به گزارش خبرگزاری «حوزه»، کتاب «احکام خانواده در پرتو فقه اسلامی» اثری از آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی است که در آن به احکام شرعی موضوعات مختلف زندگی اشاره شده و «حوزه نیوز» به انتشار این احکام در شماره های گوناگون خواهد پرداخت.
بخش پانزدهم: رضاع (شیر دادن)
- شرایط شیر دادنی که سبب محرم شدن است
سؤال ۷۹۷. شیر دادن با چه شرایطی سبب محرمیّت می شود؟
جواب: هرگاه زنی کودکی را شیر دهد با نُه شرط سبب محرم شدن خواهد بود:
الف) شیر از ولادت باشد، بنابراین اگر پستان بدون تولّد فرزندی شیر پیدا کند و کودکی از آن بنوشد سبب محرمیت نمی شود.
ب) بچّه از زن زنده شیر بخورد، پس اگر پستان زن مرده ای را به دهان بگیرد و شیر بخورد اثری ندارد.
ج) شیر آن زن از حرام نباشد، بنابراین اگر شیر بچّه ای را که از زنا به دنیا آمده به بچّه ای بدهند به کسی محرم نمی شود.
د) شیر را از پستان بمکد، ولی احتیاط واجب آن است اگر شیر را در گلوی بچّه بریزند با آن زن و محارم او ازدواج نکند.
هـ) شیر را با چیز دیگر مخلوط نکنند.
و) شیر مربوط به یک شوهر باشد، بنابراین اگر زنی را که دارای شیر است طلاق دهد بعد شوهر دیگری کند و از او باردار شود و تا موقع وضع حمل شیری که مربوط به شوهر اوّل داشته باقی بماند و مثلاً کودکی را هشت دفعه از شیر مربوط به شوهر اوّل و هفت دفعه از شیر مربوط به شوهر دوم شیر دهد آن کودک به کسی محرم نمی شود، همچنین اگر زنی از شیر مربوط به شوهر اوّل کودکی را بطور کامل شیر دهد و بعد از شیر مربوط به شوهر دوم کودک دیگری را شیر دهد آن دو به یکدیگر محرم نمی شود.
ز) کودک به واسطه بیماری شیر را قی نکند، ولی احتیاط واجب آن است در این صورت کسانی که به واسطه شیر دادن به آن بچّه محرم می شوند با او ازدواج نکنند و نگاه محرمانه هم به او ننمایند.
ح) کودک پانزده مرتبه، یا یک شبانه روز بطوری که در مسأله بعد خواهد آمد شیر کامل بخورد، یا آن مقدار شیر به او بدهند که بگویند از آن شیر استخوانش محکم شده و گوشت در بدنش روییده است و احتیاط مستحب آن است که اگر ده مرتبه شیر بخورد کسانی که به واسطه شیر خوردن با او محرم می شوند با او ازدواج نکنند و نگاه محرمانه نیز به او ننمایند.
ط) دو سال کودک تمام نشده باشد، بنابراین بعد از تمام شدن دو سال اگر به او شیر دهند به کسی محرم نمی شود، حتّی اگر پیش از تمام شدن دو سال چهارده مرتبه و بعد از آن یک مرتبه شیر بخورد با کسی محرم نمی شود، ولی اگر از موقع زاییدن زن بیش از دو سال گذشته باشد و شیر او باقی باشد و بچّه ای را شیر دهد احتیاط واجب آن است که با زنانی که به واسطه شیر خوردن با او محرم می شوند ازدواج نکند و نگاه محرمانه هم ننماید.
سؤال ۷۹۸. آیا میتوان در طول یک شبانه روزی که کودک شیر می خورد از غذا و شیر زن دیگر هم استفاده کند؟
جواب: نباید در بین یک شبانه روز غذا یا شیر زن دیگری را بخورد، مگر این که غذا بقدری کم باشد که به حساب نیاید، همچنین در بین پانزده مرتبه شیر خوردن باید شیر زن دیگری را نخورد، و در هر مرتبه باید بقدری بخورد که سیر شود و بنابر احتیاط دو دفعه بطور ناقص، نه دو دفعه حساب می شود و نه یک دفعه.
سؤال ۷۹۹. اگر زنی از شیر مربوط به یک شوهر چندین بچّه را شیر دهد حکم محرمیت آنان چگونه است؟
جواب: هرگاه زنی از شیر مربوط به یک شوهر چندین بچّه را شیر دهد همه آنان به یکدیگر و به شوهر و زنی که آنان را شیر داده محرم می شوند.
