به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، همایش عرفان اهل بیتی چهارشنبه شب به همت پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و با پیام حضرت آیت الله جوادی آملی و با حضور اندیشمندان و فرهیختگان حوزه و دانشگاه در تالار مرحوم استاد موسویان این پژوهشگاه در قم برگزار شد.

در ابتدا پیام تصویری حضرت آیت الله جوادی آملی به این همایش پخش شد که این مرجع تقلید در سخنانی بیان کردند: مستحضرید که وسعت علم به وسعت معلوم است از یک نظر و به سعه دیدگاه عالم است از نظر دیگر. معلوم در ساختار الهی هیچ کمبودی ندارد یعنی از بالاترین نقطه آسمان تا دورترین و پایین ترین نقطه زمین معلوم است. چیزی در صحنه خلقت نیست که فراگیری از آن ممنوع باشد یا انسان نتواند؛ اگر کسی نتواند بیندیشد یا درست بیندیشد یا اندیشه اش را به کار ببرد، نقص خود او و ضعف خود اوست.

ایشان بیان داشتند: علوم انسانی، مسئله اقتصاد و تجارت و امثال ذلک جزء علوم فرعی است؛ اما اصلی ترین علوم انسانی، انسان شناسی است که مورد غفلت است که آیا انسان که می میرد مثل درختی است که بعد از عمری سبز بودن می خشکد و هیزم می شود و دیگر هیچ یا مانند مرغی است که در قفس بود و مرگ عبارت از باز شدن قفس و آزاد شدن انسان است؟ اصلاً بشر امروز به این فکر نیست که بعداً چه خواهد شد!

معظم له اظهار داشتند: ترجیع بند علوم این است که ما یادمان نرود که علم هر چه دارد از معلوم است اولاً و معلوم مثلث است ثانیاً و اگر پیشرفت های علوم مادی به انسان آن جرأت را داد که این مثلث را مثله کند ثالثاً این مثله به درد سردخانه می خورد نه به درد حوزه و نه به درد دانشگاه رابعاً؛ معلومی که سخن نگوید و هدایت نکند، به درد سردخانه می خورد.

ایشان ادامه دادند: معلوم مرده، علم مرده تحویل می دهد و علم مرده، عالم را زنده نمی کند؛ دیگر نمی توان گفت که علما زنده اند و جزء زنده های جوامع بشری اند.

آیت الله العظمی جوادی آملی ابراز داشتند: آنچه در بیانات نورانی ائمه(علیهم السلام) هست طبقه بندی شده است؛ آن طبقه زیرینش این است که ما باید چیزهایی یاد بگیریم که مشکل روزانه ما را حل کند؛ فرمود: «مَنْ وَجَدَ مَاءً وَ تُرَاباً ثُمَّ افْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللَّه‏»؛ ملتی که زمین دارد آب دارد خاک کافی دارد، مع ذلک نیازمند به دیگری باشد فقیر داشته باشد مشکل اقتصادی داشته باشد، این ملت را خدا از رحمت خود دور کند.

ایشان اظهار داشتند: ناقدان هم در فراگیری علوم باید هشیارانه عمل کنند هم در بررسی و کارآمدی علوم. ناقدان باید بدانند که چه علمی برای بشر کنونی لازم است اولاً، چگونه باید این علم را به جامعه منتقل کرد ثانیاً و سطح جامعه را بالا آورد ثالثاً که جامعه فرهیخته داشته باشیم.

معظم له بیان داشتند: اگر می گویند نقد کنید یعنی نصیحت کنید، نصیحت، گفتن و نوشتن و اعتراض نیست، اینها لوازم نصیحت است. آن سوزن خیاطی را می گویند منصحه و آن خیاط را می گویند ناصح. اگر گفتند شما مسئولین تان را نصیحت کنید یعنی جامه ای ببافید که به قدّ نظام جمهوری اسلامی بخورد که هم آبروی او محفوظ باشد هم آبروی دیگران، وگرنه انتقاد کردن، به معنای نصیحت مسلمین و نصیحت ائمه مسلمین نیست، بلکه جامه دوختن، آبرو حفظ کردن، نظام را نگه داشتن، ناصح بودن و با منصحه کار کردن، نصیحت است که امیدواریم هیئت نقد، به این نکته دقیق هم عنایت کنند.

