به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه، آیت الله سید محمد غروی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در برنامه «رادیو پاسخ» مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات حوزه های علمیه به تبیین جایگاه زیارت در سیره و سنت رسول خدا(ص) پرداخت و گفت: یکی از سنت هایی که از پیامبر صلی الله علیه و آله و سلّم و همچنین از ائمه معصومین علیهم السلام به ما رسیده است، زیارت است. زیارت به معنای دیدار بوده و هم می تواند در دوران حیات فرد انجام گیرد و هم پس از وفات او قابل انجام است.

وی ادامه داد: روایات زیادی از پیامبر اکرم داریم که توصیه های زیادی را در رابطه با زیارت مؤمنین و اولیای الهی در زمان حیات و ممات ایشان داریم. شاید مسئله زیارت مؤمن در زمان حیاتش برای کسی تعجب آور نباشد؛ زیرا همواره اولیای الهی در زمان حیاتشان مورد استقبال مردم بوده اند.

آیت الله غروی با اشاره به اینکه شبهات مطرح شده در مورد مسئله زیارت بیشتر در مورد زیارت اولیای الهی، خود پیامبر اکرم و ائمه معصومین در زمان بعد از حیات دنیوی ایشان است، اظهار کرد: کسانی که زیارت در زمان وفات و بعد از حیات دنیوی را محل اشکال می دانند، متأسفانه حتی مطرح می کنند که سلام بر مردگان و اجساد افراد چه معنایی دارد؟ اما اگر این افراد معنا و مفهوم مرگ را به درستی درک می کردند و به روایات و سنت پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) توجه می نمودند این سخنان را بر زبان نمی آوردند.

مرگ صرفاً سفر از یک عالم به عالمی دیگر است

وی افزود: باید دانست حیات انسان این چنین نیست که با مرگ به پایان برسد و مرگ صرفاً سفر از یک عالم به عالمی دیگر است. کسانی که اعتقاد به معاد دارند می دانند که حقیقت مرگ این است که طی آن حقیقت انسان که روح اوست از جسمش گرفته شده و وارد عالم برزخ می شود. در عالم برزخ نیز دسته های مختلفی از انسان ها وجود دارد؛ برخی که انسان های شایسته ای هستند برایشان نعمت های خوبی در برزخ وجود دارد و برای برخی دیگر مورد عذاب واقع می شوند.

استاد درس حوزه علمیه قم ضمن تأکید بر اینکه تفکر مادی ایجاب می کند زندگی بشر را محدود به حیات دنیوی بدانیم، خاطرنشان کرد: باید دانست که انسان با مرگ همه چیز خود را از دست نمی دهد و به طور کامل از بین نمی رود؛ در تفکر مادی گفته می شود که تمام وجود انسان همین جسم است و با مرگ، دیگر مرداری بیش نبوده و از بین رفته است. این در حالی است که آیات قرآنی می گویند که برخی مشغول عیاشی خودشان هستند که ناگهان مرگ آن ها فرا رسیده و مورد سؤال قرار می گیرند که چرا اینگونه هستید؟ این بازخواست شدن نشان از ادامه حیات انسان پس از مرگ است.

لزوم توجه به ارتباط بین روح و بدن انسان

وی گفت: نکته دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد این است که روح اصولاً یک علقه و ارتباط خاص با بدن خودش دارد؛ چرا که چندین سال با این بدن زندگی می کرده و در نتیجه وقتی که او در جایی دفن شد، اینچنین نیست که علاقه و ارتباطش با بدنش قطع شود. لذا در روایات داریم که وقتی انسان بالای سر قبر کسی می رود و به او سلام می دهد، روح آن شخص می شنود و با این آمدن بر سر قبر او، خوشحال می شود و این نشان می دهد بالاخره چنین ارتباطی بین روح و بدن وجود دارد.

این عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با بیان برخی از روایات مرتبط با مسئله «زیارت» یادآور شد: پیامبر اکرم(ص) می فرمایند: مَن زارَ أخاهُ المؤمنَ إلی مَنزِلِهِ لا حاجَةً مِنهُ إلَیهِ کُتِبَ مِن زُوّارِ اللّهِ، و کانَ حَقیقا علی اللّه ِ أن یُکرِمَ زائرَهُ؛ هر که نه به قصد نیاز خواهی بلکه به نیّت دیدن برادر مؤمن خود به خانه او رود، از دیدار کنندگان خدا انگاشته شود و بر خدا است که دیدار کننده خود را گرامی دارد.

