به گزارش خبرگزاری حوزه، آقای محمدتقی امیرپور از طلاب سطوح عالی حوزه علمیه قم در مقاله ای به موضوع «تبیین دیپلماسی جناب آقای رئیسی، نمونه ایی بارز از دیپلماسی عزّتمندانه، حکمت آمیز و مصلحت گونه در هفتادوهفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل؛ با تأکید بر دیدگاه رهبر معظم انقلاب حفظه الله» پرداخت که متن آن بدین شرح است:

چکیده

در مقاله حاضر به دنبال تبیین دیپلماسی آقای دکتر رئیسی، رئیس جمهور ایران به طور کلی و در سفر به هفتادوهفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد و نسبت سنجی آن با اصول سه گانه عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران هستیم که سال های متمادی توسط رهبر معظم انقلاب حفظه الله مطرح و گفتمان سازی شده است. روش پژوهش ما، جمع آوری اطلاعات و داده ها به روش کتابخانه ایی و رجوع به کتب و مقالات به طرق مختلف بوده است. مهم ترین یافته ی پژوهش اینکه، دیپلماسی جناب آقای رئیسی، دیپلماسی در تراز انقلاب اسلامی است به گونه ایی که مقتدرانه و حکیمانه از مصالح جمهوری اسلامی ایران دفاع و در مقابل یک جانبه گرایی با منطق قوی و مستدل سر تعظیم فرود نمی آورد.

کلید واژگان:

دیپلماسی، دکتر رئیسی، مجمع عمومی، سازمان ملل متحد، عزت، حکمت، مصلحت، سیاست خارجی، رهبر معظم انقلاب، انقلاب اسلامی،

مقدمه

هر کشوری در راستای عزّت، حکمت و مصلحت در دیپلماسی و سیاست خارجی خود با دیگر کشورهاست که فرضیه ی ما در این تحقیق این می باشد که دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران در سفر آقای دکتر رئیسی به سازمان ملل متحد ، هم از این قاعده ی مهم مستثنی نیست. اهمیت و عقیده نویسنده درباره موضوع این است که، شناخت بهتر این اصول و شاخصه ها و مراعات آن ها توسط دیپلماسی به ارتقای جایگاه ایران در دیپلماسی و روابط خارجی با دیگر کشورها می انجامد و موجب تحقق اصول عزّت، حکمت و مصلحت در دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران می شود. در این تحقیق، در پی بررسی دیپلماسی آقای رئیسی در هفتادوهفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل از منظر سه اصل مهم عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می باشیم و پاسخ فرضی مولف به مساله ی اصلی این است که دیپلماسی آقای رئیسی از اصول عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی و در ارتباط و تعامل با دیگر کشورها و به ویژه در رابطه با کشورهای مستکبر بهره مند می باشد.

متن مقاله

عزّت، حکمت و مصلحت در دیپلماسی

عزّت در دیپلماسی

عزت از ریشه لغوی عز به معنای «ارجمندی» اخذ شده است. فرهنگ آریان‌پور آن را به قدر، اعتبار، جلال، بزرگی و سربلندی معنا کرده است. (ایزدی،۷۱:۱۳۸۲).

در تحلیل عزت‌طلبی دو نکته قابل ذکر می‌باشد: اول این‌که، طلب «عزت »نشانه‌ی وجود آگاهی و معرفت نسبت به آن بوده و دوم یعنی، هر عزتی بستگی به غایت و مقصدی دارد که برای آن در نظر گرفته شده است (عیوضی، ۱۸:۱۳۸۷-۱۷).

عزت در روابط خارجی دولت اسلامی بیانگر برتری تعالیم، و بالتبع جوامع اسلامی است. آیاتی که بر عزت مومنان و مسلمانان دلالت می‌کنند و هم چنین، حدیث مشهور «اعتلا» (الاسلامُ یَعلو وَ لا یَعلی عَلَیهِ)(بجنوردی، القواعد الفقهیه، ج۱، ص۱۵۹.(۴۳)) از مستندهای فقهی از این اصل به شمار می‌رود.

