به گزارش خبرگزاری حوزه، دومین نشست از سلسله نشست‌های تخصصی ششمین جشنواره بین‌المللی شعر اشراق با موضوع «ظرفیت‌ها و ظرافت‌های نوحه و سرود در آثار شاعران حوزوی» به همت معاونت فضای مجازی، هنر و رسانه دفتر تبلیغات اسلامی در سینما اشراق این معاونت برگزار شد.

آیا نوحه تعریف مشخصی دارد؟

سید مهدی حسینی، شاعر آیینی در این نشست به ایراد سخن پرداخت و گفت: در مجامع علمی ادبی برای اولین بار به تعریفی از مداحی رسیده ایم که می گوید نوحه یا سرود یک متن موسیقی محور است که با ماهیت شعر ارائه می شود و آمیخته با ریتم و در قالب تصنیف در جمع مخاطبان اجرا می شود.

وی افزود: بین نوحه و شعر هیچ فاصله مبنایی و هویتی وجود ندارد. اما ممکن است ماهیت نوحه به جهت نوع مخاطبی که دارد، با اشعار دیگر متفاوت باشد.

حسینی با اشاره به اینکه نوحه سرا مجبور است قواعد خاصی را در محتوای تولیدی خود رعایت کند، اظهار کرد: نوحه ها در قالب های مختلف ریتمی که مداحان و ذاکرین محترم اجرا می کنند، همه یک قالب شعری را شامل می شوند و فقط قالب ریتمی آن ها ممکن است زمینه، واحد، شور یا هر ریتم دیگری باشد.

وی ادامه داد: آثار آیینی و ولایی قدیم یک ویژگی مهم دارد و آن هم اینکه خالقین آن ها مردم عادی بوده اند و به همین دلیل محتوای آن ها نیز عامیانه سروده شده است.

این شاعر آیینی سپس گفت: در نوحه خوانی های قدیم بخش مهمی از آنچه خوانده می شده شعر بوده و فقط در قالب های ریتمی نوحه به مرحله اجرا می رسیده است.

وی یادآور شد: نکته دیگر این است که برخی از نوحه سرایان قدیم برخی از اشعار معروف را در نوحه خود مورد استفاده قرار می داده اند و به نحوی بخشی از نوحه ها متشکل از شعر بوده است.

حسینی با انتقاد از اینکه نتایج مطالعات معرفتی در نوحه ها کمرنگ است، خاطرنشان کرد: متأسفانه هنوز به قالبی در زمینه نوحه سرایی نرسیده ایم که مباحث معرفتی و نتایج مطالعات دینی در آن قالب گنجانده شود تا بتواند به نشر معارف اسلامی کمک کند. البته در برخی از آثار شاهد نشر معارف اسلامی هستیم، اما چنین آثاری هنوز کم هستند. زیرا نوحه فقط مرثیه و جهت گریستن نیست و نباید از سایر جنبه ها و رسالت های آن غافل شد.

لزوم توجه مضاعف حوزه های علمیه به طلاب شاعر و نوحه سرا

حجت الاسلام جواد محمدزمانی، شاعر حوزوی در ادامه این نشست به بیان برخی از ویژگی های تاریخی نوحه پرداخت و خاطرنشان کرد: نوحه در کشور ما دارای قدمت بسیار زیادی است، اما آنچه به دست ما رسیده بیشتر متعلق به سده های اخیر می باشد. افرادی همچون مرحوم خوشدل تهرانی از نوحه سرایان مطرح و توانمند دوران معاصر ایران بوده است. او در حسینیه فاطمیه تهران درخواست های افراد مختلف را می پذیرفته و در طی چند روز برای آن ها نوحه هایی را می سروده است.

وی تعزیه خوانی ها را محلی برای عرضه نوحه ها در اعصار مختلف دانست و بیان داشت: متأسفانه از این نوحه ها تنها برخی امروزه به دست ما رسیده و چاپ شده اند.

حجت الاسلام محمدزمانی گفت: مقام معظم رهبری در یکی از دیدارهایشان با شاعران آیینی فرمودند که امروز وضعیت هیأت ها وضعیت مطلوبی نیست و به محتوای نوحه های سال های اخیر انتقاد داشتند. ایشان بحث نوحه را بحث جدی می دانند و ایده آل مد نظر خود را همان نوحه های اوایل پیروزی انقلاب اسلامی عنوان می کنند.

وی با اشاره به اهمیت نقش آموزشی نوحه ادامه داد: برخی می گویند نوحه باید اساساً به صورت مرثیه باشد و چیزی به اسم نوحه حماسی نداریم. اما آنچه مورد تأکید مقام معظم رهبری است این است که نوحه رسالت آموزشی خودش را نباید از دست دهد. مثلاً با آوردن یک آیه یا یک روایت در نوحه می شود بر معرفت مستمع افزود و نکته جدیدی به دایره اطلاعات دینی او اضافه کرد.

این شاعر و نوحه سرا تصریح کرد: حوزه های علمیه طلاب را در سه گروه محقق، مدرس یا مبلغ تربیت می نماید. پس اولاً و بالذات حوزه علمیه تکلیفی در زمینه تولید اثر در زمینه نوحه ندارد؛ اما وظیفه و تکلیف اصلی حوزه هدایت افرادی است که تولید کننده نوحه ها هستند. پس در شرایط امروز که بیش از ۵۰۰ شاعر طلبه داریم تکلیف حوزه در زمینه هدایت گری نوحه سرایان مضاعف شده و می بایست برای آن ها برنامه داشته باشد و زمینه رشد این افراد را فراهم نماید. این افراد بدون واسطه با معارف در ارتباط هستند و قطعاً در خلق اثر می توانند موفق تر و آموزنده تر عمل کنند.

حجت الاسلام محمدزمانی سپس ابراز داشت: لازم است نوحه بتواند انگیزه های اجتماعی را برانگیخته نماید. مانند همان کاری که سرود «سلام فرمانده» انجام داد. قطعاً دقت بیشتر در سرودن نوحه ها می تواند اثرگذاری مثبت آن ها را چندبرابر کند.

ضروری است آموزندگی و معرفت افزایی نوحه مد نظر قرار گیرد

حجت الاسلام سید سلمان علوی، شاعر و پژوهشگر حوزوی در ابتدای این نشست بیان داشت: اگر افرادی همچون شفیعی کدکنی به عنوان شخصیتی دانشگاهی نبود، بسیاری افراد دیگر هم در دهه سی یا چهل در محیط دانشگاه ها شناخته نمی شدند.

وی افزود: به نظر می آید حوزه علمیه در زمینه شعر و نوحه سرایی نقش هدایت گری داشته و می تواند در رشد شعر و ادبیات دینی تأثیر بسزایی داشته باشد. لذا می طلبد کارهای پژوهشی عمیق و تدوین دانشنامه در زمینه شعر و ادبیات دینی از سوی حوزه های علمیه انجام گیرد تا شعر و نوحه در میان جامعه طلاب و روحانیون به سطح معرفتی بالاتری از آنچه هست، برسد.

این شاعر حوزوی با اشاره به اهمیت و ضرورت آموزنده بودن نوحه اظهار کرد: اگر آموزندگی و معرفت افزایی نوحه مد نظر قرار گیرد آنجاست که نقش طلاب و حوزه علمیه در این عرصه بیش از پیش هویدا خواهد شد.

وی در پایان تأکید کرد: قطعاً غنی سازی نوحه ها به لحاظ مباحث معرفتی یکی از انتظاراتی است که بیش از هر قشری از نوحه سرایان، از نوحه سرایان حوزوی می رود.