به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام محمد جعفری هرندی در نود و دومین نشست از سلسله نشست‌های مرکز مطالعات و پاسخ‌گویی به شبهات (حوزه‌های علمیه) که تحت عنوان «تأملات» و با موضوع «معنویت سکولار در ترازوی قرآن» برگزار شد، با بیان اینکه در طول تاریخ حیات بشر بیشتر انسان‌ها از ادیان الهی، توحیدی و ابراهیمی برای راه یافتن به عالم معنا و فرارفتن از مادیات و پیوستن به حقیقت هستی و عالم استفاده‌کرده‌اند، گفت: قبل از مدرنیته هم آیین‌ها و ادیان بشری هم داشته‌ایم اما بعد از شکل گیری مدرنیته به ویژه در یکی دو قرن اخیر مدرنیته خود را به عنوان یک جایگزین برای دین مطرح کرد و مدعی این شد که من می‌توانم در عرض دین به شما معنویت هم بدهم، هر چند در ابتدا مدرنیته چنین ادعایی نداشت و مأموریت خود را در عرض دین تعریف می‌کرد و مدعی رفاه برای بشریت بود و کمتر به عرصه معنویت ورود می‌کرد اما از قرن نوزدهم مدرنیته در این عرصه نیز ورود کرده و خود را مدعی می‌داند.

وی اضافه کرد: مدرنیته معنویت را یکی از دستاوردهای خود می‌داند و در این راستا هم محصولاتی را در اختیار بشر قرار می‌دهد و این می‌شود که در قرن بیستم ما با پدیده‌ای با عنوان معنویت بدون دین روبرو می‌شویم، معنویت بدون تکیه بر باورها و ارزش‌ها و رفتارهای دینی که امروز هم این نوع معنویت را کم نداریم و افرادی هستند که خود را معنوی تلقی می‌کنند بدون اینکه التزامی به دین به ویژه اسلام داشته باشند.

معنویت سکولار مدعی تحول درونی در انسان‌هاست

این پژوهشگر دینی گفت: این تلاقی امروزه رایج شده است و معنویت سکولار و مدرن به دنبال اهداف مشخصی است، معنویت‌های سکولار و خارج از دین ادعا می‌کند که به ما تحول درونی می‌دهد و برای ما زندگی را ارزشمند می‌کند و در عرصه معنا برای ما دستاوردهایی را خواهد داشت و خلاهای روحی ما را برطرف می‌کند اما در حقیقت این اتفاق رخ نمی‌دهد.

وی افزود: انسان در زندگی ماشینی و صنعتی گرفتار بسیاری از افسردگی‌ها، ناکامی‌ها و اختلالات روحی و روانی شده است و این درحالی‌که فکر نمی‌کرد که روزی با رشد دستاوردهای بشر با این مشکلات روبرو شود؛ انسان‌های مدرن در سبک زندگی جدید بیشتر گرفتار رنج‌های درونی شده‌اند. بنابر این معنویت مدرن می‌گوید که بهداشت و آرامش روان را هدیه می‌دهد درحالی که در این معنویت توجه به تعالی انسان و روح و باطن هستی مطرح نیست و این نیست که بخواهند انسان را به کمالات برسانند.

حجت الاسلام جعفری هرندی خاطرنشان کرد: معنویت مدرن در یک سبک زندگی مادی در تلاش است تا با دادن پیوست‌های مهارتی خلاهای روحی را پر کند تا او از این زندگی مادی کامیاب‌تر بیرون بیاید، به همین علت محصولاتی که در فضای معنویتی جدید شکل گرفت در همین راستا بوده است.

وی گفت: تکنولوژی ذهن، مثبت نگری، آرامش، شادی و امید گرچه خوبی‌هایی به دنبال دارد اما در راستای ترویج معنویت سکولار مطرح می‌شود و به دنبال این است که انسان‌ها را در مواجهه با مشکلات مجهز کند.

