تو کز محنت دیگران بی غمی

نشاید که نامت نهند آدمی (۲)

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

مَنْ أَصْبَحَ لَایَهْتَمُّ بِأُمُورِ المُسْلِمِینَ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ (۳) .

کسی که صبح کند و به امور مسلمانان اهتمام نورزد مسلمان نیست.

برنامه کمک رسانی به یکدیگر و توجّه به امور مسلمانان و به ویژه رسیدگی به فریاد فریاد خواهان، دستور حضرت حق و سفارش پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و امامان بزرگوار علیهم السلام است.

امام صادق علیه السلام فرمود:

کسی که رنج و غصه ای را از مؤمنی برطرف کند، خدا رنج و غصه آخرت او را برطرف می‌کند و با دل خنک از قبرش درآید. و کسی که گرسنگی مؤمنی را بزداید، خدا او را از میوه بهشت بخوراند. و کسی که با شربت آبی مؤمن تشنه را سیراب کند، خدا او را از رحیق مختوم سیراب فرماید (۴) .

همچنین آن حضرت فرمود:

هرکس به فریاد برادر مؤمن غصه دار و تشنه‌اش به هنگام سختی و رنجش برسد، غصه‌اش را برطرف کند و او را برای رسیدن به حاجتش یاری دهد، خدا از جانب خود هفتاد و دو رحمت برایش بنویسد که یکی از آن هفتاد و دو رحمت را در دنیا برای اصلاح امور زندگیش پیش اندازد و هفتاد و یک رحمت را برای ترس و هول قیامتش ذخیره کند (۵) .

۲- ترک کمک به ستمدیده

برنامه کمک به مظلوم و یاری دادن به کسی که مورد ستم واقع شده، به اندازه ای در اسلام حائز ارزش و اهمیت است که امیرالمؤمنین علیه السلام در دقایق آخر عمرش در شب بیست و یکم ماه رمضان، در ضمن سفارش و وصیّتش به فرزندان فرمودند:

کُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَلِلْمَظْلُومِ عَوْناً (۶) .

دشمن ستمکار و یار ستمدیده باشید.

آری، این زیباترین شعار اسلام و شعار عملی مؤمن در برابر ظلم و ظالم، و نسبت به مظلوم و ستمدیده است.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

مَنْ أَخَذَ لِلْمَظْلُومِ مِنَ الظَالِمِ کانَ مَعی فِی الجَنَّةِ مُصاحِباً (۷) .

هرکس حق مظلوم را از ظالم باز ستاند، همنشین من در بهشت است.

حضرت علی علیه السلام فرمود:

هنگامی که ستمدیده ای را دیدی او را بر ضد ستمکار یاری ده (۸) .

و نیز آن حضرت فرمود:

أَحْسَنُ العَدْلِ نُصْرَةُ المَظْلُومِ (۹) .

نیکوترین عدل، یاری رساندن به ستمدیده است.

امام صادق علیه السلام فرمود:

هیچ مؤمنی نیست که مؤمن ستمدیده ای را یاری دهد، مگر این که یاری دادنش از روزه یک ماه، و اعتکافش در مسجد الحرام برتر است. و هیچ مؤمنی نیست که برادر مؤمنش را یاری دهد، در حالی که قدرت یاری دادن داشته باشد، مگر این که خدا در دنیا و آخرت یاریش دهد. و هیچ مؤمنی نیست که برادر مؤمنش را در حالی که توانایی یاری دادن به او را دارد واگذارد، مگر این که خدا او را در دنیا و آخرت واگذارد (۱۰) .

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

خدای عز و جل می‌فرماید: سوگند به عزّت و جلالم، قطعاً در دنیا و آخرت از ستمکار انتقام می‌گیرم و یقیناً از کسی که ستمدیده ای را ببیند و قدرت بر یاری او داشته باشد و او را یاری ندهد انتقام خواهم گرفت (۱۱) .

۳- ضایع کردن امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر، دو فریضه مهم از فرائض الهی، و دو برنامه واجب از واجبات دینی است که اجرایش بر کسی که واجد شرایط است- یعنی معروف و منکر را می‌شناسد و خود آراسته به معروف و دور از منکر است- لازم و حتمی است و ترک و ضایع کردن این دو فریضه، گناهی بزرگ و سبب نزول بلاست.

