به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمدحسین فلاح زاده رئیس هیئت امنای مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی در برنامه این هفته تلویزیون اینترنتی «پاسخ» وابسته به مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه به بیان مسائل گوناگونی پیرامون اهمیت و چگونگی استهلال ماه پرداخت و گفت: موضوع وقت و زمان در بسیاری از آموزه های دینی و به ویژه مسائل عبادی نقش کلیدی دارد؛ انجام نماز، اعمال حج، روزه و بسیاری دیگر از اعمال عبادی در دین اسلام در زمان های مشخصی باید به جا آورده شود.

اهمیت هلال ماه در تعیین زمان های عبادی

وی ادامه داد: در مورد اهمیت هلال ماه در تعیین زمان های عبادی در سوره بقره نیز اشاره مستقیم شده است. آغاز ماه روزه داری با دیدن هلال ماه بوده و پایان آن نیز بر همین اساس است. البته این موضوع فقط در مورد ماه رمضان نبوده و آغاز و پایان سایر ماه ها نیز بر این پایه تعیین می شود.

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده با اشاره به روش های رؤیت هلال ماه اظهار کرد: یکی از این روش ها رؤیت هلال توسط خود افراد در اندکی قبل از غروب آفتاب و یا بعد از غروب آفتاب است.

وی افزود: رؤیت هلال توسط افراد از نظر علمای شیعه زمانی ثابت کننده ابتدای ماه است که تولد هلال به صورت آشکار انجام گرفته باشد و به وضوح دیده شود. از نظر برخی از مراجع این کار نباید با ابزار خاصی انجام گرفته باشد و می بایست شخص با چشم غیرمسلح هلال را رؤیت کند. اگر فردی با نگاه کردن زیاد به آسمان دچار خیال پردازی شده و برخی اجسام دیگر را به جای هلال ماه به اشتباه تصور کند، این تصویر خیالی هرگز حجت نبوده و نمی تواند روز بعد را ابتدای ماه بداند. اما اگر فرد به یقین در رؤیت ماه برسد، ولو اینکه بقیه افراد شهرش هلال را ندیده باشند اما او می بایست روز بعد را اول ماه بداند.

شهادت دو نفر عادل مبنی بر دیدن هلال ماه، یکی از روش های استهلال است

استاد حوزه علمیه قم ضمن پرداختن به دیگر روش های رؤیت هلال ماه خاطرنشان کرد: یکی دیگر از روش های تشخیص هلال ماه، شهادت دو نفر عادل مبنی بر دیدن مستقیم هلال ماه توسط خود آن دو نفر عادل است.

وی گفت: شهادت عده زیادی مبنی بر دیدن هلال ماه نیز یکی دیگر از راه های تشخیص اول ماه است. مثلاً مرجع تقلید با اطمینان به اعلام رؤیت هلال ماه توسط عده ای از کارکنان دفترش می تواند این امر را پذیرفته و به مقلدین خود اعلام نماید.

حکم حاکم شرع، فیصله دهنده تمام اختلاف ها

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده یادآور شد: حکم حاکم شرع نیز یکی دیگر از راهکارها برای تشخیص ابتدای ماه است و از آنجا که حکم حاکم شرع فیصله دهنده تمام اختلافات می باشد، پس حکم حاکم می تواند تعیین کننده نهایی در زمینه رؤیت هلال ماه نیز قرار گیرد.

وی تصریح کرد: رفتن مردم به دنبال استهلال و رؤیت شخصی هلال ماه یک امر مستحب بوده و مردم می توانند با این کار کمک کننده برای تشخیص هلال ماه و تعیین ابتدای ماه جدید باشند. البته همان طور که گفته شد، این امر مستحب بوده و نیاز نیست تک تک مردم به طور الزامی به دنبال استهلال بروند.

کارشناس مسائل دینی با تأکید بر پیشرفت های علمی عصر حاضر در تعیین مدت زمان ماه های مختلف بیان داشت: با توجه به پیشرفت های مختلفی که در علوم گوناگون به دست آمده است، قول و گفته منجمین و دانشمندان حوزه نجوم نیز می تواند ملاک این کار قرار گیرد، اما باید دانست که اطمینان و یقین خود افراد حجت شرعی است و اگر منجمین نتوانند افراد را به یقین برسانند، قول آن ها برای تعیین ابتدای ماه فاقد اعتبار خواهد بود. نکته دیگر این است که خود اخترشناسان می گویند که گاهی ممکن است تولد ماه صورت گیرد، اما رؤیت حاصل نشود؛ در این حالت ما تابع احکام شرعی هستیم که رؤیت را حجت قرار داده است.

دلایل اختلاف زمان رؤیت هلال ماه در بلاد مختلف

وی در ادامه دلایل اختلاف زمان رؤیت هلال ماه در بلاد مختلف را برشمرد و گفت: این اختلاف یک امر طبیعی بوده و چون شب که سایه ای است بر روی زمین، پس نمی توان انتظار داشت عید فطر آن طرف زمین با عید فطر طرف دیگر آن در یک روز واقع شود. مثال دیگر این است که هنگام اذان ظهر در کشور ما با هنگام اذان ظهر در برخی کشورهای دیگر تا ۱۰ ساعت نیز اختلاف دارد. پس سایر مناسبت ها نیز می تواند در کشورهای مختلف، زمان بندی متفاوتی داشته باشد. البته این اختلاف نباید از دو روز بیشتر باشد و اگر به سه روز برسد، قطعاً اشتباه است.