عضو هیئت علمی و قائم مقام گروه فلسفه دین مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) تصریح کرد: زیست مدرن برای انسان باورهای جدید و اندیشه‌های جدید را آورده است و انسان مدرن اگر قرار است معنویتی را دنبال کند تلاش است که معنویتی را دنبال کند که با اندیشه های مدرن سازگار باشد، ادعای معنویت مدرن این است که ادیان توحیدی و الهی نمی‌توانند انسان را با اندیشه‌های مدرن به معنویت برسانند بلکه این ما هستیم که با گذر از آموزه‌های دینی و طرح برخی از باورهای جدید، فکری معنوی و مهارت ها می‌توانیم انسان را همین سبک زندگی جدید با معنای زندگی ارتباط دهیم.

وی گفت: اصل این ادعا و چرایی معنویت سکولار نیز در این چارچوب قابل تبیین و توضیح است و شکل گرفتن معنویت‌های سکولار و مدرن برآمده از مصالحه بین دین و مدرنیته است و این‌ها به سمت ادیانی کشیده شده‌اند و به سمت نوعی قرائت دینی و معنوی که بتوانند خود را با آموزه‌های مدرن همانند اومانیسم و عمل‌گرایی منطبق کنند، معنویت‌های جدید آموزه‌های دینی را منطبق با باورهای مدرن بازسازی کرده است و این‌ها را به انسان عرضه کرده است.

قرآن کریم معنا را توجه به بازتاب‌های ساحت باطنی و عالم غیب می‌داند

این پژوهشگر دینی با اشاره به نگاه قرآن به معنویت مطرح کرد: وقتی سراغ اندیشه قرآنی و دینی می‌رویم واژه معنویت مشتق از معنا است و ریشه آن معنا است و معنا در برابر لفظ و صورت است و اگر صورت به آن جنبه بیرونی اشیا دلالت دارد معنا به جنبه درونی دلالت می‌کند و با این توصیف، معنویت به معنای توجه به باطن هستی و عالم است و معنویت هیچ چیزی جز توجه به بازتاب‌های ساحت‌های باطنی درونی عالم، انسان و هستی نیست.

وی ادامه داد: قرآن کریم نیز دست روی همین موضوع می‌گذارد و معنویت را توجه به عالم غیب می‌داند و وقتی خداوند متعال در آیات اولیه سوره حدید معرفی می‌شود باطن هستی معرفی می‌شود و وقتی در آیات سوره بقره حرف از مؤمنین می‌زند می‌گوید آن‌ها کسانی هستند که به غیب ایمان دارند و این ایمان به هستی است که ما را وارد عرصه دین و دیانت می‌کند، بر این اساس معنویت در فضای قرآنی کاملا با دیانت ادغام می‌شود و نمی‌توان آن را جدا دانست درحالی که سکولار و تفکر غربی میان معنویت و دین ارتباطی قائل نمی‌شود.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با بیان اینکه انبیای الهی آمدند تا بشر را از دنیای مادی خارج و به سمت افق هستی هدایت کنند، گفت: شهید مطهری هم این موضوع را در سخنان خود مورد تاکید قرار داده‌اند و می‌فرمایند پیامبران می‌خواهند بینش انسان را از محسوس تا معقول و از آشکار تا نهان و از محدود تا نامحدود بالا ببرند. انبیا بودند که دست ما را گرفتند و از عالم حس به عالم غیب کشاندند. پس معنویت در فضای قرآن با دیانت، پیروی از اندیشه و خط مشی انبیای الهی به عنوان رهبران تفکر دینی آمیخته است.