حکمت در دیپلماسی

حکمت از ریشه لغوی حکیم به معنای علم محکم آمده است، فرهنگ آریان‌پور نیز آن را به معنای خرد آورده است. در فرهنگ لغات فارسی، از حکمت به معنای بردباری، خرد و فرزانگی یاد شده و حکمت آمیز را به سخن و مطلب آمیخته به حکمت تعبیر کرده اند(انصاف پور،۳۴۲:۱۳۷۳).

تا آن‌جا که از فحوای بیانات مقام معظم رهبری راجع به حکمت، مستفاد می‌گردد، حکمت نوعی تدبیر در تصمیم، سنجیدگی در گفتار، حرکات، اشارات و مالاً رفتار است که لازمه و زیبنده‌ی هر دیپلمات و کارگزار امور خارجی است(ایزدی،۷۹:۱۳۸۲).

بنابراین، کم‌گویی، زیباگویی و سنجیده‌گویی، در پاره‌ای مواقع هیچ نگویی(الانسانُ مَخبو تَحتَ لِسانِه، یا تا مرد سخن نگفته باشد – عیب و هنرش نهفته باشد)، سعی در حفظ اسرار مملکت ورزیدن، به گونه‌ای که طرف مقابل دست تو را نخواند، جملگی از اقتضائات حکمت گفتاری بوده، و این البته قابل تسری به رفتار دیپلماسی نیز خواهد بود. (فاضلی،۲۰:۱۳۷۴).

مصلحت در دیپلماسی

فرهنگ فارسی عمید معادل فارسی مصلحت را به معنای آن‌چه باعث خیر و صلاح و نفع و آسایش انسان باشد می‌داند(عمید،۱۰۹۵:۱۳۷۱).

فرهنگ آریان‌پور معادل لاتین مصلحت رابه معنای مقرون به صواب، مقرون به صلاح، صلاح‌دید و یا سیاست صواب آورده و نوشته است که مصلحت بهترین چیز برای انجام منفعت[۱]. فرهنگ لاروس نیز در ذیل مفهوم«المصلحه» آورده است که مصلحت، یعنی آن‌چه در آن خیر و نیکی چیزی یا حالی باشد. و در فرهنگ لغات فارسی هم آمده است که مصلحت یعنی شایستگی یا آن‌چه که به سود فرد یا جامعه تشخیص داده شود(انصاف پور،۱۰۸۲:۱۳۷۳).

آن‌چه که از تعاریف فوق در خصوص مصلحت مورد استفاده قرار می‌گیرد این است که در تشخیص مصلحت عنصر نتیجه و سود بسیار مهم است، بنابراین مصلحت جلوه‌ای از کارکرد و دلیل عقل است. حدود و ثغور مفهوم مصلحت در بیانات مقام معظم رهبری نیز معطوف به «انقلاب»، «نظام» و «همه جانبه نگری» است. از این رو مصلحت در مقوله مورد بحث فراتر از مصلحت فرد، گروه و یا جریان خاصی است.(ایزدی،۸۳:۱۳۸۲).

اصول سه گانه ی عزّت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران از منظر رهبر معظم انقلاب:

مقام معظم رهبری در پیرامون اصول سه‌گانه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران می‌فرمایند:

«عزت و حکمت و مصلحت، یک مثلث الزامی برای ارتباطات بین المللی ماست. عزت:«الاسُلامُ یَعلو و لا یَعلی عَلَیهِ»، « وَ لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلا » (نساء/۱۴۱).