وی تصریح کرد: در روایتی دیگر از پیامبر اسلام(ص) آمده است که: زُورُوا فی اللّه ِ و جالِسُوا فی اللّه ِ، و أعطُوا فی اللّه ِ و امنَعُوا فِی اللّه ِ، زایِلُوا أعداءَ اللّه ِ و واصِلُوا أولیاءَ اللّهِ ؛ برای خدا دیدار کنید، برای خدا همنشینی کنید، برای خدا بخشش کنید و برای خدا از زیاده روی خودداری ورزید. از دشمنان خدا ببرید و با دوستان خدا پیوند زنید.

اجر زیارت پیامبر اکرم(ص)
آیت الله غروی با تأکید بر اینکه بر اساس روایات زیارت سبب زیاد شدن دوستی و مودّت می شود، بیان داشت: در رابطه با کسانی که از دنیا رفته اند، به عنوان مثال پیامبر خدا(ص) می فرماید: من أتانی زائراً کنتُ شفیعهُ یوم القیامه؛ کسی که به زیارت من بیاید من در روز قیامت شفیع او هستم. همچنین حضرت رسول(ص) می فرمایند: مَن سَلَّمَ عَلَیَّ فی شَیءٍ مِنَ الأرضِ اُبلِغْتُهُ، و مَن سَلَّمَ عَلَیَّ عندَ القَبرِ سَمِعتُهُ؛ هر کس در هر نقطه ای از روی زمین به من سلام کند، سلامش به من می رسد و هر که بر سر قبرم به من سلام کند، آن را می شنوم. این روایات به ما می فهماند زیارت حتی بعد از وفات شخص نیز دیدار خوبی است و سلام ما به او می رسد.

چگونه پیامبر خدا(ص) را دیدار کنیم؟

وی گفت: در روایتی دیگر دارد که حضرت امام حسن علیه السلام از پیامبر اکرم(ص) می پرسند: یا أبَتاه، ما جَزاءُ مَن زارَکَ؟ پدر جان! پاداش کسی که شما را زیارت کند چیست؟ پیامبر در پاسخ به او می فرمایند: یا بُنَیَّ ، مَن زارَنی حَیّا و مَیّتا أو زارَ أباکَ أو زارَ أخاکَ أو زارَکَ کانَ حَقّا عَلَیَّ أن أزُورَهُ یَومَ القِیامَةِ فَاُخَلِّصَهُ مِن ذُنوبِهِ؛ پسرم! هر که زنده و مرده مرا یا پدر تو یا برادرت و یا خودت را زیارت کند، بر من است که در روز قیامت دیدارش کنم و او را از گناهانش نجات دهم.

استاد حوزه علمیه قم در ادامه افزود: رسول خدا در روایتی دیگر می فرماید: مَن زارَ الحَسَنَ فی بَقِیعِهِ ، ثَبَتَ قَدَمُهُ علی الصِّراطِ یَومَ تَزِلُّ فیهِ الأقدامُ؛ کسی که حسن را در بقیع زیارت کند، خداوند در آن روزی که پاها می لرزد، پای او را بر صراط استوار گرداند.

وی ضمن بیان برخی دیگر از روایات مربوط به مسئله زیارت ادامه داد: امام صادق علیه السلام می فرمایند: مَن زارَنا فی مَماتِنا فکأنّما زارَنا فی حَیاتِنا؛ هر کس پس از مردنمان ما را زیارت کند، چنان است که در زمان حیاتمان زیارت کرده باشد.

عضو جامعه مدرسین حوزه علیمه قم اظهار کرد: حضرت امام صادق علیه السلام در روایتی دیگر می فرمایند: إنَّ إلی جانِبِها قَبرا لا یَأتِیهِ مَکروبٌ فَیُصَلِّی عِندَهُ أربَعَ رَکعاتٍ، إلاّ رَجَعَهُ اللّه ُ مَسرورا بقَضاءِ حاجَتِهِ؛ نزدیک کوفه قبری است که هر غم دیده ای آن جا رود و در کنار آن چهار رکعت نماز گزارد، خداوند با برآوردن حاجتش او را شادمان برگرداند. منظور امام صادق مزار امیرالمؤمنین علی علیه السلام است.