سؤال ۸۰۰. هرگاه کسی دارای چند همسر است، هر کدام از آنان بچّه ای را شیر کامل دهد، حکم محرمیت آنان چگونه می شود؟
جواب: آن بچّه ها به یکدیگر و به آن مرد و به همه آن زنان محرم می شوند.
سؤال ۸۰۱. هرگاه زنی از شیر مربوط به یک شوهر پسر و دختری را شیر کامل دهد، حکم محرمیت آنان چگونه می شود؟
جواب: آنها به هم محرم می شوند، ولی خواهر و برادر آنها به یکدیگر محرم نمی شوند.
سؤال ۸۰۲. اگر زنی برادر کسی را شیر دهد به او محرم می شود؟
جواب: محرم نمی شود، اگر چه احتیاط مستحب آن است که با او ازدواج نکند.
سؤال ۸۰۳. هرگاه زنی دختر عمّه یا دختر خاله کسی را شیر دهد به او محرم می شود؟
جواب: محرم نمی شود، ولی احتیاط مستحب آن است که با او ازدواج نکند.
سؤال ۸۰۴. مردی که دو همسر دارد اگر یکی از آن دو همسر، فرزند عموی زن دیگر را شیر دهد زنی که فرزند عموی او شیر خورده به شوهر خود حرام می شود؟
جواب: خیر، حرام نمی شود.
سؤال ۸۰۵. دختری از سنّ هفت ماهگی به بعد، به مدّت سه ماه و بطور متفرّقه، روزی یک بار یا دو بار، از زنی شیر خورده و در همین روزها از شیر مادر، یا از شیر خشک، یا آب قند، نیز استفاده کرده است و بعضی مواقع در طول این سه ماه، ۷ الی ۱۰ روز اصلاً از شیر آن زن استفاده نکرده است، آیا این دختر فرزند رضاعی آن زن محسوب می شود؟
جواب: در فرض مسأله، با توجّه به این که گوشت و استخوان آن کودک تا حدّی به وسیله شیر آن زن روییده است، فرزند رضاعی او محسوب می شود.
سؤال ۸۰۶. اگر زن و شوهری، کودکی را که سنّ او کمتر از ۲ سال است به فرزند خواندگی بپذیرند، و زن با کمک و مشارکت شوهر، و با استفاده از روش خاصّی، پستان خود را شیردار سازد، و کودک را با چنین شیری به طور مستقیم (از پستان) در حدّ نصاب تعیین شده (۱۵ مرتبه کامل، یا به دفعات در طیّ یک شبانه روز به صورت تغذیه انحصاری) شیر دهد، لطفاً بفرمایید:
الف) آیا به این طریق رابطه خویشاوندی رضاعی میان کودک و زوجین مورد اشاره محقّق می گردد؟
ب) در صورتی که پاسخ سؤال اوّل منفی باشد، آیا رابطه مادر و فرزندی رضاعی به صورت انحصاری میان مرضعه و مرتضع برقرار می شود؟
جواب: حکم رضاع در این مورد جاری نیست، و این مسأله از مسائلی است که در میان فقها کاملاً مشهور است، و مدارک معتبری دارد که شیر بدون ولادت، تأثیری در تحریم ندارد.
- کسانی که به واسطه شیرخوردن محرم می شوند
سؤال ۸۰۷. اگر کودکی را با رعایت شرایط شیر دهند به چه کسانی محرم می شود؟
جواب: الف) خود آن زن و او را «مادر رضاعی» می گویند.
ب) شوهر آن زن که شیر مربوط به اوست و او را «پدر رضاعی» گویند.
ج) پدر و مادر آن زن هر چه بالا روند، اگر چه پدر و مادر رضاعی او باشند.
د) بچّه هایی که از آن زن به دنیا آمده اند یا به دنیا می آیند.
هـ) بچّه های اولاد آن زن هر چه پایین روند چه از اولاد او به دنیا آمده، یا اولاد او آنها را شیر داده باشند.
و) خواهر و برادر آن زن اگر چه رضاعی باشند.
ز) عمو و عمّه آن زن اگر چه رضاعی باشند.
ح) دایی و خاله آن زن اگر چه رضاعی باشند.
ط) اولاد شوهر آن زن که شیر مربوط به اوست هر چه پایین روند، اگر چه اولاد رضاعی او باشند.
ی) پدر و مادر شوهر آن زن که شیر مربوط به آن شوهر است هر چه بالا روند.
ک) خواهر و برادر شوهری که شیر مربوط به اوست اگر چه خواهر و برادر رضاعی او باشند.