معنای عزت این است که جامعه و نظام اسلامی در هیچ یک از برخوردهای بین‌المللی خود، نباید طوری حرکت کند که منتهی به ذلیل شدن اسلامی و مسلمین شود. (موسی‌پور، ۱۸۳:۱۳۸۴).آدم در رفتار بعضی از مسوولان کشورها، حتی در رفتار دیپلمات‌هایشان گاهی مشاهده می‌کند که فخر و غرور بی‌جا و احمقانه‌ای وجود دارد. تصور می‌کنند که چون زبان‌شان فلان زبان است، یا نژاد و اسم‌شان، فلان نژاد و فلان‌ اسم است، پس باید فخر بفروشند! نه، این‌ها تصورات احمقانه ای است و در منطق صحیح انسانی، جایی ندارد. ما چنین چیزی را از هیچ کس قبول نمی‌کنیم. ما بر اساس عزت اسلامی، عزت توحیدی و عزت ملت خودمان حرکت می‌کنیم(بیانات رهبر معظم انقلاب در دیدار با مسئولان وزارت امور خارجه، سفرا و کارداران جمهوری اسلامی، ۱۸/۰۴/۱۳۷۰).

سراغ حکمت می‌آییم. حکمت، یعنی حکیمانه و سنجیده کار کردن. هیچ گونه نسنجیدگی را نباید در اظهارات دیپلماتیک و هر آن‌چه که مربوط به سیاست خارجی و ارتباطات جهانی است، راه داد. همه چیز باید سنجیده باشد. در معاشرت‌ها و برخوردها هم باید حکیمانه برخورد کرد. البته حکمت، به معنای نگفتن نیست. از منظر رهبری، جوانب هر کاری باید خوب سنجیده بشود و بعد انجام بگیرد. این معنای حکمت است(موسی پور، ۱۹۱:۱۳۸۴-۱۹۰).

و اما مصلحت. مراد، مصلحت شخص من و شما نیست، که اگر ما این اقدام را کردیم، ممکن است برای‌مان گران تمام بشود. نه، گران هم که تمام بشود، مگر ما که هستیم؟ اگر کاری به مصلحت کشور و به مصلحت انقلاب است، ولی به مصلحت شخص من نیست، گو مباش؛ چه اهمیتی دارد؟ مصلحت، یعنی مصلحت انقلاب، و این مصلحت همه جانبه است؛ یعنی از رفتار شخصی ما بخصوص شروع می شود شما که مامور وزارت خارجه هستید بخصوص سفرا که در خارج هستند، و در درجه ی دوم کسانی که به خارج رفت و آمد دارند کار و منش شخصی شما، با منش شخصی عضوی در یک وزارت‌خانه‌ی دیگر متفاوت است. اگر خدای نکرده روش عملی شما اندکی اختلال داشت، ضررش بیشتر است. پس، از اینجا رفتار مصلحت آمیز را شروع کنید.«(بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با مسئولان وزارت امور خارجه، سفرا و کارداران جمهوری اسلامی، ۱۸/۰۴/۱۳۷۰).

«عزت، حکمت و مصلحت» سه اصل محوری و ثابتی بوده است که سیاست خارجی جمهوری اسلامی بر مبنای آن‌ها شکل گرفته است. رهبر معظم انقلاب این سه اصل را « یک مثلث الزامی برای چارچوب ارتباطات بین‌المللی» دانسته و هم چنین تعامل ایران با جهان را بر مبنای این سه اصل پیش بینی کرده‌اند و تعبیر مناسب اسلامی « عزت ملی» را به کار بردند که در جامعه‌ی جهانی عزت خود را حفظ کنیم« الاسلام یعلوا و یعلی علیه» که اسلام به دنبال عزت و اعتلای مومنین و مسلمانان هست(محمدی،۱:۱۳۹۱).