راهی معنوی و باطنی به سوی بهشت

وی با تأکید بر اینکه بین قبر و منبر پیامبر اکرم(ص) در مسجد النبی راهی معنوی و باطنی به سوی بهشت وجود دارد، خاطرنشان کرد: رسول خدا(ص) می فرمایند: ما بینَ قَبرِی ومِنبَرِی رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ، و مِنبَرِی علی تُرْعَةٍ مِن تُرَعِ الجَنَّةِ؛ لأنَّ قَبرَ فاطمةَ صلواتُ اللّه ِ علَیها بینَ قَبرِهِ ومِنبَرِهِ، و قَبرَها رَوضَةٌ مِن رِیاضِ الجَنَّةِ، و إلَیهِ تُرْعَةٌ مِن تُرَعِ الجَنَّةِ؛ میان قبر و منبر من باغی از باغ های بهشت است و منبر من بر فراز آبراهه ای از آبراهه های بهشت است؛ چون قبر فاطمه صلوات اللّه علیها میان قبر رسول خدا و منبر اوست و قبر فاطمه باغی از باغ های بهشت می باشد و یکی از آبراهه های بهشت به سوی آن است.

ثواب هزار حجّ پذیرفته و هزار عمره پذیرفته تنها با یک زیارت

آیت الله غروی افزود: در حدیثی از امام صادق علیه السلام داریم که: مَن زارَ الحُسینَ علیه السلام عارِفا بِحَقِّهِ کَتَبَ اللّه ُ لَهُ ثوابَ ألفِ حَجَّةٍ مَقبولَةٍ و ألفِ عُمرَةٍ مَقبولَةٍ، و غَفَرَ لَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ و ما تَأخَّرَ؛ هر که حسین علیه السلام را، با معرفت به حق و مقام او، زیارت کند خداوند ثواب هزار حجّ پذیرفته و هزار عمره پذیرفته را برایش بنویسد و گناهان گذشته و آینده او را ببخشد.

وی گفت: در باب چهل و نهم کتاب کامل الزیارة تحت عنوان «ثواب من زار الحسین راکباً او ماشیاً» آمده است که امام صادق علیه السلام خطاب به حسین بن ثویر فرمودند: یَا حُسَیْنُ إِنَّهُ مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یُرِیدُ زِیَارَةَ قَبْرِ اَلْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع إِنْ کَانَ مَاشِیاً کُتِبَ لَهُ بِکُلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةٌ وَ مُحِیَ عَنْهُ سَیِّئَةٌ فَإِنْ کَانَ رَاکِباً کَتَبَ اَللَّهُ لَهُ بِکُلِّ حَافِرٍ حَسَنَةً وَ حَطَّ بِهَا عَنْهُ سَیِّئَةً حَتَّی إِذَا صَارَ فِی اَلْحَائِرِ کَتَبَهُ اَللَّهُ مِنَ اَلْمُفْلِحِینَ اَلْمُنْجِحِینَ حَتَّی إِذَا قَضَی مَنَاسِکَهُ کَتَبَهُ اَللَّهُ مِنَ اَلْفَائِزِینَ حَتَّی إِذَا أَرَادَ اَلاِنْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَکٌ فَقَالَ لَهُ إِنَّ رَسُولَ اَللَّهِ ص یُقْرِئُکَ اَلسَّلاَمَ وَ یَقُولُ لَکَ اِسْتَأْنِفِ اَلْعَمَلَ فَقَدْ غَفَرَ اَللَّهُ لَکَ مَا مَضَی؛ ای حسین به راستی، هر که از خانه اش درآید و آهنگ زیارت امام حسین علیه السلام کند، چون پیاده ره سپارد، خداوند به هر گامی که نهد حسنه ای بر او نویسد و گناهی از او پاک سازد و اگر سواره باشد، خداوند بر هر گامی که مرکبش بر می دارد، حسنه ای برای او نویسد و گناهی از او پاک نماید تا آنگاه که به کربلا رسد که در این صورت خداوند او را در زمره رستگاران کامیاب نویسد و آن هنگام که اعمال زیارت را به جا آورد، خداوند او را در زمره پیروزمندان نویسد و چون بر آن شود که باز گردد، فرشته ای به نزد او آید و گوید: به راستی، پیامبر صلی الله علیه و آله تو را سلام رسانیده و فرموده است: کردارت را از سر گیر که بی گمان خداوند گناهان پیشین تو را بخشید.