وی از معنویت خاستگاه معنویت دینی مقابل معنویت سکولار یاد کرد و گفت: قرآن به صورت مستمر تاکید می‌کند که انسان ساحت جسمانی و ساحت روحانی دارد و معنویت در ساحت روحانی شکل می‌گیرد و ریشه در نیازهای متعالی انسان دارد با توجه به بعد روحانی است که انسان نیاز به معنویت دارد چراکه روح از عالم ملکوت و بالا آمده است و انسان وقتی از ریشه اصلی که عالم بالا است فاصله گرفته و در عالم جسمانی قرار گرفته است، مرغ دل به سمت بالا پر می‌زند و به دنبال بالا رفتن است و در اندیشه قرآنی خاستگاه معنویت در درون فطرت انسان قابل جست‌وجو است.

حجت الاسلام جعفری هرندی گفت: در معنویت قرآنی ما معاد را داریم اما در معنویت سکولار تناسخ را مشاهده می‌کنیم در معنویت قرآنی گناه را داریم اما در معنویت سکولار کارما را داریم که صرفا روی پیامدهای عمل انسان دست می‌گذارد بدون اینکه به سقوط و تنزل اخلاقی انسان توجه کند در معنویت قرآنی روح را داریم اما در معنویت سکولار انرژی را می‌گذارد در معنویت قرآنی دعا، عالم غیب و خلقت را داریم اما در معنویت سکولار قانون جذب، راز و قانون تکامل که خلقت انسان را تصادفی می‌داند مطرح می‌کنند.

وی افزود: در معنویت قرآنی خداپرستی مطرح می‌شود بر خلاف معنویت سکولار که در آن خود عبودیت و خودخدایی مطرح می‌شود، در معنویت قرآنی ما واقع گرایی و حقیقت جویی را داریم درحالی که معنویت سکولار بر درونی بودن و شخصی بودن معنویت تاکید دارد، در معنویت قرآنی ما تدین اجتماعی را داریم اما در معنویت سکولار معنویت فقط جنبه شخصی دارد در معنویت قرآنی شما شریعت‌مداری هستید و مناسکی را در چارچوب‌های خاصی انجام می‌دهید اما در معنویت سکولار بر خودآیینی تاکید می‌شود.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) تصریح کرد: در معنویت دینی رفتارها چارچوب‌مند و مقید است اما در معنویت سکولار رفتارها آزاد است، در معنویت دینی باورهای اعتقادی مطرح است اما در معنویت سکولار صرفا روی احساس و ندای درون تکیه می‌شود و تجربه درونی هر فرد ملاک درستی راه تعیین می‌شود در معنویت قرآنی چارچوب‌های مشخصی وجود دارد که در مسیر کمالات انسانی است اما معنویت سکولار سیال و انعطاف پذیر است و به تعبیر برخی از آن‌ها معنویت مکنده و سوپرمارکتی است و شما در این معنویت هر چیزی را می‌توانید پیدا کنید.

جایگاه هستی، معرفت و انسان در معنویت سکولار

وی خاطرنشان کرد: در فضای معنویت سکولار برخی مؤلفه‌ها و شاخصه‌ها وجود دارد که اینها ریشه در مبانی این معنویت دارد در این فرصت شاخصه‌های هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی را مطرح می‌کنم و این ها را به قرآن هم عرضه می‌کنیم.

حجت الاسلام جعفری هرندی گفت: عمده جریان‌های معنویت گرا همگی در این جهت مشترک هستند که می‌خواهند انسان را از ساحت مادی فراتر ببرند و معنویت های جدید اعلام کردند که انسان فقط با زندگی مادی نمی‌تواند به هدف معنا و ارزش برسد پس ابعاد فرامادی را می‌پذیرند اما برای آن قدسیت و تعالی قائل نیستند و این بعد معنوی را در عالم باطن و حقیقت هستی نمی‌بینند و نسبت به وجود خداوند متعال در باطن هستی نگاه منفی دارند و بیشتر این عرفان‌ها حتی وجود خداوند را هم نمی‌پذیرند و برخی هم که خواستند وجود خدا را انکار نکنند وجود آن را همان هستی می‌دانند و کل هستی را خدا می‌دانند که این در فضای معنویت دینی و عقلی ما مورد پذیرش نیست.