ل) عمو و عمّه و دایی وخاله شوهری که شیر مربوط به اوست هر چه بالا روند اگر چه رضاعی باشند، همچنین عدّه دیگری که در مسائل بعد گفته می شود به واسطه شیر دادن محرم می شوند.
سؤال ۸۰۸. دختری را که زن شیر داده بر شوهر او حرام است؟
جواب: دختری را که زن شیر داده بر شوهر او حرام است، به شرط این که با آن زن نزدیکی کرده باشد.
سؤال ۸۰۹. آیا انسان می تواند با مادر رضاعی زن خود ازدواج کند؟
جواب: خیر، نمی تواند با مادر رضاعی زن خود ازدواج کند زیرا به حکم مادر زن اوست.
سؤال ۸۱۰. اگر خواهری بچّه های خواهر خود را شیر دهد، آیا این خواهر به شوهر خواهرش محرم می شود؟
در ضمن حکم فرزندان او چه خواهد بود؟
جواب: خواهری که شیر داده به پدر بچه شیرخوار محرم نمی شود، ولی فرزندان این خواهر با پدر بچه شیرخوار محرمند.
سؤال ۸۱۱. آیا نوه های مادر رضاعی بر شیرخوار محرم می باشند؟
جواب: آری، نوه ها بر شیرخوار محرم می باشند.
سؤال ۸۱۲. شخصی از خانمی، طبق شرایطی که در رساله های عملیه آمده، شیر خورده است. این زن پس از فوت همسرش، شوهر دیگری انتخاب نموده، و از هر دو شوهر دارای فرزندانی است. لطفاً در این مورد به دو سؤال زیر پاسخ فرمایید:
الف) آی فرزندانی که این خانم از هر دوشوهر دارد بر آن شخص محرم هستند؟
جواب: آری محرمند.
ب) آیا فرزندانی که از شوهر دوم دارد، می توانند با فرزندان این شخص که از خانم مذکور شیر خورده، ازدواج نمایند؟
جواب: نمی توانند ازدواج کنند.
سؤال ۸۱۳. انسان با دختری که خواهر انسان یا زن برادر او از شیر مربوط به برادرش او را شیر کامل داده باشد محرم است؟
جواب: آری محرم است و نمی تواند با او ازدواج کند.
سؤال ۸۱۴. اگر خواهرزاده یا برادرزاده یا نوه خواهر یا نوه برادر شخصی به دختری شیر داده باشد، آن دختر به این شخص محرم است؟
جواب: آری محرم است و نمی تواند با او ازدواج کند.
- احکام شیر دادن
سؤال ۸۱۵. هرگاه زنی بچّه شیرخواری را با رعایت شرایط شیر دهد، آیا محدودیتی در ازدواج پدر آن بچه با اقوام زن ایجاد می شود؟
جواب: آری، پدر آن بچّه نمی تواند با دخترهایی که از آن زن به دنیا آمده اند ازدواج کند و نیز بنابر احتیاط واجب نمی تواند دختر شوهری را که شیر مربوط به اوست به ازدواج خود درآورد، بلکه احتیاط واجب آن است که با دخترهای رضاعی او نیز ازدواج نکند، ولی ازدواج با دخترهای رضاعی آن زن از شوهر دیگر مانعی ندارد.
سؤال ۸۱۶. هرگاه زنی بچّه ای را با رعایت شرایط شیر دهد شوهر آن زن که شیر مربوط به اوست به خواهرهای آن بچّه محرم می شود؟
جواب: شوهر آن زن که شیر مربوط به اوست به خواهرهای آن بچّه محرم نمی شود، ولی احتیاط مستحب آن است که با آنان ازدواج نکند.
سؤال ۸۱۷. هرگاه زنی بچّه ای را با رعایت شرایط شیر دهد، خویشان شوهر با خواهر و برادر آن بچّه محرم می شوند؟
جواب: خیر، محرم نمی شوند.
سؤال ۸۱۸. هرگاه زنی کودکی را شیر دهد به برادرهای آن بچّه محرم می شود؟
جواب: هرگاه زنی کودکی را شیر دهد به برادرهای آن بچّه محرم نمی شود.
سؤال ۸۱۹. هرگاه زنی کودکی را شیر دهد خویشان آن زن به برادر و خواهرهای بچّه ای که شیر خورده محرم می شوند؟
جواب: خیر، محرم نمی شوند.
سؤال ۸۲۰. پسر می تواند با دختری که مادر یا مادر بزرگ او آن دختر را شیر کامل داده ازدواج کند؟
جواب: نمی تواند ازدواج کند.
سؤال ۸۲۱. اگر زن پدر انسان از شیر مربوط به پدر او دختری را شیر داده باشد پسر می تواند با آن دختر ازدواج نماید؟
جواب: نمی تواند با آن دختر ازدواج نماید.
