به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه،سومین نشست از نشست های هفتگی دین و چالش های روز با عنوان معنویت های نوظهور و چالش های فرهنگی و هویتی با ارائه حجت الاسلام والمسلمین محمد تقی سبحانی رئیس موسسه معارف اهل بیت (علیهم السلام) برگزار شد.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در این نشست ابتدا به بیان مبدأ و علتهای شکل گیری معنویت های نوظهور پرداخت و گفت: تا قبل از نهضت مدرنیته در غرب تقریباً همه جوامع از معنویت هایی برخوردار بودند؛ اما اندیشه سکولار مدرن با محور قرار دادن انسان گرایی و فردگرایی یک مواجهه تند و شدید را با دین به وجود آورد. در دنیای مسیحیت علاوه بر این، نهضت اصلاح دینی هم شکل گرفت. نهضت اصلاح دینی ایمان فردی فراتر از عقل و استدلال را پیشنهاد داد.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: در کنار نهضت اصلاح دینی نهضت مدرنیته هم به شکل دیگر با معنویت گرایی مبارزه کرد. به این ترتیب با این جریانها گرایش به سکولاریسم و در بین دینداران ایمان فردی و شخصی به وجود آمد. این نهضتهای انتقادی نسبت به دین در غرب تا قرن نوزدهم ادامه پیدا کرد. اما در قرن نوزدهم یک بازگشت به دین آغاز شد. احساس نیاز به یک امر متعالی، نوعی دینداری و معنویت گرایی را شکل داد که از آن با عنوان معنویت گرایی مدرن یاد میشود و این دوره سوم که بازگشت به معنویت است تا قرن بیستم ادامه پیدا میکند.
وی افزود: امروزه مرحله چهارمی آغاز شده که در آن گرایش به معنویت افزایش یافته و از معنویت مدرن متمایز است. از حدود پنجاه سال پیش به تدریج جریان هایی در معنویت گرایی ظهور پیدا کرده اند که از معنویت های مدرن پیشی گرفته و معنویت های پسا مدرن را شکل میدهند.
رئیس موسسه معارف اهل بیت (علیهم السلام) گفت: می دانیم جریان مدرنیسم در غرب چند ویژگی داشت از جمله: اعتقاد به نوعی عقل گرایی؛ توجه به تجربه گرایی و واقع گرایی و آرمان گرایی؛ برقراری نظم و انضباط در بینافردیت و میان روابط انسانها؛ اصل پیشرفت گرایی مدرنیسم اعتقاد داشت که ادامه حیات بشر رو به پیشرفت و ترقی است.
وی بیان کرد: این اصول مدرنیته در قرن بیستم یکایک مورد نقد و چالش قرار گرفتند. عقل گرایی، تجربه گرایی و اصل پیشرفت دچار چالش های جدی شدند. بحران های اجتماعی مثل جنگ های جهانی و در نهایت بحران های اقتصادی در غرب نظم و انضباط موجود در روابط انسان ها را با مشکل مواجه ساختند. با تردید در دوره مدرنیسم عصر فرا مدرن شروع شد. در دوره پست مدرن معنویت هم فضای جدیدی پیدا کرد. در جهان جدید نه نظم سیاسی، نه آرمانها و نه معرفت بشری دیگر قابل اتکا نبودند و به این ترتیب صورت بندی معنویت به کلی تغییر کرد. انسان فرامدرن دو حاجت و مشکل جدید پیدا کرده بود. یکی مشکل خلأ و دیگری مواجهه با رنجها و فروپاشی و احساس ناامنی.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی گفت: معنویت های نوظهور مولود این شرایط و اوضاع درهم ریخته دوران پست مدرن هستند. اینجا شاهد جریانها و فرقه هایی هستیم که از نظم و ارزش های مشخصی برخوردار نیستند و روز به روز در حال رشدند. در درون این معنویت ها هیچ ساختار و قاعده مشخصی وجود ندارد و به ظاهر این معنویت ها هیچگونه اصل و مبنای روشنی به عنوان پایه نظری ندارند. کاملاً شخصی، فرد پسند و ناظر به نیازهای آنی هستند. به تدریج این جریانهای معنویت خواه به دنیای بیرون از غرب هم سرایت کردند که از جمله آنها جامعه ما است. این جریانها به صورت ترجمه کتب و مقالات یا فضای مجازی و یا به شکل ایرانی آن در جامعه ما نیز در حال گسترشاند.
وی افزود: ویژگی مهم این جریانهای معنویت خواه این است که این معنویت ها گستردگی و تنوع دارند و از شاخصه ثابت و روشنی برخوردار نیستند. در طیف های این جریانها از جریان های کاملاً باطن گرا دیده میشود تا گرایش به علوم غریبه مثل جن گیری، ارتباط با ارواح. همچنین مجموعه های ریاضت گرایانه و معنویت های وارداتی از آیین های بودا و شینتو و برخی معنویت های اجتماعی که با محیط شغلی و اجتماعی پیوند خورده اند. صحبت از معنویت در حوزههایی مثل حوزه ورزش یا حوزههای فرهنگی و شغلی نیز در میان است.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در ادامه از لزوم احتیاط و دقت و ملاحظه های همه جانبه در شناسایی و مواجهه با این معنویتها اشاره نمود و تأکید کرد: اولین نکته در مواجهه با معنویت های نوظهور این است که هرگز حکم واحد و داوری یکسانی در حق همه این معنویت ها نباید کرد.
وی اضافه کرد: بسیاری از این معنویت ها امروزه در برنامه های اجتماعی مثل دفاع از حقوق زنان و کودکان و محیط زیست شرکت میکنند. برخی در تکنیک های کشف خود و رمزهای موفقیت خود را نشان میدهند. حتی برخی قالب های ادبی ریشه در نهضت های معنویت خواه جدید دارند. شیطان پرستان نیز هستند. برخی بسیار هماهنگ و مدیریت شده اند و حتی در جمع خود از داروهای روان گردان استفاده می کنند و در حرکت های سیاسی و آشوب های اجتماعی شرکت میکنند و برخی بسیار باطن گرا هستند. نکته دوم این است که باید توجه داشت که معنویت های نوظهور بر اساس یکسری نیازهای طبیعی و انسانی زودگذر و مبتنی بر نیازهای احساسی نسل جدید بنا شدهاند. مثل نوعی کمال جویی سطحی و یا توجه به کسانی که دچار نوعی شکست و رنج شدهاند.
استاد حوزه علمیه قم ادامه داد: نکته مهم دیگر این است که آشوبهای اجتماعی و فقدان مرجعیت و روابط سالم در یک محیط از عوامل مهم شکل گیری برخی از این جریانهای معنویت خواه جدید است. در نهایت خلأ معنوی فطری بشر یکی از عوامل اصلی گرایش به معنویتهای جدید است. بنابراین باید در مواجهه با این معنویت ها به عوامل متعددی که سبب پدیدار شدن این معنویتها میشود توجه کرد.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در پایان به سه ویژگی از ویژگی های مشترک در معنویت های جدید از جمله نوعی فراروی و برون روی از قالبهای دینی دارند؛ کارکردگرا هستند و تابع نیازهای عاجل و روزمره اند؛ بعد عاطفی، روانشناختی و احساسی دارند اشاره کرد.