مقام معظم رهبری حفظه الله در بیانات خودشان در دیدار با سفرا و روسای نمایندگی‌های سیاسی ایران در خارج از کشور فرمودند:

«اینکه ما تصور کنیم اگر ارزش‌های معنوی را ملاک قرار دادیم، کار دیپلماسی به بن بست خواهد خورد، غلط است؛ به بن بست نمی‌خورد. می توان با حفظ همین ارزش‌ها، با پافشاری بر همین ارزش‌ها، باید در عرصه‌ی دیپلماسی وارد شد، فعال شد، تلاش کرد، منطق را حاکم کرد و طرف‌ها را رفته رفته و به‌تدریج به مواضع خود نزدیک کرد. اینکه گفتیم «عزت، حکمت، مصلحت»، حکمت این است، که شما بتوانید مواضع طرف مقابل را حکیمانه به مواضع خودتان نزدیک کنید؛ این‌ها در تضاد باهم نیستند. حکمت و عزت و مصلحت مکمل هم‌اند؛ باید در جهت مصالح ملی باشند؛ (بیانات رهبر معظم انقلاب دردیدار با سفرا و نمایندگان سیاسی،۰۷/۱۰/۱۳۹۰).

دیپلماسی جناب آقای رئیسی در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد، نمونه ایی بارز از دیپلماسی عزت، حکمت و مصلحت

جناب آقای رئیسی که برای شرکت در هفتاد وهفتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد به نیویورک سفر کرده بود، با سخنرانی مبتنی بر دیپلماسی انقلابی و در تراز جمهوری اسلامی ایران به گونه ایی مقتدرانه و حکیمانه از مصالح انقلابی، امنیت ملی و عدالت خواهی دفاع و در مقابله با یک جانبه گرایی موضع گیری کرد. مهم ترین بخش دیپلماسی انقلابی سخنان آقای دکتر رئیسی مربوط به تصویر حاج قاسم و سخن گفتن از محاکمه آمران و عاملان ترور شهید سلیمانی است و اینکه آمریکا و رئیس جمهور سابق آن به صراحت "قاتل" معرفی می شوند. آقای رئیسی در نشست با خبرنگاران رسانه های بین المللی که در حاشیه ی اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل برگزار شد، درباره مواضع اصولی جمهوری اسلامی ایران اظهار داشت: سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران سیاست نه شرقی و نه غربی است؛ یعنی ما تحت سلطه هیچ قدرتی زندگی سیاسی مان و فرآیند امورمان را تنظیم نمی کنیم؛ اصل اساسی در سیاست خارجی ما زیر سلطه هیچ قدرتی رفتن است و نه بر دیگران سلطه پیدا کردن است. آقای رئیسی با بیان اینکه سیاست خارجی ما تعامل با همه کشورها اعم از کشورهای شرقی و غربی است؛ افزود: نگاه دولت، نگاه متوازن و متعادل به همه کشورها است. هر کشوری که بخواهد با جمهوری اسلامی ایران همکاری داشته باشد ما سیاست تعامل و همکاری با همه کشورها را خواهیم داشت البته با اولویت کشورهای همسایه،(که تبیین مواضع اصولی و کلی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران توسط رئیس جمهور در سارمان ملل متحد نشان از حکمت و مصلحت در دیپلماسی دارد بنا بر تعریفی که از واژه های حکمت و مصلحت در بالا ارائه دادیم و گفتیم که حکمت یعنی سنجیده صحبت و رفتار کردن و به تعبیری پرهیز از هرگونه شتابزدگی در رفتار و گفتار می رود و مصلحت هم اینکه مصلحت جمعی و جامعه را در نظر گرفتن و پرهیز از هرگونه مصلحت فردی و شخصی می باشد).آقای رئیسی در مورد رژیم صهیونیستی اظهار کردند: مردم منطقه مخالف ارتباط کشورشان با رژیم صهیونیستی هستند و هرگونه ارتباط با این رژیم خنجری بر مردم فلسطین است و عادی سازی برخی دولت ها در روابط با رژیم صهیونیستی را اشتباه و خطایی سخت دانستند. در مقابل گفتند: ظلم علیه ملت فلسطین پایان یابد و راهکارهای آمریکایی ها و غربی ها را در پایان دادن به ظلم علیه فلسطینی ها بی ثمر دانستند و گفتند که طرح هایی چون "کمپ دیوید" و " اسلو" نتوانسته اند فلسطینیان را به حق شان برسانند. و اگر پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل ثبت شده مورد توجه قرار بگیرد خوب است؛ پیشنهاد این است که مردم فلسطین اعم از مسلمان، یهودی و مسیحی آرای خود را به صورت کامل و دموکراتیک اعلام کنند و از همه فلسطینی ها رأی گیری شود و هر کس در رأی قرار گرفت می تواند سرنوشت فلسطین را در دست بگیرد که در این صورت هم با دموکراسی موافق است و هم راه حل پیش رو برای حل مسئله فلسطین است (روزنامه کیهان، ۱۴۰۱، ص ۱) .(طرحی که بارها مورد پیشنهاد و تأکید رهبر معظم انقلاب برای پایان دادن به ظلم علیه ملت فلسطین و احقاق حقوق آنها قرار گرفته است. مطرح کردن مسئله فلسطین و احقاق حقوق فلسطینی ها از طریق همه پرسی برای تعیین حق سرنوشت آنها و اعلان مخالفت با عادی سازی برخی دولت های منطقه با رژیم صهیونیستی در مجمع عمومی ملل متحد توسط آقای رئیسی، که از اصول مهم در قانون اساسی و سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران به شمار می روند نشان دهنده ی اصول سه گانه عزت و حکمت و مصلحت در دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران دارد که به دنبال عزت مسلمین و حمایت از مظلومین و آزادی خواهان در هر نقطه ای از این کره ی خاکی، با رفتارها و گفتارهای توأمان حکمت آمیز و مصلحت گونه دارد).

