به گزارش خبرگزاری حوزه، جلد سوم کتاب «ترجمه و شرح نهایت الحکمه» اثر علامه سید محمدحسین طباطبایی(ره) و علی شیروانی در ۴۴۰ صفحه به همت مؤسسه بوستان کتاب به چاپ بیستم رسید.

نهایت الحکمه اثر گران سنگ علامه طباطبایی(ره) است که در آن مبانی حکمت متعالیه را با قلمی استوار تبیین و مبرهن کرده است, وی در این کتاب، ابتکارات و نظریات خاص خود را در زمینه حکمت صدرایی نیز بیان کرده است. ایجاز متن و دشواری محتوای فلسفی کتاب، ترجمه و شرح آن را برای استفاده بهینه طلاب و دانشجویان ضروری می‌نمود. از این رو، "ترجمه و شرح نهایت الحکمه" نگاشته شد که با خامه‌ای روان به ترجمه و شرح و توضیح عبارت‌های مشکل پرداخته است که جلد سوم کتاب، موضوعات عقل و عاقل و معقول و مباحث مربوط به واجب الوجود را مورد بحث قرار می‌دهد.

ساختار اثر

این کتاب در دو مرحله یازدهم و دوازدهم تألیف شده است؛ مرحله یازدهم به عنوان «عقل و عاقل و معقول» مشتمل بر ۱۵ فصل است؛ فصل اول با عنوان «تعریف علم، اقسام نخستین و پاره‌ای از خواص آن» به بیان علم حصولی، علم حضوری و حاضر بودن تقسیم علم، به حصولی و حضوری پرداخته و برهان اول و دوم بر تجرد صورت‌های علمی و علم عبارت است از: حضور یک شیء برای یک شیء را شرح داده است.

فصل دوم با عنوان «اتحاد عالم و معلوم یا اتحاد عاقل و معقول» به تبیین انحنای اتحاد در وجود، اثبات یگانگی «علم» با «معلوم بالذات» و برهان اجمالی بر اتحاد عالم و معلوم پرداخته و اشکالات وارد شده بر اتحاد عالم با معلوم، بیان تفصیلی علم حضوری علت به معلول و اتحاد عالم با معلوم در علم شیء به خودش را مورد تأکید قرار داده است.

فصل سوم با عنوان «تقسیم علم حصولی به کلی و جزئی و مسائل مربوط به آن» به بیان تعریف کلی و جزئی، توضیحی درباره علم حسی و علم خیالی و سر جزئی دانستن علم حسی و علم خیالی اختصاص دارد.

فصل چهارم با عنوان «تقسیم علم حصولی به کلی و جزئی به معنای دیگر» به تبیین تعریف علم کلی، تعریف علم جزئی و علم به تغییر غیر از تغییر علم است می‌پردازد.

«انواع تعقل»، «مراتب عقل» و «علت افاصه کننده صورت‌های علمی بر عقل» عنوان فصل پنجم تا هفتم مرحله یازدهم این کتاب است.

فصل هشتم با عنوان «تقسیم علم حصولی به تصور و تصدیق» به بررسی نظریه مشهور فلاسفه درباره شمار اجزای قضیه و رای مؤلف در مورد اجزای قضیه می‌پردازد.

فصل نهم با عنوان «تقسیم علم حصولی به بدیهی و نظری» اقسام بدیهیات، امّ القضایا یا بدیهی‌ترین قضیه و گروه‌های مختلف شکاکان و شیوه مواجهه با هر یک از آنها را به رشته تحریر درآورده است.

دهمین فصل از مرحله یازدهم کتاب حاضر با عنوان «تقسیم علم حصولی به حقیقی و اعتباری» به تبیین مفاهیم حقیقی و اعتباری و نحوه دستیابی ذهن به مفاهیم اعتباری پرداخته و نحوه انتزاع مفاهیم ذهنی یا معقولات ثانوی منطقی، نحوه انتزاع مفهوم عدم و اصطلاحات دیگر واژه «اعتباری» را شرح داده است.

فصل یازدهم «عدم اختصاص علم حضوری به علم شیء به خودش» و فصل دوازدهم «هر مجردی عقل، عاقل و معقول است» نام دارند.

فصل سیزدهم با عنوان «علم به شیء سبب‌دار تنها از راه علم به سببش و امور مربوط به آن حاصل می‌گردد» به بررسی تفاوت دیدگاه منطق و فلسفه درباره قاعده مورد بحث، اثبات قاعده و چگونگی رهیافت عقل به وجود خارجی محسوسات اختصاص دارد.