دریافت ۱۲۰ مقاله

در ادامه حجت الاسلام والمسلمین محمد جواد رودگر دبیر علمی همایش گفت: ۱۲۰ مقاله به همایش رسیده است که ۴۰ مقاله پذیرفته شده است و مجموعه مقالات و مجموعه مصاحبه با مرجع بعدا منتشر و پنج کتاب هم رونمایی خواهد شد.

دو روش اصلی عرفا برای اجتهاد عرفان

در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین سیدیدالله یزدان‌پناه، استاد حوزه علمیه در سخنانی با بیان اینکه مباحث روشی که عرفای ما دارند خود اهل بیت(ع) از ابتدا به آن پرداخته‌اند، گفت: وقتی این عرفا مباحثی را به اصولیون می‌گفتند برای آنان شگفت‌آور بود به همین دلیل حس می‌شود در مباحث روشی عرفانی کاری نشده است، ولی بزرگانی مانند ملاصدرا و امام و آیت الله جوادی آملی مباحث جدی در این زمینه مطرح کرده‌اند.

وی افزود: عرفا دو روش اصلی برای اجتهاد عرفان دارند، اول روش شهودی اختصاصی و دیگری روش همگانی که دیگران هم می‌توانند ورود کنند. در روش شهودی، عارف به جایی می‌رسد که حقایق قرآن و روایات را از عمق می‌فهمد، البته اگر اهل طهارت باشد.

این استاد حوزه بیان کرد: روش شهودی، روش رسیدن به خزائن قرآن و حقیقتی است که اهل بیت(ع) از آن خبر می‌دهند. خود اهل بیت(ع) هم حقیقت قدسی دارند ولی عارف آن حقایق قدسی را ندارد و البته به حد توان از آن خبر می‌دهد. عرفای حقیقی، شریعت را به عنوان میزان عام مطرح می‌کنند و آن میزان را با شهود و شیوه ظهورگیری به حقیقت می‌رسانند.

در قرآن با سه سطح معرفت روبرو هستیم

در ادامه حجت‌الاسلام و المسلمین حمید پارسانیا،نیز در سخنانی گفت: عرفان دو مسئله اصلی دارد یکی توحید و دیگری موحد و مسئله مهم دیگر نحوه معرفتی است که در عرفان وجود دارد و آن، شهود است. مسئله دیگر اینکه وقتی از عرفان اهل بیتی سخن می‌گوییم از منظر تاریخی هم می‌توان نگاه کرد و برای اینکه از منظر تاریخی وارد شویم تقسیم‌بندی دیگری هم مدنظر است.

وی با بیان اینکه در قرآن با سه سطح معرفت روبرو هستیم، افزود: اول معرفت نقلی زیرا قرآن، کلام خداست، سطح دیگر معرفت، عقلی است، زیرا مخاطب این کلام انسان عاقل است و اگر همه انبیاء باشند، ولی مخاطب عقل نداشته باشد، بی‌ثمر خواهد بود. سطح دیگر عرفان هم معرفت شهودی است. در تفکر دینی به صورت عام و در تفکر اسلامی معرفت به معرفت مفهومی منحصر نیست.

استاد حوزه با بیان اینکه وحی کلام خداست و نقل در حاشیه وحی، مرجعیت دارد و وحی به صورت نقل به گوش همگان می‌رسد، اظهار کرد: در قرآن هم از وحی و هم نقل سخن گفته شده است. در جریان غرب معرفت شهودی و نقل را از معرفت علمی حذف کرده‌اند که در رأس آن دکارت است.

حجت الاسلام والمسلمین پارسانیا ادامه داد: آنچه بعد از وفات پیامبر(ص) رخ داد، تحریفی بود که واقع شد و سطوح معرفت آسیب دید، البته به دلیل مرجعیت قرآن و اسلام، باز فقه حضور دارد. امامت حذف شد و خلافت آمد و در سده اول نوعی تحریف و ظاهرگرایی پیش آمد.