وی افزود: در عرصه معرفت‌شناختی معنویت‌های سکولار عقلانیت محور هستند اما این عقلانیت را ابزاری می‌دانند نه استدلالی و تلاش می‌کنند تا این عقلانیت را برای رسیدن به هدف بکار گیرند و عقل انسان را یک پل برای رسیدن به هدف قرار می‌دهند.

این پژوهشگر دینی با بیان اینکه عقلانیت ابزاری در فضای معنویت‌های سکولار پذیرفته شده است، گفت: مقوله صدق و مطابقت با واقع و حقیقت جویی در معنویت‌های سکولار مطرح نیست و به تعبیر یکی از صاحبان معنویت فرد معنوی اساسا باید خودش را از سیطره افکار خارج کند و هستی را نه بر اساس افکار بلکه بر اساس احساسات خود درک کند.

وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین ایده‌های معنویت سکولار توجه کردن به ندای درون است که این را یکی از منابع اصلی معنویت می‌داند و می‌گوید به ندای قلبت توجه کن و از آن ندا پیروی کن تا به مسیر درست برسی.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با تاکید بر اینکه در معنویت‌های سکولار بر انسان‌محوری تاکید می‌شود، تصریح کرد: انسان با تکیه بر ظرفیت‌های داخلی می‌تواند نیازهای معنوی را برطرف کند و در این زمینه خودفرمان فرمایی باید به عنوان یک راهبرد مورد توجه قرار گیرد نه دیگر فرمان فرمایی.

نگاه معنویت قرآنی به هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی

وی با اشاره به نگاه معنویت قرآنی به شاخصه‌های یاد شده گفت: از منظر قرآن معنویت یعنی توجه به عالم غیب و باطن هستی و به ویژه منبع این هستی که خداوند سبحان است درحالی که معنویت های سکولار که این خداوند را به رسمیت نمی‌شناسند.

استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه یک فرد دین‌دار منبع هستی را وجود خداوند متعال می‌داند، اظهار کرد: هستی از خداوند سرچشمه می‌گیرد و در معنویت قرآنی خداوند غنی، ناظر، حکیم و رب است و کل هستی مخلوق خداوند است و خداوند نسبت به کل هستی پروردگار است. این نگاه در سبک زندگی انسان نیز تاثیرگذار است و تفاوت سبک زندگی انسان معنوی دینی با معنوی سکولار در این زمینه مشخص می‌شود انسان معنوی که همه هستی را برای خداوند می‌داند هیچگاه دچار غرور، طغیان و خودخواهی نمی‌شود چراکه می‌داند او مالک چیزی نیست بلکه مالک اصلی خداوند است و خداوند نعمت‌ها را امانت در اختیار انسان قرار داده است، پس انسان معنوی میل به کمال را بدون یاری خداوند امکان‌پذیر نمی‌داند و همواره دست نیاز خود را به سمت خداوند دراز می‌کند درحالی که معنویت سکولار اینگونه نیست.

وی افزود: خداوند متعال عالم خلقت را جوری قرار داده که هر کسی بازخورد عملکردش را می‌بیند و در این دنیا و آخرت نتیجه اعمال خود را مشاهده می‌کند، این نگرش در زندگی انسان معنوی مؤثر است و انسان به رفتارهایش توجه دارد تا عملکردش خارج از چارچوب‌های الهی نباشد و اگر غیر از این باشد با توجه به اینکه نظام عالم قانون‌مند است گرفتار مشکلاتش می‌شود درحالی‌که قانون جذب یک قانون کور است و می‌گوید که شما دنبال هر چیزی باشید به آن می‌رسید که این یک ادعای مبالغه‌آمیز و بدون مبنا است.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با بیان اینکه در معنویت سکولار ندای درون مطرح می‌شود، گفت: انسان دارای فطرت است و این فطرت سلیم و الهی است و شهود انسان هم می‌تواند ارزشمند باشد اما معنای این موضوع این نیست که انسان هر چه که بخواهد درست باشد، خیلی از اوقات است که علاقه‌های انسان با نفسانیات همراهی می‌کند، اگر انسان در سایه عبودیت مصفا شود می‌تواند آیینه حقایق و اراده حضرت حق باشد اما حقیقت این است که همه انسان‌ها به این جایگاه نمی‌رسند.