سؤال ۸۲۲. زن می تواند بچّه دختر خود را شیر دهد؟
جواب: احتیاط مستحب آن است که به او شیر کامل ندهد.
سؤال ۸۲۳. زن می تواند بچّه ای را که شوهر دخترش از زن دیگر دارد شیر دهد؟
جواب: احتیاط مستحب آن است که به او شیر کامل ندهد.
سؤال ۸۲۴. مانعی دارد که زن نوه پسری خود را شیر دهد؟
جواب: مانعی ندارد.
سؤال ۸۲۵. اگر خانمی دختر برادر شوهر خود را شیر دهد آیا غیر از آن دختر، فرزندان دیگر دو برادر می توانند با هم ازدواج کنند؟
جواب: آن دختری که شیر زن برادر را خورده نسبت به تمام فرزندان آن زن محرم است ولی سایر فرزندان آن دو برادر می توانند با هم ازدواج کنند.
سؤال ۸۲۶. زن و شوهری به مسافرت رفته، و فرزند شیرخوار خود را به مادر آن زن می سپارند. او از شیر خود یک ماه تمام به آن بچّه شیر می دهد. با توجّه به این که تمام شرایط نشر حرمت حاصل شده، طبق فتاوای موجود، دامادش بر دخترش، نامحرم است، و باید از یکدیگر جدا شوند. لطفاً بفرمایید:
اوّلاً: اگر مادر زن به کلّی نسبت به این حکم جاهل بوده، چه صورتی دارد؟
ثانیاً: در فرض ایجاد حرمت، اگر دختر با شوهرش همبستر شود و فرزندی منعقد گردد، چه حکمی دارد؟
جواب: طبق فتوای اخیر ما این زن به شوهرش حرام نمی شود; هر چند خالی از کراهت نیست.
سؤال ۸۲۷. دختر بچه شیرخواری، شیر خاله خود را می نوشد، ولی نه به اندازه ای که باعث حرمت شود. آیا می تواند با پسر خاله اش ازدواج کند؟
جواب: اگر به اندازه ای که باعث تحریم می شود، نخورده است، ازدواج آنها مانعی ندارد.
سؤال ۸۲۸. مرد می تواند بدون اذن همسر خود با خواهرزاده یا برادرزاده رضاعی زن خود ازدواج کند؟
جواب: خیر، نمی تواند.
سؤال ۸۲۹. اگر شخصی با پسری (العیاذ باللّه) لواط کرده می تواند با دختر و خواهر مادر رضاعی آن پسر ازدواج کند؟
جواب: احتیاط واجب آن است که ازدواج نکند.
سؤال ۸۳۰. مرد می تواند با دو خواهر اگرچه رضاعی باشند ازدواج کند؟
جواب: نمی تواند ازدواج کند.
سؤال ۸۳۱. اگر دو زن را عقد کند بعد بفهمد خواهر بوده اند، این عقدها چه حکمی دارد؟
جواب: عقد اوّلی صحیح و دومی باطل است و اگر عقد در یک وقت بوده هر دو باطل است.
سؤال ۸۳۲. اگر زن از شیر مربوط به شوهر خود کسانی را که در زیر گفته می شود شیر دهد شوهرش بر او حرام می شود؟
الف) برادر و خواهر خودش را.
ب) عمو و عمّه و دایی و خاله خودش را.
ج) عمو زاده و دایی زاده خود را.
د) برادر زاده خود را.
هـ) برادر شوهر یا خواهر شوهر خود را.
و) خواهر زاده خود، یا خواهر زاده شوهرش را.
ز) عمو و عمّه و دایی و خاله شوهرش را.
ح) نوه زن دیگر شوهر را.
جواب: شوهرش بر او حرام نمی شود، ولی بهتر است این کار را نکند.
- آداب شیر دادن
سؤال ۸۳۳. بهترین فرد برای شیر دادن به کودک کیست؟
جواب: هیچ کس برای شیر دادن فرزند بهتر از مادر و سزاوارتر از او نیست.
سؤال ۸۳۴. مادر می تواند برای شیر دادن به کودک خود از شوهرش مزد بگیرد؟
جواب: بهتر است مزدی از شوهر خود نگیرد، ولی حق دارد بگیرد.
سؤال ۸۳۵. اگر مادر بخواهد بیشتر از دایه مزد بگیرد شوهر می تواند بچّه را از او گرفته به دایه دهد؟
جواب: می تواند بچّه را از او گرفته به دایه دهد.
