حجت الاسلام والمسلمین مهدی رستم نژاد امروز در گفت و گو با خبرگزاری حوزه به تبیین برنامه اصلاحی سطوح عالی پرداخت است که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

همانگونه که عموم طلاب و اساتید سطوح عالی، اطّلاع دارند، سال گذشته تغییراتی در برنامه درسی فقه و اصول سطوح عالی جهت رفع بخشی از کاستی‏ها، و تأمین نیازهای جدید، به صورت آزمایشی اعلام و اجرا شد.

عدم اتمام محدوده ها به خصوص در دروس آزاد حوزه و حذف عملی قسمت‏های مهمی از کتاب‏های فقهی و بعضاً اصولی، تعدّد و تکثّر درس‏ها در یک روز که منجر به سطحی‏‌خوانی شده بود، فصل و انقطاع بین دروس سطح و خارج با توجّه به عدم طرح نظرات اصولی و فقهی بزرگان حوزه پس از عصر آخوند (ره)، بی توجّهی به مسائل مستحدثه نظام، و امثال این‏ها از جمله مشکلات و دغدغه ‏هایی بود که مسئولان حوزه را بر آن داشت تا در برنامه درسی سطوح عالی تغییراتی را اعمال کنند.

بر این اساس قسمت‏ هایی از رسائل و مکاسب که قابل واسپاری به خود طلاب بود توسط اساتید مشخص شده، تا قسمت های مهمتر آن توسط استاد تدریس شود و به حذف ناخواسته و عملی در پایان دوره‏ ها منتهی نشود و از سویی فرصتی برای منابع جدید با رویکرد به فقه معاصر بازگردد.

در سال گذشته تحصیلی(۱۴۰۲-۱۴۰۱) برنامه جدید با قید اختیار برای طلاب و اساتید در کنار دو برنامه قبلی(قدیم و سابق) به اجرا درآمد. هر چند به علّت تأخیر در اعلام و برخی از مشکلات فنّی و سامانه ای، عملاً در ابتدای کار در مقام اجرا مشکلاتی بروز کرد ولی در طیّ سال گذشته که سال اجرای آزمایشی بود پیوسته مشکلات رصد شد و پس از تجمیع آن، مجدداً با مشارکت اساتید و مسئولان و طلاب، برنامه، مورد بررسی و بازنگری قرار گرفت.

به ویژه آن که از تمام اساتید سطوح عالی قم که دارای سابقه تدریس بودند و بالای ۲۰ نفر شاگرد داشتند جهت ارائه نظر دعوت به عمل آمد و طی ۲۰ جلسه جمعاً با حضور بیش از ۲۵۰ استاد، نکته نظرات اساتید اخذ گردید که مشروح مذاکرات در ۳ مجلد گردآوری و چاپ شد. گذشته از این از مجموعه های مختلفی چون اساتید انجمن های مرتبط، گروه های علمی و اساتید شهرستان ها نیز به صورت کتبی دعوت به اظهار نظر شد.

مهمترین اشکلات و ملاحظات اساتید عبارت بود از:

• • عدم امکان اعمال تخییر، علیرغم اعلام صریح اختیاری بودن برنامه توسط مسئولان حوزه؛
  • مشکلات اجرائی در ابتدای امر در مورد ثبت نام ها؛
    • باقی بودن اشکال عدم اتمام محدوده‏ها به خصوص نسبت به رسائل(این اشکال از فراوانی زیادی برخوردار بوده است).
  • وجود برخی از ملاحظات علمی و محتوایی نسبت به برخی از کتاب ها و منابع جدید اعلام شده و بدیل نبودن آن‏ها نسبت به کتاب مکاسب و یا رسائل؛
  • حذف مباحث مهمّی از کتاب های مکاسب و احیاناً رسائل و نیاز به کار کارشناسی بیشتر.

