به گزارش خبرگزاری «حوزه»، پاسخ به سؤالات و شبهات موجود پیرامون موضوع ولایت فقیه از وظایف مراکز حوزوی و دینی است که این خبرگزاری در شماره های گوناگون به ارائه برخی از پرسش ها و شبهات و پاسخ های آن، برگرفته از «مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم» خواهد پرداخت.

سؤال

مردم نسبت به ولایت فقیه چه مسئولیتی دارند؟

پاسخ

در حکومت اسلامی هم حاکم اسلامی و هم مردم، هر دو دارای وظایف و مسئولیت هایی هستند و جامعه اسلامی در صورتی در مسیر هدایت و تعالی حرکت میکند و به اهداف الهی می رسد که هر دو طرف به وظایف و مسئولیت های خود به طور مطلوب عمل نمایند.

به عبارت دیگر هر کدام از حاکم اسلامی و مردم حقوقی دارند که طرف مقابل باید آن را ادا کند تا وضعیت دین و دنیای جامعه سامان یابد.

امام علی ـ علیه السلام ـ در همین رابطه می فرماید: «پس چون مردم حق زمامدار را بگذارند و زمامدار حق مردم را به جا آورد، حق میان آنان ارزشمند، راه های دین پدیدار، نشانه های عدالت برجا و سنت چنان که باید اجرا می شود، پس کار زمانه به سامان می رسد و روزگار اصلاح می گردد و به پایداری و برقرار ماندن دولت امید می رود و دشمنان (از نابودی و سقوط چنین مجتمعی) ناامید می گردند».[۱]

مهمترین وظایف مردم نسبت به حاکم اسلامی (ولی فقیه) عبارتند از:

الف) خیرخواهی

امام علی ـ علیه السلام ـ درباره حقوق والی بر مردم می فرماید: «و اما حقّی علیکم... و النصیحة فی المشهد و المغیب؛ اما حق من (به عنوان والی) بر شما این است که در نهان و آشکار حق خیرخواهی را ادا کنید».[۲]

بر اساس تعالیم دینی یکی از حقوق رهبر بر مردم لزوم دلسوزی و خیرخواهی برای اوست. این حق تحت عنوان «النصحة لائمه المسلمین» تبیین شده است؛ نصیحت در عبارت به معنای پند و اندرز نیست، بلکه دلسوزی و خیرخواهی برای رهبران اسلامی است و به همین اساس نه تنها انتقاد از ولی فقیه جایز است، بلکه واجب شرعی مسلمانان است و منافع و مصالح شخصی یا گروهی نباید مانع انجام آن شود.[۳]

ب) اطاعت و فرمانبرداری

از جمله وظایف و مسئولیت های مردم نسبت به ولی فقیه پیروی و اطاعت از فرامین او می باشد. اطاعت مردم در واقع نوعی کمک و همدلی مؤثر در تقویت حکومت دینی است.

خداوند خطاب به پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرماید: «هو الذّی ایّدک بنصره و بالمؤمنین[۴]»؛ خداست که تو را با یاری خویش و مؤمنان تقویت کرد».

امام علی ـ علیه السلام ـ در همین زمینه می فرماید: «لا رأی لمن لایطاع؛ کسی که فرمانش پیروی نمی شود رأیی ندارد».[۵]

این سخنان همگی بیانگر نقش مردم در پیدایش و تثبیت حکومت الهی، خواه حکومت رسول الله و امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ و خواه حکومت فقیه در زمان غیبت، می باشد.[۶] همچنین در نهج البلاغه آنجا که بحث از حقوق متقابل امام به عنوان حاکم اسلامی و مردم مطرح می شود، آمده است: «... و الإجابة حین أدعوکم و الطّاعة حین آمرکم؛ اما حق من بر شما این است... که چون شما را بخوانم، بیایید و چون فرمان دهم، بپذیرید و از عهده برآیید».[۷]

ج) افزایش آگاهی و بصیرت

از جمله مهمترین مسئولیت هایی که مردم نسبت به رهبری دینی دارند که موجب رشد حکومت دینی می شود، افزایش آگاهی عمومی از امور و کسب تحلیل درست از مسائل اجتماعی سیاسی است. زیرا هم آموزه های دینی بر علم، آگاهی و بصیرت تأکید دارند و هم اطاعت و پیروی استوار بدون آگاهی و بصیرت میسر نیست. هر چه سطح تحلیل سیاسی و بصیرت مردم و افکار عمومی جامعه بالاتر باشد، علاوه بر این که دشمنان کمتر موفق به توطئه و نفوذ می شوند، رهبر اسلامی هم بهتر و بیشتر می تواند جامعه را در مسیر نیل به اهداف اسلامی پیش ببرد. یکی از مشکلات اساسی حکومت امام علی ـ علیه السلام ـ عدم برخورداری مردم زمان آن حضرت از بصیرت و تحلیل سیاسی بود لذا به راحتی فریب دشمنان را می خوردند و زمینه ناکامی حکومت عدل امام را مهیا نمودند. بنابراین افزایش آگاهی عمومی و بصیرت یکی از مسئولیت های مردم به ویژه خواص و نخبگان جامعه اسلامی می باشد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

مصباح یزدی، محمد تقی، پرسش ها و پاسخ ها ، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۰، ج ۱

دلشاد تهرانی , مصطفی , تفسیر موضوعی نهج البلاغه , قم: معارف , ۱۳۸۳

شاکرین، حمید رضا، و محمدی علیرضا، دین و سیاست، ولایت فقیه، جمهوری اسلامی، قم، معارف, ۱۳۸۵

پی نوشت ها:

[۱]. نهج البلاغه، خطبه ۲۱۶.

[۲]. نهج البلاغه، خطبه ۳۴.

[۳]. مصباح یزدی، محمد تقی، پرسش ها و پاسخ ها ، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ۱۳۸۰، ج۱، ص۴۹.

[۴]. انفال / ۶۲.

[۵]. نهج البلاغه، خطبه ۲۷.

[۶]. مصباح یزدی، محمد تقی، پرسش ها و پاسخ ها , پیشین ، ص۲۵.

[۷]. نهج البلاغه، خطبه ۳۴.