وی اظهار کرد: ندای درون آنطور که در معنویت‌های سکولار مطرح می‌شود نمی‌تواند منبع قابل اعتماد باشد.

این پژوهشگر دینی با تاکید بر اینکه انسان در فضای معنویت قرآنی فقیر است و همه چیز از آن خداوند متعال است، گفت: انسان در مسیر رشد و کمال معنوی خود را وابسته به خداوند متعال می‌داند و در اینجاست که وحی و شریعت و نبوت مطرح می‌شود که این موضوع در معنویت سکولار هیچ جایگاهی ندارد.

حجت الاسلام جعفری هرندی تصریح کرد: نگاه انسان شناختی قرآنی در سبک زندگی انسان تاثیر بسیاری دارد، این نگاه جسم را هدف اصلی نمی‌داند و جسم نمی‌تواند مقصد همه آرزوهای انسان و نیازهای انسان باشد و حتما باید جسم در راستای ابزاریت مورد توجه قرار گیرد تا روح رشد کند و به کمال برسد.

معنویت سکولار فرمان پذیری از دیگران را ضد عقلانیت می‌داند

وی از تاکید معنویت سکولار بر فرمان نپذیرفتن از دیگران یاد کرد و گفت: تعبد را ضد عقلانیت می‌دانند درحالی که از منظر قرآن با تکیه بر تفکر عقلانی ما به معنویت می‌رسیم، انسان در مسائلی که از آن‌ها آگاهی کافی ندارد به شخص متخصص مراجعه می‌کند و قرآن هم این موضوع را مطرح می‌کند، انسان می‌خواهد مسیر پر پیچ و خم معنویت را طی کند به همین علت به راهنما نیاز دارد و این راهنما کسی است که راه را پیموده یا نسبت به راه آگاهی کاملی دارد.

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) با اشاره به اینکه انبیا و اولیای الهی خط قرمزها را مشخص می‌کنند و مسیر را به ما نشان می‌دهند، گفت: تعبد و شریعت جنبه عقلانی و قرآنی دارد و آنچه که با عنوان واجب و حرام در چارچوب شریعت تعیین شده به مثابه تابلوهایی است که ما را در مسیر کمال و رشد راهنمایی می‌کند و اگر این تابلوها نباشد نمی‌توانیم به سلامت به مقصد برسیم.

وی در بخش پایانی سخنان خود به موضوع معنویت و معنای زندگی پرداخت و گفت: قرآن می‌گوید که معنا و هدف زندگی را خداوند متعال برای شما تعیین کرده است و آن رسیدن به کمال قرب است درحالی که در معنویت سکولار چنین حقیقی برای عالم قائل نیستند و معنای زندگی را هیچگاه کشف نمی‌کنند بلکه جعل می‌کنند، در معنویت سکولار هر انسانی باید برای زندگی خود ارزشی را درست کند و آن اهداف را به عنوان اهداف نهایی درنظر گیرد و در آن مسیر حرکت کند پس می‌توان گفت که جعل معنا وجود دارد.

این پژوهشگر دینی گفت: آرامش وقتی محقق می‌شود که به کمال معنویت برسیم و و در این صورت است که ما در راستای رسیدن به هدف می‌توانیم مشکلات را تحمل و برطرف کنیم درحالی که وقتی نگرش فرد به مقصد و مبدا هستی درست نباشد در زندگی خود با مشکل جدی روبرو خواهد شد و اینگونه افراد هستند که راحت دست به خودکشی می‌زنند.