در شماره های گوناگون خواهد پرداخت.
بخش چهاردهم: احکام فرزند
۱. الحاق اولاد و نفی ولد
سؤال ۷۴۶. مردی به مسافرت رفته و مسافرتش بیش از یک سال طول کشیده است. در این مدّت همسرش پسری به دنیا آورده که بعداً باعث اختلاف بین زوجین شده و بدین سبب مرد زنش را طلاق داده است. اینک آن زن از دنیا رفته و آن پسر بزرگ شده و حقّش را می خواهد. مرد می گوید: «زنم این بچّه را بعد از یک سال از مسافرتم به دنیا آورده است، او پسر من نیست؛ هرچند همسرم عفیفه و مؤمنه بوده، و از او هیچ بدی ندیده ام» و زن تا آخر عمرش می گفت: «این بچّه فرزند شوهرم است و روز قیامت حقّم را خواهم گرفت». اکنون چند سؤال مطرح است:
الف) آیا قول شوهر قبول می شود؟
ب) اگر مشکوک باشد که زن بچّه را دوازده ماه بعد از سفر زوج، یا قبل از دوازده ماه به دنیا آورده، حکم چیست؟
ج) حکم ارث و محرمیت این پسر نسبت به آن زن و شوهر و بچّه های آن دو چیست؟
د) حکم خود این پسر فی حدّ ذاته چیست؟
جواب: چنانچه تولّد بچّه از آن زن معلوم باشد و شوهر ادّعا کند که بعد از یک سال از مسافرت او بوده و دلیلی بر ادّعای خود نداشته باشد، آن بچّه متعلّق به آن زن و شوهر و با هر دو محرم است و از هر دو ارث می برد؛ ولی اگر مرد بتواند با دلیل شرعی ثابت کند که یک سال بعد از سفر او متولّد شده فرزند او محسوب نمی شود.
سؤال ۷۴۷. دختری از طریق نامشروع باردار شده و حملش را به پسری نسبت می دهد؛ ولی آن پسر می گوید: «من یقین دارم قبل و بعد از من افراد دیگری نیز با او ارتباط داشته اند» این حمل شرعاً به کدامیک از آنها تعلّق دارد؟ مهر المثل این دختر را چه کسی باید بپردازد؟
جواب: اگر با اختیار و رضایت دختر بوده مهر المثل تعلّق نمی گیرد، و اگر به جبر و اکراه بوده هر کدام از آنها باید مهر المثل جداگانه ای بدهند؛ و در مورد فرزند اگر ثابت شود چند نفر با او زنا کرده اند و معلوم نشود بچّه منتسب به کدامیک است، باید با قرعه تعیین کنند.
سؤال ۷۴۸. درباره اماره فراش و نفی ولد به دو سؤال زیر پاسخ دهید:
الف) آیا برای اجرای اماره فراش، احراز وقوع مطلق نزدیکی کافی است، یا نزدیکی باید به گونه ای باشد که احتمال حاملگی، هر چند به صورت ضعیف، وجود داشته باشد؟ مثلاً برخی از فقهای عظام وطی در دبر را، به ویژه در صورت عزل، یا عدم انزال، برای جریان اماره فراش کافی نمی دانند. نظر حضرتعالی چیست؟
جواب: در تمام این موارد احتمال انعقاد فرزند هست، و اماره فراش محسوب می شود.
ب) با توجّه به فرض فوق، اماره فراش در کدام یک از حالت های زیر جاری است
۱. عزل
۲. عدم انزال
۳. وطی در دبر
۴. نزدیکی در ایام عادت ماهانه
۵. استفاده یکی از زوجین، یا هر دو، از وسایل پیشگیری از حاملگی
۶. عقیم شدن زوج عمل جرّاحی
۷. اثبات عقیم بودن زوج به وسیله آزمایشات پزشکی
۸. صغیر بودن زوج
۹. خصیّ و مجبوب بودن زوج
جواب: در تمام موارد بالا اماره فراش موجود است؛ زیرا هیچ کدام دلیل قطعی عدم انعقاد فرزند نیست.
سؤال ۷۴۹. با توجّه به این که از شرایط تحقّق اماره فراش، این است که از زمان وقوع نزدیکی تا هنگام تولّد، کمتر از شش ماه، و بیش از حداکثر مدّت حمل نگذشته باشد، لطفاً بفرمایید:
الف) اگر زمان وضع حمل به طور معمول نرسیده باشد، ولی با عمل جرّاحی طفل را زودتر متولّد کنند، تا از حداکثر حمل (۱۰ ماهه) تجاوز نکند، آیا اماره فراش جاری، و طفل ملحق به شوهر است؟
جواب: در این صورت ملحق به فراش نیست.