استادحوزه علمیه قم پیاده رفتن به زیارت همه ائمه اطهار علیهم السلام را دارای ارزش معنوی و ثواب بسیار برشمرد و تصریح کرد: در این زمینه روایات زیادی به ما رسیده است. اما ثوابی که برای زیارت امام حسین علیه السلام در روایات ذکر شده، بسیار عجیب می باشد. مثلاً در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است: وَکَّلَ اللَّهُ بِالْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ سَبْعِینَ أَلْفَ مَلَکٍ یُصَلُّونَ عَلَیْهِ کُلَّ یَوْمٍ شُعْثاً غُبْراً مُنْذُ یَوْمَ قُتِلَ إِلَی مَا شَاءَ اللَّهُ یَعْنِی بِذَلِکَ قِیَامَ الْقَائِمِ علیه السلام. خدا بر حسین بن علی علیهما السّلام هفتاد هزار فرشته موکل فرموده که از روزی که شهید شد تا روزی که خدا بخواهد یعنی تا قیام قائم علیه السّلام، هر روز پراکنده موی و غبارآلوده بر او درود می‌فرستند. این روایت نیز در کتاب کامل الزیارة آمده است.

امام حسین(ع)؛ حائر حائران

وی ادامه داد: با وجود اینکه ائمه نور واحدی هستند و در جایگاه یکسانی از جهت ولایت قرار دارند، اما در روایات آمده که اگر احیاناً سایر ائمه بیماری پیدا می کردند کسی را می فرستادند تا در حائر حسینی برای آن ها دعا کند؛ در این رابطه امام هادی علیه السلام زمانی که بیمار شدند، فرمودند کسی را بفرستید برود قبر امام حسین علیه السلام را زیارت کند و برای من شفا بخواهد. راوی می گوید من این ماجرا را برای علی بن بلال نقل کردم. او گفت: امام هادی که خود مانند حائر حسینی دارای حرمت است. باز خدمت امام هادی رسیدم، چون خواستم برخیزم حضرت فرمودند: بنشین و چون انس حضرت را با خود دیدم، سخن علی بن بلال را برایش نقل کردم، امام در پاسخ فرمودند: رسول خدا (ص) که حرمت او بزرگ‌تر از حرمت خانه‌ی خداست، کعبه را طواف می‌کرد و حجرالأسود را می‌بوسید و خدای سبحان به او فرمان داده بود که در عرفه، وقوف کند. خداوند بر روی زمین بقاع و مواضعی دارد که دوست دارد در آنجاها یاد شود تا دعا و عرض حاجت دعاکننده را مستجاب فرماید و حائر شریف امام حسین (ع) ازجمله این بقاع است. من نیز دوست دارم در آن مکان مقدس برایم دعا شود.

عضو جامعه مدرسین حوزه علیمه قم گفت: باید دانست که استحباب زیارت همه امامان در روایات مورد تأکید قرار گرفته است؛ حتی علاوه بر امامان برخی از کسانی که جایگاهی والایی دارند همچون حضرت معصومه سلام الله علیها یا حضرت عبدالعظیم حسنی که در برخی روایات آمده است اگر به ما ائمه دسترسی ندارید اگر عبدالعظیم حسنی را در ری زیارت کنید مانند این است که امام حسین(ع) را در کربلا زیارت کرده اید. در سیره خودِ پیامبر اکرم نیز دیده می شود که به زیارت شهدای احد و سایر شهیدان راه اسلام می رفتند.

وی با تأکید بر اینکه زیارت اموات را نباید با نگاه مادی به آن بنگریم، اظهار کرد: اگر با نگاه مادی به این قضیه بنگریم، آنگاه زیارت اموات جنبه سمبلیک و نمایشی می گیرد؛ اما وقتی قائل به زنده بودن روح اموات باشیم و نسبت به این موضوع دیدگاه دینی، اسلامی، قرآنی و الهی داشته باشیم در آن حالت رفتن ما به سر قبور آنان جنبه ای متعالی پیدا می کند. انسان وقتی با این دید سر قبر اموات برود و آیاتی از قرآن کریم را در آنجا برای شادی روحشان بخواند، قطعاً ارواح اموات مسرور خواهند شد. اولیای الهی بر اساس روایات در عالم، تأثیرگذار هستند و می توانند افرادی را که بر سر قبرهایشان می آیند مورد عنایت و دعای خود قرار دهند.