جناب آقای رئیسی در دیدار با دبیر کل سازمان ملل، آنتونیو گوترش با تأکید بر اهمیت جایگاه این سازمان در نقش دادن به ملّت ها برای حل مسائل خود و جلوگیری از دخالت بیگانگان در امور داخلی آن ها، گفت: که سازمان ملل باید به معنی واقعی سازمان ملت ها باشد نه سازمان قدرتها(خبرگزاری جمهوری اسلامی۱۳۱۳، ۱۴۰۱، ص ۱).

سید شهاب الدین صدر، رئیس سابق خانه احزاب ایران، اظهار کرد: با اشاره به تأثیرگذاری فضای سازمان ملل در سخنرانی سران کشورها، ممکن است رئیس جمهوری آنطور که باید از موضع اقتدار ملت ما سخن نگوید اما سخنرانی آقای رئیسی از موضع اقتدار و عزّتمندی ملت ما بود. این فعال سیاسی گفت: رئیس جمهور به عنوان شخصیت روحانی درباره ادیان و شخصیت قضایی در ارتباط با عدالت سخنرانی کردند و خواستار محاکمه عادلانه افرادی شد که در دنیا جنایت می کنند؛ ایشان از جایگاه شخص اول اجرایی کشور، مواضع انقلابی نظام و کشور را در سخنرانی خود مطرح کردند و در یکی از فراز های سخنان خود به زوال نظم کهنه و سلطه طلبی و گفتمان یکجانبه گرایی اشاره و از آن انتقاد و تأکید بر تغییر این سیاست داشتند. (خبرگزاری جمهوری اسلامی۱۳۱۳، ۱۴۰۱، ص ۱).