امر به معروف و نهی از منکر، بزرگ ترین محور دین و حقیقت بسیار مهمی است که همه انبیا به خاطر برپا داشتنش، مبعوث به رسالت شده‌اند.

اگر بساط این دو فریضه برچیده شود، و علم و عمل به آن از بین برود، حرکت نبوت تعطیل می‌شود و دین به نابودی می‌رسد و گمراهی همه را می‌گیرد و نادانی و جهالت شیوع پیدا می‌کند و فساد به همه امور مردم سرایت می‌یابد و شهرها رو به خرابی می‌رود و انسان‌ها به چاه هلاکت می‌افتند.

قرآن می‌فرماید:

وَلْتَکُن مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرونَ بِالْمَعْروفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَأُولئِکَ هُمُ الْمُفْلِحونَ (۱۲) .

از شما ملّت اسلام باید گروهی باشند که همه را به خیر دعوت کنند و امر به معروف و نهی از منکر نمایند، اینان که به امر به معروف و نهی از منکر اقدام می‌کنند، همان رستگارانند.

وَالمُؤْمِنونَ وَالمُؤْمِناتُ بَعْضُهُم أَوْلِیآءُ بَعْضٍ یَأمُرُونَ بِالمَعْروفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ المُنْکَرِ (۱۳) .

مؤمنان و مؤمنات دوستان یکدیگرند امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود:

لَتَأمُرُنَّ بِالمَعروفِ وَلَتَنهَوُنَّ عَنِ المُنْکَرِ أَو لَیُسَلِّطَنَّ اللَّهُ عَلیکُم شِرارَکُم ثُمَّ یَدعُو خِیارُکم فلا یُستَجابَ لَهُم (۱۴) .

شما مردم باید امر به معروف و نهی از منکر کنید وگرنه خدا اشرارتان را بر شما چیره می‌سازد، پس خوبانتان دعا می‌کنند ولی دعایشان مستجاب نمی‌شود.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود:

از نشستن در جادّه‌ها که محل رفت و آمد مردم است بپرهیزید. گفتند: ما را از آن چاره ای نیست چون مجالس گفتگوی ماست. فرمود: اگر چاره ای ندارید پس حق جاده را رعایت کنید. گفتند: حق جادّه چیست؟ فرمود: فروپوشی چشم از نامحرم، خودداری از آزار مردم، پاسخ سلام و امر به معروف و نهی از منکر (۱۵) .

و نیز آن حضرت فرمود:

همه سخنان انسان به زیان اوست نه به سودش، مگر امر به معروف و نهی از منکر و ذکر خدا (۱۶) .

امام باقر علیه السلام فرمود:

خدا به شعیب وحی کرد: از قوم تو صد هزار نفر را عذاب می‌کنم، چهل هزار نفر از اشرار و شصت هزار نفر از خوبان. گفت: پروردگارا، عذاب اشرار در جای خود صحیح است، خوبان چرا؟ خدا وحی فرمود: خوبان، نسبت به اشرار خیرخواهی نکردند و از بدی‌ها بازشان نداشتند و به آنان اعتراض نکردند و به خاطر خشم من بر آنان خشم نگرفتند (۱۷) .

امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

مردی از قبیله خثعم خدمت رسول خدا صلی الله علیه و آله رسید و گفت: ای رسول خدا، مرا خبر ده بهترین برنامه اسلام چیست؟ فرمود: ایمان به خدا. گفت: پس از آن؟

فرمود: صله رحم. پرسید: بعد از آن؟ فرمود: امر به معروف و نهی از منکر.

پرسید: کدام عمل نزد خدا مبغوض‌تر است؟ فرمود: شریک انگاشتن برای خدا.

گفت: پس از آن؟ فرمود: قطع رحم. پرسید: بعد از آن؟ فرمود: امر به منکر و نهی از معروف (۱۸) .

پی نوشت ها:

(۱). «وَالذُّنُوبُ الَّتِی تُنْزِلُ الْبَلاءَ تَرْکُ إِغَاثَةِ الْمَلْهُوفِ وَتَرْکُ مُعَاوَنَةِ الْمَظْلُومِ وَتَضْیِیعُ الأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَر» . معانی الأخبار: ۲۷۰؛ وسائل الشیعة: ۱۶/ ۲۸۲، باب ۴۱، حدیث ۲۱۵۵۶.