سؤال ۸۳۶. آیا دایه باید شرایط خاصّی داشته باشد؟
جواب: در روایات آمده است دایه ای را باید برای طفل انتخاب کرد که دارای عقل و ایمان و عفّت و صورت نیکو باشد و از گرفتن دایه کم عقل یا غیرمؤمنه یا بدصورت و کج خلق یا زنازاده خودداری شود و همچنین از انتخاب دایه ای که بچّه او از زنا به دنیا آمده و شیرش شیر زنازاده است پرهیز شود.
سؤال ۸۳۷. آیا در مورد مدّت شیر دادن به کودک دستوری وجود دارد؟
جواب: مستحبّ است درصورتیکه ممکن باشد بچّه را دوسال تمام شیر بدهند.
سؤال ۸۳۸. با توجّه به این که هر طفل باید دو سال کامل از شیر مادر استفاده نماید، آیا شیر دادن بعد از دو سال شرعاً اشکال دارد؟
جواب: حرام نیست.
- مسائل متفرّقه شیر دادن
سؤال ۸۳۹. آیا اشکالی دارد زن ها هر بچّه ای را شیر دهند؟
جواب: خوب است از این کار بپرهیزند، زیرا ممکن است فراموش کنند به چه کسانی شیر داده اند و بعداً دو نفر محرم با یکدیگر ازدواج کنند، مخصوصاً در این ایام که با وجود امکان استفاده از شیر خشک و امثال آن، کمتر ضرورتی برای شیر دادن به بچّه های دیگر وجود دارد.
سؤال ۸۴۰. آیا کسانی که به واسطه شیر خوردن با یکدیگر خویشاوند می شوند نسبت به یکدیگر از حقوقی برخوردار می شوند؟
جواب: مستحبّ است یکدیگر را احترام کنند، ولی حقوق خویشاوندی ندارند.
سؤال ۸۴۱. آیا کسانی که به واسطه شیر خوردن با یکدیگر خویشاوند می شوند از یکدیگر ارث می برند؟
جواب: خیر، از یکدیگر ارث نمی برند.
سؤال ۸۴۲. زن می تواند بدون اجازه شوهر بچّه دیگری را شیر دهد؟
جواب: آری می تواند، به شرط آن که حقّ شوهر از بین نرود، ولی جایز نیست بچّه ای را شیر دهد که به واسطه شیر دادن آن بچّه نسبت به شوهر خود حرام شود.
سؤال ۸۴۳. در مسأله ۲۱۳۲ توضیح المسائل حضرتعالی آمده است: «هرگاه مردی بخواهد زن برادرش به او محرم شود می تواند دختر شیرخواری را با اجازه ولیّ او به عقد موقّت خود درآورد و در همان حال زن برادرش آن دختر را شیر کامل دهد، بعد از آن که شیر دادن تمام شد می تواند مدّت عقد موقّت را به او ببخشد» به نظر می رسد احتیاجی به قسمت اخیر مسأله نباشد; زیرا معقوده به عقد موقّت با خوردن شیر کامل بر برادر حرام می شود و نیازی به بخشیدن مدّت ندارد. آیا این مطلب درست است؟
جواب: درست است; قسمت اخیر مسأله زیاد است، و در چاپ های اخیر حذف شده است.
سؤال ۸۴۴. شیر دادنی که علّت محرم شدن است چگونه ثابت می شود؟
جواب: به دو چیز ثابت می شود:
اوّل: خبر دادن عدّه ای که انسان از گفته آنها یقین پیدا کند.
دوم: شهادت دو مرد عادل یا چهار زن عادل، بلکه احتیاط واجب آن است که به شهادت یک مرد با یک زن هم اکتفا کند، ولی شاهد ها باید شرایط شیر دادن را هم بگویند، مثلاً بگویند ما دیده ایم که فلان بچّه پانزده بار از پستان فلان زن با شرایطی که در مسأله ۲۱۱۶ رساله گفته شده شیر کامل خورده است و اگر بدانیم همه آنها شرایط را می دانند و در آن توافق دارند، شرح دادن آن لازم نیست.
سؤال ۸۴۵. هرگاه ندانند آیا کودک به مقداری که سبب محرم شدن است شیر خورده یا نه محرم بودن او چه حکمی پیدا می کند؟
جواب: اگر ندانند، محرم بودن ثابت نمی شود و برای محرمیت باید یقین حاصل شود.
سؤال ۸۴۶. خوردن شیر همسر توسّط شوهر چه حکمی دارد؟ اگر خوردن شیر از روی شهوت باشد حکمش چیست؟
جواب: در هر حال اشکال ندارد.