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده افزود: در مورد کشورهایی که در وقوع روز و شبشان و یا ساعاتی از آن ها با هم اشتراک دارند، رؤیت یقینی هلال ماه در یکی از آن ها، برای سایر آن کشورها نیز کفایت کرده و حجت شرعی است.

وی ضمن بیان اهمیت حکم حاکم شرع ادامه داد: مرحوم آقا سید محمد کاظم طباطبایی یزدی(ره) در کتاب شریف عروة الوثقی و در انتهای بحث اجتهاد و تقلید با صراحت اعلام کرده اند که اگر حاکم حکم کرد، تبعیت از حکم او بر مقلدین خود او، مقلدین سایر مراجع و بلکه بر مجتهدین دیگر نیز واجب است. اما سؤال کلیدی که در این زمینه مطرح می شود، این است که حکم چیست و حاکم کیست؟ در این زمینه مجتهدین به تعیین حاکم می پردازند که امروزه این امر توسط مجلس خبرگان رهبری و بر اساس قانون اساسی انجام می گیرد.

تفاوت «اعلام حاکم» با «حکم حاکم»

رئیس هیئت امنای مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی اظهار کرد: در شرایطی که حاکم شرع صرفاً اعلام کرده باشد که فلان روز عید فطر است و این در حالی باشد که مرجع ما کسی غیر از حاکم شرع بوده و نظر او متفاوت با نظر حاکم باشد، در این جا می توانیم بر اساس نظر مرجع خودمان عمل کنیم. اما اگر حاکم «حکم» کند، آنگاه بر مقلدین همه مراجع لازم است بر اساس این حکم عمل نمایند.

وی با تأکید بر اهمیت تبعیت از حکم حاکم خاطرنشان کرد: در صورتی که فردی به صورت مستقیم هلال ماه را ببیند و به یقین برسد، اما حاکم روز دیگری را ابتدای ماه اعلام نماید، آن فرد می تواند بر اساس یقین خود عمل کند، اما هرگز جایز نیست بر تبلیغ علیه حکم حاکم مبادرت ورزد.

آیا مراجع تقلید برای نظر کارشناسان و متخصصین جایگاهی قائل هستند؟

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده افزود: در زمینه احکام موضوعی اگر افراد متخصص و مورد اطمینانی نظر دهند، مرجع تقلید می تواند به این نظر اتکا کرده و بر اساس آن فتوا دهد. مثلاً اگر فرد یا افرادی غیرشیعه و حتی غیرمسلمان اما مورد اطمینان مثلاً در کشورهای همسایه ما بگویند ماه را رؤیت کرده اند، این امر می تواند ملاک برای مراجع ما نیز قرار گیرد.

وی گفت: در بحث طلوع و غروب خورشید، بلاد شرقی مقدم بر بلاد غربی بوده و زودتر شاهد طلوع و غروب آفتاب خواهند بود. اما در مورد رؤیت ماه بلاد غرب بر بلاد شرق تقدم دارند. مثلاً در سوریه، لبنان یا کشورهای اروپایی ممکن است زودتر از ما، هلال ماه رؤیت شود.

کارشناس مسائل دینی اتحاد در افق و اتحاد در شب را دو ملاک مورد استفاده در اجتهاد برای تعیین زمان های عبادی مناطق نزدیک به هم برشمرد و تصریح کرد: مرزهای سیاسی بین دو کشور هرگز نمی تواند ملاکی برای این امر قرار گیرد و در این زمینه نیاز است نسبت به آگاه سازی مردم تلاش شود.

وی سپس به تشریح احکام یوم الشک پرداخت و ادامه داد: در مورد یوم الشک نیز همانند سایر شک هایی که برای ما پیش می آید از قاعده استصحاب استفاده می شود. به این صورت که اگر ما در مورد عید فطر بودن یا نبودن امروز به یقین نرسیده باشیم، باید آن را ادامه ماه رمضان بدانیم.

یا خودمان استهلال کنیم یا به نظر گروه های رصدی احترام بگذاریم

حجت الاسلام والمسلمین فلاح زاده گفت: توصیه می شود در وهله اول مؤمنین خودشان به استهلال پرداخته و در این امر به مردم کمک کنند. در وهله دوم اگر خودشان نرفتند به نظر گروه های رصدی که آنان نیز افرادی مؤمن و متخصص هستند، احترام بگذارند.

وی در پایان اظهار کرد: لازم است مؤمنین این را هم بدانند که نمایندگان مراجع عظام تقلید در دو سال اخیر و امسال برای سومین سال متوالی در ابتدا و انتهای ماه مبارک رمضان در مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی حوزه علمیه قم گرد هم آمده و به صورت برخط با گروه های رصدی و ستاد استهلال دفتر مقام معظم رهبری در ارتباط هستند تا به تعیین تاریخ دقیق آغاز ماه مبارک رمضان و عید سعید فطر بپردازند.