وی با بیان اینکه عقل عنصری است که عقل مفهومی می‌تواند نسبت به آن نقادانه برخورد کند، تصریح کرد: فقه با اینکه آسیب زیادی در سده‌های اولیه دید ولی باز مرجعیت قرآن را بالای سر خودش دارد. در سده اول چون قرآن مرجعیت داشت، جریاناتی در اسلام به عقل هم توجه نشان دادند.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) بیان کرد: در اسلام عترت و قرآن جدایی‌ناپذیر است و این جدایی در هر جایی اعم از فقه و عرفان وارد شود، آسیب‌رسان است؛ اهل بیت سعی کردند اگر قدرت از مسیر اصلی خود خارج می‌شود، فرهنگ در مدار اصلی باقی بماند. حضور این فرهنگ سبب می‌شود تا معرفت‌های عرفانی هم در یک بسترهایی وجود داشته باشد.

وی با بیان اینکه حیات اسلام به زیست شهودی است که انسان در ابد خودش با آن مواجه است، گفت: عنصر اول در زیست شهودی، توحید است. در روایت بیان شده است اگر توحید در یک کفه ترازو و همه عالم در کفه دیگر باشند باز سنگین‌تر است، زیرا او نامحدود است و اگر محدود باشد نقص دارد؛ عنصر اصلی رویکرد عرفانی به عالم هم با توحید است.

بحث از عرفان در همیشه تاریخ پرچالش بوده است

استاد علی اکبر رشاد در این همایش ملی با تقدیر و تشکر از کسانی که در زمینه عرفان اهل بیتی فعالیت داشته و این همایش را برگزار کردند، گفت: بحث از عرفان در همیشه تاریخ و در بین همه اقوام از امور و مسائل پرچالش بوده و در آن افراط و تفریط های فراوانی می شود و لذا موضوع حساسی است.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: با بیان اینکه برخی اعاظم از شروع این کار و رفع برخی ابهام‌ها در این زمینه استقبال کرده‌اند، افزود: در فعالیت‌های ما در عرصه عرفان در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، عرفان اهل بیتی بُعد سلبی ندارد و بعد ایجابی آن به شدت لازم است و قطعاً با عرفان‌های مرسوم تفاوت‌هایی دارد. عرفان اهل بیتی یکسری ویژگی‌هایی دارد و اگر عرفان رایج هم این خصوصیات را دارد، همان عرفان اهل بیتی خواهد بود و اگر خیر، باید نواقص آن برطرف شود.

استاد حوزه علمیه بیان کرد: در باور ما عرفان اهل بیتی ویژگی هایی دارد و و یکی از ویژگی های آن این است که شریعت مدار بوده و خارج از شریعت نیست و هیچ تعارض و تزاحمی بین شریعت و عرفان اهل بیتی وجود ندارد.

وی ادامه داد: عرفان اهل بیتی، عرفان تک منبع نیست و تنها مجرای دریافت های معرفتی و هدایت سلوکی و رفتاری شهود نمی باشد؛ بلکه انسان از مجاری مختلف برای تماس با ساحت سپهر الهی بهره می گیرد و آنگاه که این مجاری معتبر شوند به مواسات همدیگر تبیین کننده هستند و انسان ها از طریق مجاری گوناگون حقایق را دریافت می کنند.

استاد رشاد ابراز کرد: ائمه معصومین علیهم السلام می توانند تنها به وسیله عقل، تمامی حقایق را دریافت کنند و با شهود، فطرت عقلیه و سلیم و سایر مجاری، حقایق را دریافت کنند؛ اما انسان های عادی برای دریافت یک حقایق یا همه حقیقت ها باید از همه مجاری استفاده کنند.

رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: یکی از ویژگی‌های عرفان اهل بیتی، جامع المصادر بودن آن است؛ زیرا مکتب اهل بیت علیهم السلام این گونه بوده و تک منبعی نمی باشد.

وی با بیان این که عرفان اهل بیتی نظام ساز و تمدن ساز بوده و از جامعیت پردازی برخوردار است افزود: عرفان اهل بیتی عرفان اجتماعی بوده و عرفان انزوا و گوشه گیری نیست؛ عرفانی است که همیشه در صحنه بوده و به معنای کنج خانه نشستن و در گوشه زیستن نیست؛ بلکه عرفان جامعه پرداز، جامعه گرا بوده و همراه با مردم است و در متن جامعه ساری و جاری بوده و عارف قرار نیست گوشه گیر شده و رهبانیت اختیار کند.