ب) تاریخ نزدیکی و فاصله میان آمیزش و تولّد به چه وسیله ای تعیین می شود؟ اگر چندین نزدیکی در طُهر واحد انجام شود، مبدأ حمل کدام است؟ اگر زوجین با یکدیگر توافق کنند که از تاریخ نزدیکی تا زمان تولّد، بیشتر از ده ماه یا کمتر از شش ماه گذشته، آیا چنین توافقی پذیرفته، و نَسَب طفل نفی می گردد؟
جواب: منظور از فراش نزدیکی نیست که تاریخ آن را تعیین کنند، بلکه همین اندازه که زن در خانه شوهر باشد، که امکان نزدیکی درباره او می رود، اماره فراش حاصل است.
سؤال ۷۵۰. آیا شرط حداقل ۶ ماه، فقط مربوط به طفلی است که صحیح و سالم و زنده به دنیا بیاید، یا شامل طفل مریض، ناقص، یا طفلی که مرده به دنیا آمده نیز می شود؟
جواب: اطفال مریض و ناقص و مانند آن را نیز شامل می شود، مشروط بر این که انسان محسوب شوند.
سؤال ۷۵۱. همان طور که مستحضرید برای اماره فراش، احراز و اثبات وقوع نزدیکی در مورد زوجین لازم نیست. آیا احراز وطی برای جریان اماره فراش در وطی به شبهه در مورد جریان اماره فراش نسبت به وطی به شبه نیز نیازی به احراز و اثبات نزدیکی نیست، یا از آن جا که نزدیکی به شبهه خلاف اصل است، باید احراز شود؟ یعنی آیا اجرای اماره فراش در وطی به شبهه (مثلاً) متوقّف بر اقرار و اعتراف واطی به نزدیکی است؟
جواب: در مورد وطی به شبهه احراز وطی لازم است.
سؤال ۷۵۲. خانمی اظهار می دارد که: «از مورّخه ۳۰/۶/۷۶ تا ۳۰/۶/۷۷ در عقد منقطع مردی بوده، و فرزندش در تاریخ ۸/۵/۷۷ به دنیا آمده است» مرد نفی ولد می کند، و می گوید: «عقد منقطع آنها از ۱۵/۱/۷۷ به مدّت شش ماه بوده، و چون فرزند مذکور در مدّت کمتر از شش ماه از تاریح عقد به دنیا آمده، متعلّق به ایشان نیست» لطفاً بفرمایید:
الف) با توجّه به اختلاف طرفین در مبدأ عقد منقطع، و عدم ارائه دلیل معتبر یا بینه شرعی بر صحّت اظهاراتشان، قول کدام یک مقدّم است؟
ب) با توجّه به نفی ولد از سوی زوج، آیا امکان الحاق فرزند مذکور به زوج وجود دارد؟
ج) زوجه می گوید: سر دفتر ازدواج شماره فلان، صیغه عقد منقطع را جاری نموده، و سر دفتر مذکور نیز ادّعای زوجه را تأیید می نماید. ولی در دفاتر خود چیزی ثبت نکرده است. آیا با یک شاهد و قسم زوجه، ادّعای وی ثابت می شود؟
جواب: فرزند مذکور به زوج ملحق نیست.
سؤال ۷۵۳. درباره اماره فراش و نفی ولد به سؤال زیر پاسخ دهید:
آیا برای اجرای اماره فراش، احراز وقوع مطلق نزدیکی کافی است، یا نزدیکی باید به گونه ای باشد که احتمال حاملگی، هر چند به صورت ضعیف، وجود داشته باشد؟ مثلا برخی از فقهای عظام وطی در دبر را، به ویژه در صورت عزل، یا عدم انزال، برای جریان اماره فراش کافی نمی دانند. نظر حضرتعالی چیست؟
جواب: در تمام این موارد احتمال انعقاد فرزند هست، و اماره فراش محسوب می شود.
۲. فرزند نامشروع
سؤال ۷۵۴. اگر پسر و دختری قبل از جاری شدن عقد بچه دار شوند آیا فرزند حلال زاده است؟
جواب: حلال زاده نیست مگر اینکه تصورشان این بوده باشد که به هنگام نامزدی نزدیکی کردن شرعاً جایز است.
سؤال ۷۵۵. اگر مرد مسلمان با زن بودائی و امثال آن که اهل کتاب نیستند ازدواج موقت نماید و فرزندی متولد شود آیا فرزند حلال زاده است؟
جواب: عقد آنها باطل است و اگر بدانند عقد باطل است فرزند آنها حلال زاده نیست و اگر نمی دانسته اند حلال زاده است.