در سفر اخیر آقای رئیس جمهور به نیویورک، مقر سازمان ملل، سه محور اساسی مهم وجود دارد؛ نخست اینکه این سفر امکان مناسبی را فراهم می کند تا بتوانیم دیدگاه های اساسی و نقطه نظرات وقت کشور جمهوری اسلامی را در اجلاس های مختلف به ویژه در اجلاس مقر سازمان ملل که روسای جمهور و نخست وزیرها صحبت می کنند بیان کنیم که حضور آقای رئیسی در این موقع از زمان با توجه به اتفاقاتی که در بعد داخلی و خارجی ایجاد شده بود و رساندن پیام ملت و نظام جمهوری اسلامی ایران از یک تریبون بین المللی خود نشان از مصلحت در دیپلماسی دولت سیزدهم دارد. دوم اینکه حضور همزمان مذاکره کننده ارشد هسته ایی ایران در این سفر، علی باقری، فرصتی را فراهم می کتد تا بتوانیم از طریق سازمان ملل، گفت و گوهای صلح آمیز هسته ایی را با همتایان اروپایی یا پنج به اضافه یک مطرح کنیم که این موضوع را در اولویت قرار دادن نمایانگر بها دادن به بحث حکمت در دیپلماسی و رفتار سنجیده در نظام بین الملل دارد و هم چنین اهمیت دادن به مصالح و منافع ملی دارد که دولت سیزدهم در پی آن می باشد و به دنبال مذاکره عادلانه با طرف های مذاکره در بحث هسته ایی بوده به شرطی که طرف های مقابل هم به تعهدات شان در قبال ملت و کشور ایران پای بند باشند و علاوه بر آن قرارداد منعقد شده نهایی از ضمانت اجرایی لازم بهره مند باشد و توجه دادن به این مسائل در مذاکرات هسته ایی به نوعی به عزت ملی هم گره خورده است. سوم اینکه، از اهداف مهم سفر آقای رئیسی به نیویورک می توان به مواضع رسمی جمهوری اسلامی ایران در بخش های مختلف، چه در حوزه ی هسته ایی و برجام، چه در حوزه ی حقوق بشر و آموزش و چه مبارزه با تروریسم افراط گرایی اشاره کرد. آقای رئیسی با گفتار حکیمانه و مصلحت آمیز و عزتمندانه خود در این حوزه ها، در سازمان ملل متحد و در جمع اعضای حاضر از دولتمردان خواستند نظرات متناقض جهان استکبار و در رأس آن ها آمریکا را آشکار سازند که عبارت بودند از استقبال دولت سیزدهم از مذاکرات عادلانه و تعهد طرفین به متنی که در نهایت اعضا روی آن تفاهم دارند، در حوزه ی حقوق بشر دفاع از مواضع منطقی جمهوری اسلامی ایران و انتقاد از مواضع مزوّرانه و دوگانه غرب و آمریکا و بحث از عدالت به عنوان اصلی ترین مولفه وخاستگاه دولت و ملت ها می باشد، و مبارزه با تروریسم و افراط گرایی که جمهوری اسلامی ایران از پیشروان مبارزه با تروریسم و خشونت می باشد در حالیکه غرب و آمریکا نسبت به مسئله تروریسم هم نگاه ابزاری - سیاسی و دوگانه داشته اند.

نتیجه گیری

عزّت، حکمت و مصلحت، یک مثلث الزامی برای ارتباطات بین المللی ماست. با توضیحی که پیرامون این سه اصل در سیاست خارجی آوردیم، رهبر معظم انقلاب حفظه الله، سه اصل "عزّت، حکمت و مصلحت" را، سه اصل محوری و ثابتی می دانند که دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران بایستی بر مبنای آنها شکل بگیرند. جناب آقای رئیسی بعنوان عالی ترین مقام اجرایی کشورمان در هفتادوهفتمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل با مواضع خودشان که به طور تفصیلی اشاره کردیم و با سخنرانی عزّتمندانه و حکمت گونه و مصلحت آمیز خودشان نسبت به مسائل داخلی و بین المللی نشان دادند که مواضع و سیاست خارجی دولت سیزدهم برگرفته از سه اصل مهم "عزّت، حکمت و مصلحت" می باشد. و ارزیابی ما از اهمیت موضوع این هست که روسای جمهوری اسلامی ایران به عنوان رئیس قوه ی مجریه، در ادوار مختلف به ایفای نقش خود متناسب با تصمیماتی که دستگاه های مسئول درباره سیاست خارجی اتخاذ می کنند بپردازند و از دوگانگی و تک روی در تصمیم سازی ها خودداری کنند که در نتیجه و عمل شاهد رویش گفتمان انقلاب اسلامی ایران در زمینه های متعدد باشیم.آنچه به نظر مولف می رسد اینکه دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی ایران می بایست راهبردهای کلی سیاست خارجی را که توسط رهبر معظم انقلاب حفظه الله و دستگاه های تصمیم گیر و تصمیم ساز اخذ و ترسیم می شوند را مد نظر قرار دهند که در عرصه عمل از موفقیت و هماهنگی بیشتری برخوردار باشند.