آیت الله غروی خاطرنشان کرد: زیارت پیامبر اکرم و اهل بیت ایشان در روایات حتی از زیارت خانه خدا هم بیشتر است. البته نباید این برداشت شود که از جهت شرعی زیارت پیامبر و اهل بیت از حج واجب کفایت می کند. اما این روایات تأکیدی است بر عظمت زیارت معصومین و بویژه زیارت امام حسین علیه السلام در اربعین که این سال ها با حضور پررنگ مسلمین در حال اجراست.

پیاده روی اربعین تمرینی در جهت ثبات اعتقادات در جان انسان

وی پیاده روی اربعین را دارای آثار و برکات متعددی دانست و بیان داشت: اینکه انسان ها برای برگزاری هرچه بهتر این مراسم از جان و مال خود هزینه می کنند، موجب ثبات اعتقادات آن ها در جانشان می شود. اصولاً هرکسی که در راه اعتقادات خود هزینه نموده و اجرای آن ها را تمرین می کند، عملاً بعد عقیدتی خود را در جانش تقویت می نماید. انسان می تواند مسیر کربلا را با بهترین وسایل نقلیه برود؛ اما وقتی که با پای پیاده می رود، این هزینه نقش بسیار بزرگی در تقویت تولی او نسبت به امام معصوم و دینش دارد.

استاد حوزه علمیه قم افزود: در مسیر پیاده رفتن برای زیارت امام حسین علیه السلام، تحمل شرایط سخت آب و هوایی و بُعد مسافت، مسائل زیادی همچون صبر و تحمل نسبت به سختی ها در راه خدا برای افراد پیش می آید و این ها همه سازنده است. در زمانی که می گذرد تا ما به مقصد برسیم انسان می تواند روی مسائل تاریخی که موجب بروز واقعه عاشورا شده است بیشتر بیندیشد و عبرت های لازم را از آن بگیرد. زیارت اینچنینی امام حسین علیه السلام باعث می شود که ثبات ایمانی و تولی انسان نسبت به مقام ولایت در وجودش استحکام پیدا کند.

وی در ادامه یادآور شد: دعاهایی که زائران اربعین در مسیر پیاده روی می خوانند، توجهاتی که دارند، اشکی که می ریزند و خستگی که پیدا می کنند قطعاً همه این ها مورد توجه حضرت حق قرار گرفته و می تواند در خود انسان و دیگر افراد اطراف او تأثیرگذار باشد و فضای معنوی دیگری را برایشان ایجاد کند.

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: نکته دیگری که باید به آن توجه شود این است که اصولاً ما در مورد دیگر ائمه علیهم السلام و حتی پیامبر اکرم(ص) اربعین نداریم. درست است که ما برای مؤمنان چلّه می گیریم، اما اینگونه نیست که مطلبی در این رابطه در روایات ما وارد شده باشد. ولی این در حالی است که چهلم شهادت حضرت امام حسین علیه السلام در روایت داریم که یکی از نشانه های مؤمن زیارت اربعین می باشد. همواره بنا بر این بوده که شعائر حسینی حفظ شود و یکی از راه های حفظ این شعائر برگزاری زیارت اربعین است.

زیارت اربعین پاسخی به تهاجمات فرهنگی دشمنان اسلام

وی در پایان خاطرنشان کرد: زیارت اربعین علاوه بر تأثیرات معنوی متنوع و متعدد می تواند جنبه سمبلیک داشته و دشمنان را در موضع انفعالی بگذارد؛ این مهم به ما می فهماند که شیعیان نباید این ابزار مهم را مورد غفلت قرار دهند. اگر شیعیان این ابزار را از دست دهند، دشمنانی که احیاناً به حسب ظاهر در سلک اسلامی بوده اما ولایت را قبول ندارند بر شیعیان می شورند. همان طور که شکوه حج می تواند اسلام را بیمه کند، حرکتی که در زیارت اربعین انجام می گیرد هم می تواند چنین شکوهی را به دنبال داشته باشد. لذا زیارت اربعین در لسان معصوم به عنوان یکی از نشانه های مؤمن ذکر شده است.