سؤال ۷۵۶. اگر از طرف قاضی، زنی را جهت معاینه و تشخیص نطفه ای که وی در رحم دارد به نزد پزشک قانونی بفرستند، در صورتی که طبیب به طور قطع بتواند تشخیص دهد که نطفه متعلّق به شوهر این زن نبوده بلکه از مرد اجنبی می باشد، در این حال اگر طبیب واقعیت را گزارش دهد یقین دارد این زن را اقوام وی خواهند کشت و اگر خلاف گزارش کند بچّه ملحق به شوهر این زن می گردد و مسائل حقوقی و ارث و محرمیت و سایر مشکلات پیش خواهد آمد، بفرمایید وظیفه طبیب چیست؟
جواب: مهم این است که قول طبیب و یقین او برای قاضی در این گونه موارد حجّت نیست و حتّی یقین خود قاضی هم که از این طریق حاصل شود حجیت آن محل اشکال است بنابراین لزومی ندارد طبیب یقین خود را در این گونه موارد بازگو نماید و در نتیجه به حسب حکم ظاهری بچه ملحق به آن شوهر است و این گونه احکام ظاهری مشکلی ایجاد نمی کند.
سؤال ۷۵۷. دختری از زنا حامله شده است. در صورت پی بردن خانواده، احتمال کشتن وی می باشد. آیا می تواند سقط جنین کند؟ حکم دیه آن چیست؟
جواب: در صورتی که واقعاً جان او در خطر باشد، و جنین به چهار ماهگی نرسیده باشد، مجاز است سقط جنین کند، و دیه آن را به بیت المال بپردازد.
سؤال ۷۵۸. اگر مردی با زنی که تازه شوهرش را از دست داده و هنوز در عده است ازدواج کند و در اثر نزدیکی فرزندی از آن دو نفر به وجود آید فرزند متعلق به چه کسی خواهد بود و تکلیف شرعی چیست؟
جواب: چنانچه یقین دارند که فرزند از این ازدواج حاصل شده فرزند متعلق به همین دو نفر است و تفاوتی با بقیه فرزندان نمی کند.
۳. فرزند خوانده
سؤال ۷۵۹. اگر فرزند خوانده دختر باشد چگونه میتوان به او محرم شد؟
جواب: اگر فرزند خوانده دختر باشد و پدر مرد در حیات است می توان عقد موقّت دختر را با اجازه حاکم شرع، برای پدر خواند و حکم زن پدر را پیدا کند و محرم شود و اگر خواهر، یا مادر، یا زن برادر، یا برادرزاده ها، یا خواهرزاده های مرد شیر داشته باشند و بچّه شیرخوار باشد و از شیر آنها (با شرایط لازم) بخورد، حکم خواهرزاده، یا خواهر یا برادرزاده رضاعی پیدا کرده محرم می شود.
سؤال ۷۶۰. اگر فرزند خوانده پسر باشد چگونه میتوان به او محرم شد؟
جواب: اگر فرزند خوانده پسر باشد راه محرمیت آن است که از شیر خواهر، یا مادر، یا زنِ برادر، یا خواهرزاده ها، یا برادرزاده های آن زنِ فاقد فرزند بخورد تا آن زن، خاله یا خواهر و یا عمه رضایی آن پسر شود و محرم گردد. و اگر دوران شیرخوارگی پسربچّه گذشته باشد راهی برای محرمیت او نیست.
سؤال ۷۶۱. آیا می توان به خانواده هایی که فرزند ندارند، فرزندان بی سرپرست (مانند کودکان سر راهی) را تحویل داد، و در مقابل پولی از آنها گرفت؟ اگر مبلغ اخذ شده بر اساس جنس طفل، یا ویژگی های ظاهری او، متفاوت باشد، چه حکمی دارد؟
جواب: فروختن فرزند به هیچ عنوان جایز نیست.
۴. ختنه
سؤال ۷۶۲. چرا کودکان را بعد از زمان پیامبر (صلی الله علیه وآله) ختنه کردند؟ آیا در عصر پیامبران قبلی هم ختنه می کرده اند؟مگر در چیزی که خداوند آفریده ایرادی هست که ختنه می کنند؟
جواب: اولاً در شرایع سابق نیز ختنه بوده است و ثانیاً خداوند این عضو را آفریده که در دوران جنینی آن قسمت از جنین را حفظ کند و پس از تولد عضو زایدی محسوب می شود مانند بند ناف بچه که پس از تولد بریده می شود.
سؤال ۷۶۳. آیا ختنه کردن مردان فی نفسه واجب است؟
جواب: آری واجب است.
سؤال ۷۶۴. عباداتی مانند نماز، روزه، حج و امثال آن که مرد ختنه نکرده انجام می دهد چه حکمی دارد؟
جواب: عبادات او غیر از طواف صحیح است.
سؤال ۷۶۵. غیر مسلمانی که مسلمان می شود و یا کودکی که بالغ می شود اگر ختنه نکرده باشد، چه زمانی باید ختنه کند؟
جواب: هنگام بلوغ باید ختنه شده باشد و اگر قبل از آن باشد بهتر است.
سؤال ۷۶۶. اگر کسی ختنه کند ولی غلاف از حشفه کاملاً جدا نشود تکلیف چیست؟
جواب: باید مجدداً به طور کامل ختنه کند و در زمان ما کار مشکلی نیست.