پس از احصاء و اولویت بندی این ملاحظات و دغدغه برای برون رفت از این اشکلات اقدامات ذیل انجام شد:

1. کارهای فنّی و زیرساختی

گروه فنّی در سامانه به صورت کامل، امکان اِعمال اختیار در انتخاب یکی از سه برنامه را برای طلاب و اساتید طرّاحی کردند. در سال جدید تحصیلی(۱۴۰۳-۱۴۰۲) هیچ مشکلی در اِعمال اختیار به صورت سامانه ای نبود و شکایتی هم گزارش نشد. جز این که برخی ها خودشان آشنا به کار نبودند، دوستان کمک کردند و ثبت نام آن‏ها نیز انجام شد.

خروجی این ثبت نام با اعمال اختیار کامل در قم چنین است:

این آمار نشان می دهد که بالای ۹۰% از اساتید در سال جاری، برنامه جدید اعلام شده را انتخاب کرده اند با این که اساتید محترم از مشکلات سال قبل در این برنامه مطلع بودند.

2. افزودن یک عنوان به رسائل در سطح ۲

جدای از اساتیدی که در طرح ابتدائی شرکت کرده بودند که آمار آن ها بیش از ۲۵۰ نفر استاد و کارشناس است، اساتید شاخصی با انتخاب شورای عالی جهت بازنگری و کنترل مجدّد کتاب های رسائل و مکاسب تعیین شدند و برای چندمین بار، این دو کتاب مورد بازبینی قرار گرفت. خروجی جلسات با این اساتید این شد که در سطح دو، یک عنوان دیگر به عناوین رسائل اضافه شود. در نتیجه اصول سطح دو، دارای ۷ عنوان شد، پنج عنوان مختص به رسائل، عنوان ششم، مشترک بین رسائل و الفائق و عنوان هفتم هم اختصاصاً مربوط به الفائق. اما این که چرا در عنوان ششم(اصول ۶) در کنار رسائل، کتابی چون الفائق پیشنهاد شده؟ برای این بود که چون اصول ۶، مبحث تعادل و تراجیح رسائل است که اصلش در سنوات گذشته در اصول فقه نیز خوانده شد، در سطح سه هم مجدداً در کفایه خوانده می شود به این جهت به طلبه اختیار داده شد که اگر موضوع تعادل و تراجیح برایش حلّ شده است، می ‏تواند موضوع جدیدی چون الفائق را انتخاب کند تا با مسائل دیگری از اصول هم آشنا شود. این درس به عنوان بدیلِ رسائل نیست بلکه موضوع جدیدی از اصول است که مورد نیاز هم است.

3. بازنگری در متن رسائل و مکاسب

در قدم بعدی توسط همین اساتید منتخب، محدوده های رسائل به علّت اضافه شدن یک عنوان به آن، متوازن سازی شد یعنی از حجم هر عنوان کاسته شد و برای فضای خالی به دست آمده هم، برخی مباحث قواعد فقهی موجود در رسائل مجدداً به متن درسی برگشت. همچنین پیشنهادات دیگری که در این زمینه از اساتید رسیده بود در موارد زیادی اِعمال شد.

در کتاب مکاسب هم هر چند عنوان جدیدی به آن افزوده نشد ولی بر اساس پیشنهادات رسیده، مباحثی چون(حدیثِ تحف العقول) مجدداً به متن الزامی درسی برگشت.

این نکته هم در پایان تأکید می شود برای این منابع جدید که به عنوان درس اصلی در سطوح عالی انتخاب می شود علیرغم شایعات، هیچ گونه امتیاز خاصی در نظر گرفته نشده است.

نکته پایانی

همکاران محترم در قم نیز جهت رونق بخشی به مدارس مرکزی اطراف حرم تدابیری اتخاذ کرده اند، ولی شرائط در این سال ها خیلی تغییر کرده، رشد قابل توجه تعداد اساتید سطوح عالی، کشیده شدن دامنه مدارس آزاد از بخش مرکزی به فضاهای اطراف و سهل الوصول تر، تمایل بسیاری از طلاب و حتی اساتید به حضور در مدارس که امکان پارک وسائل نقلیه در اطرافش بیشتر باشد، و برای تردّد به صرف زمان کمتری نیاز داشته باشد؛ از جمله عواملی است که حضور طلاب در مدارس اطراف حرم را کاهش داده است.