منابع

کتب

انصاف‌پور، غلامرضا (۱۳۷۳)، «فرهنگ لغات فارسی»، تهران: زوار.

سجادی، عبدالقیوم(۱۳۸۳)، «دیپلماسی و رفتار سیاسی در اسلام»، قم: موسسه‌ی بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم).

عمید، حسن(۱۳۷۱)، «فرهنگ فارسی عمید»، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.

فاضلی، قادر(۱۳۷۴)، «حکمت سیاسی یا سیاست حکیمانه در اسلام»، تهران.

مولانا، حمید و منوچهر محمدی(۱۳۸۷)، «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دولت احمدی‌نژاد»، تهران: نشر دادگستر.

موسی‌پور، میثم و محمدتقی کرامتی(۱۳۸۴)، «منشور دولت اسلامی: بازخوانی مواضع و انتظارات مقام معظم رهبری از قوه مجریه در ۱۶ سال گذشته»، دفتر جریان شناسی تاریخ معاصر، قم: همای غدیر.

مقالات

ایزدی، جهانبخش(۱۳۸۲)، «خاستگاه تئوریک عزت، حکمت و مصلحت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات سیاسی روز، سال سوم، شماره دهم، زمستان ۸۲.

عیوضی، محمدرحیم(۱۳۸۷)، «تحلیلی بر سیاست خارجی آقای دکتر محمود احمدی‌نژاد»، فصلنامه راهبرد یاس، شماره ۱۴، تابستان ۸۷.

محمدی، منوچهر(۰۷/۰۶/۱۳۹۱)، «بررسی اصول سه‌گانه سیاست خارجی ایران»، قابل دسترس در:

Farsi.khameni.ir/others-dialog

خبرگزاری ها

کیهان(کدخبر:۲۵۰۱۱۶)، "رئیسی با حضور مقتدرانه و هوشمندانه خود دنیا را مبهوت کرد"، ۰۱/۰۷/۱۴۰۱، قابل دسترس در:

https://kayhan.ir

خبرگزاری بین المللی تصویری ایران پرس،"رئیسی در دیدار مکرون: اروپا در عمل نشان دهد که سیاست های آن مستقل است"، ۲۹/۰۶/۱۴۰۱، قابل دسترس در:

https://Farsi.iranpress.com

خبرگزاری جمهوری اسلامی ۱۳۱۳، " تمام دیدارهای دیپلماتیک رئیسی در نیویورک"، ۰۲/۰۷/۱۴۰۱، قابل دسترس در:

https://Irna.ir

خبرگزاری جمهوری اسلامی ۱۳۱۳، "سخنرانی رئیسی در سازمان ملل از موضع عزت و اقتدار بود"،۳۱/۰۶/۱۴۰۱، قابل دسترس در:

https://Irna.ir

بیانات

بیانات مقام معظم رهبری در دیدار با سفرا و کارداران جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور، ۰۷/۱۰/۱۳۹۰

بیانات رهبر انقلاب در دیدار با مسئولان و نمایندگان وزارت امور خارجه، ۱۸/۰۴/۱۳۷۰

پی نوشت:

[۱] . do interest best thing to