فصل چهاردهم با عنوان «علوم برای نفس ذاتی نیست» به توجیه ذاتی بودن علوم برای نفس بر اساس نظریه افلاطون و نقد نظریه افلاطون می‌پردازد.

«تقسیمات دیگر برای علم» عنوان پانزدهمین و آخرین فصل از مرحله یازدهم کتاب مذکور است که در آن تقسیم علم، به یک اعتبار همان تقسیم معلوم است، تقسیم علم به واجب و ممکن و تقسیم علم به فعلی، انفعالی و علمی که نه فعلی است و نه انفعالی مورد تأکید قرار گرفته است.

مرحله دوازدهم با عنوان «مباحث مربوط به واجب الوجود» مشتمل بر ۲۴ فصل است.

فصل اول با عنوان اثبات وجود واجب تعالی به بررسی برهان صدیقین و امتیاز آن بر برهان‌های دیگر، نحوه سلوک در برهان صدیقین و بیان استاد مطهری در تقریر برهان صدرالمتاهلین می‌پردازد.

فصل دوم با عنوان «براهین دیگر بر وجود واجب تعالی» برهان بوعلی سینا بر اثبات واجب تعالی، برهان از طریق حرکت و برهان از راه حدوث اجسام را به نگارش درآورده است.

«واجب به ذات ماهیت ندارد»، «واجب تعالی بسیط و فاقد اجزاست» و «یگانگی واجب تعالی و نفی شریک برای او در وجوب وجود» عنوان فصل سوم تا پنجم مرحله دوازدهم این کتاب است.

فصل ششم «توحید واجب بالذات در ربوبیت و اینکه جز او پروردگاری نیست»، فصل هفتم «واجب بالذات شریکی در هیچ یک از مفاهیم از جهت مصداق ندارد» و فصل هشتم «بیان صفات واجب تعالی به نحو کلی و تقسیم آن» نام دارند.

فصل نهم با عنوان «صفات ذاتی و عینیت آن با ذات واجب الهی» به بیان آرای مختلف درباره حقیقت صفات حقیقی، رای صحیح درباره صفات ذاتی و نقد و بررسی آرای دیگر می‌پردازد.

فصل دهم با عنوان «صفات فعلی و زیادت آن بر ذات» زاید بودن صفات فعل بر ذات واجب تعالی، توضیحی درباره نحوه انتزاع برخی از صفات فعل و نحوه صدق صفات فعلی بر ذات واجب تعالی را به رشته تحریر درآورده است.

فصل یازدهم با عنوان «علم واجب تعالی» و فصل دوازدهم با عنوان «عنایت، قضا و قدر» نگاشته شده‌اند.

فصل سیزدهم با عنوان «قدرت واجب تعالی» به بررسی قیدهایی که در قدرت معتبر است، اموری که با قدرت حیوان ملازم است و اراده مقوّم قدرت نبوده و از صفات ذاتی واجب تعالی نیست می‌پردازد.

فصل چهاردهم با عنوان «واجب تعالی مبدأ هر موجود ممکنی است» به تبیین برهان اول بر فراگیر بودن قدرت واجب تعالی، عدم تنافی میان استناد فعل اختیاری به انسان و به واجب تعالی و نظریه معتزله درباره افعال اختیاری انسان پرداخته است.

«حیات واجب تعالی»، «اراده و کلام» و «عنایت الهی به خلق و اینکه نظام هستی بهترین و استوارترین نظام ممکن است» عنوان فصل پانزدهم تا هفدهم از مرحله دوازدهم کتاب حاضر است.

فصل هجدهم با عنوان «خیر و شر و چگونگی دخول شر در قضای الهی» تحلیل معنای خیر و شرّ و اثبات اینکه شرّ امری عدمی است، شرور اختصاص به عالم ماده دارد و عدم منافات شرور موجود در عالم ماده با عنایت و حکمت الهی را بررسی کرده است.

فصل نوزدهم «ترتیب افعال الهی یا نظام آفرینش» را شرح می‌دهد.

فصل بیستم با عنوان «عالم عقلی و نظام آن و چگونگی پیدایش کثرت در آن» صادر اول و ویژگی‌های آن، چگونگی پیدایش کثرت در عالم عقل و بررسی ادله اثبات «ارباب انواع» را به رشته تحریر درآورده است.

«عالم مثال»، «عالم مادی»، «حدوث عالم» و «استمرار فیض» عنوان فصل بیست و یکم تا بیست و چهارم از مرحله دوازدهم این کتاب هستند.

علاقه مندان برای تهیه این کتاب می توانند به نشانی اینترنتی مؤسسه بوستان کتاب به آدرس www.bustaneketab.ir مراجعه کنند.