خبرگزاری حوزه | آیات، روایات و احادیث متعددی نیز از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) در مورد اهمیت و ضرورت امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر نقل شده است که نشان‌دهنده جایگاه ویژه این فریضه در دین اسلام است.

انجام فریضه امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر وظیفه‌ای همگانی است که بر عهده همه مسلمانان، چه زن و چه مرد، چه عالم و چه عامی، چه فقیر و چه ثروتمند می‌باشد. امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر باید با رعایت شرایط و ضوابط شرعی انجام شود. از جمله این شرایط می‌توان به داشتن علم و آگاهی، قصد خیر، لطف و مدارا، شروع از خود و رعایت مراتب اشاره کرد. ترک امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر از گناهان کبیره محسوب می‌شود و می‌تواند موجب عذاب الهی و هلاکت جامعه شود.

امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در قرآن کریم

در قرآن کریم بیش از ۲۰ آیه مربوط به امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر در قرآن کریم آمده است؛ برخی آیات به این فریضه به طور مستقیم و با صراحت اشاره کرده و در برخی دیگر به طور تلویحی و ضمن بیان مصادیقی از آن‌ها به امر به معروف و نهی از منکر سفارش نموده است. با این حال، مفسران و محققان علوم قرآنی تعداد قابل توجهی از آیات را ذیل این موضوع دسته‌بندی کرده‌اند. آیات شریفه امر به معروف و نهی از منکر در قرآن کریم به موضوعات زیر می‌پردازد که نشان از نگاه جامع قرآن به مسائل این فریضه است و از اهمیت بسیار بالای آن حکایت دارد: موضوعاتی چون: وجوب امربه معروف و نهی از منکر، وجوب کفایی یا عینی، ملاک ارزش و شایستگی، پیشینه امر به معروف، امربه معروف از صفات مؤمنان، تعاون در امر به معروف، ترک نهی از منکر گناهی بزرگ، نجات‌یافتن آمران به معروف و ناهیان از منکر، امربه معروف پدر و مادر، اصلاح از آثار امر به معروف، خیر بودن امر معروف و موارد دیگر.

برخی از این آیات عبارت‌اند از آیه ۴۱ سوره حج: “وَالَّذِینَ إِنْ مَککَنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ ۚ وَإِلَی اللَّهِ تَصِیرُ الْمَصَائِرُ” (آنان که خدا را یاری می‌کنند) آنهایی هستند که اگر در روی زمین به آنان اقتدار و تمکین دهیم نماز به پا می‌دارند و زکات می‌دهند و امر به معروف و نهی از منکر می‌کنند و (از هیچ کس جز خدا نمی‌ترسند چون می‌دانند که) عاقبت کارها به دست خداست.

آیه ۱۱ سوره آل عمران: “شما (مسلمانان حقیقی) نیکوترین امتی هستید که پدیدار گشته‌اید (برای اصلاح بشر، که مردم را) به نیکوکاری امر می‌کنید و از بدکاری باز می‌دارید و ایمان به خدا دارید. و اگر اهل کتاب همه ایمان می‌آوردند بر آنان چیزی بهتر از آن نبود، لیکن برخی از آنان با ایمان و بیشترشان فاسق و بدکارند”. و آیه ۷۹ سوره مائده: ” آنها هیچ گاه یکدیگر را از کار زشت خود نهی نمی‌کردند، و آنچه می‌کردند بسی قبیح و ناشایسته بود.” به فریضه امر به معروف و نهی از منکر اشاره دارد.

شواهد و دلایل اتخاذ راهبرد امر به معروف و نهی از منکر در واقعه کربلا

امر به معروف و نهی از منکر، بدون شک یکی از راهبردها و انگیزه‌های اصلی قیام امام حسین (ع) بود. برای بررسی این مطلب باید به ابعاد مختلف این موضوع توجه کرد:

۱. شواهد قرآنی

همان‌طوری که در بخش قبل اشاره شد؛ آیات متعددی در قرآن کریم بر ضرورت و الزام به امر به معروف و نهی از منکر تأکید می‌کنند. در آیه ۱۱۴ سوره هود آمده است: “وَکَانُوا یَأْمُرُونَ بِالْمُنْکَرِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ فَقَاتَلَهُمْ اللَّهُ ۚ لَئِنَّهُمْ لَفَاسِقُونَ” ؛ ” و آنها به منکر امر می‌کردند و از معروف نهی می‌کردند، پس خداوند آنها را به کیفر رساند، چرا که آنها فاسقان بودند”.

لذا امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یک فریضه دینی، از انگیزهای نهضت امام حسین (ع) محسوب می‌گردد و مبنای قرانی دارد.

۲. شواهد روایی

روایات و احادیث بسیاری نیز از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) در مورد اهمیت امر به معروف و نهی از منکر نقل شده است. به عنوان مثال، امام علی (ع) می‌فرمایند: “امر به معروف و نهی از منکر فریضه‌ای است واجب بر هر مسلمانی، چه مرد و چه زن، چه پیر و چه جوان، چه بنده و چه آزاد”

وجود ده‌ها شاهد روایی پیرامون امر به معروف و نهی از منکر، دلالت می‌کند که این انگیزه و هدف امام حسین (ع)، دارای مبنای اصیل روایی است و مبنی بر سنت و سیره نبوی و علوی است.

۳. سخنان امام حسین (ع)

امام حسین (ع) در طول سفر خود به کربلا و در خطبه‌های مختلف، بارها به امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از اهداف قیام خود اشاره کرده‌اند. به عنوان مثال، در منزل بنی سعد فرمودند: “من برای اصلاح امت جدّم رسول خدا (ص) و برای امر به معروف و نهی از منکر و برای احیای سنت‌ها و سیرت جدّم و پدرم خروج کرده‌ام”

در این فرمایش، هدف اصلی قیام امام حسین (ع) اصلاح جامعه و احیای اسلام ناب محمدی (ص) معرفی شده است یکی از شیوه‌ها و راهبردهای اصلی رسیدن به هدف اصلاح جامعه و احیای سنت پیامبر ( ص) “امر به معروف و نهی از منکر” است.

امام حسین (ع) بارها بر اهمیت امر به معروف و نهی از منکر تأکید کردند. به عنوان مثال، در خطبه‌ای در جمع یاران خود در کربلا فرمودند: “من از شهرم بیرون آمدم برای امر به معروف و نهی از منکر و برای اینکه مردم را به سوی اطاعت خداوند و رسولش دعوت کنم.” (بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۳۲).

۴. اقدامات امام حسین (ع)

واقعه کربلا و اقدامات امام حسین (ع) در آن، درس‌ها و عبرت‌های زیادی برای همه مسلمانان دارد. یکی از مهم‌ترین این درس‌ها، اهمیت امر به معروف و نهی از منکر و لزوم ایستادگی در برابر ظلم و ستم است. بسیاری از اقدامات امام حسین (ع) در واقعه کربلا که “امر به معروف و نهی از منکر” محسوب می‌شود که در چند بخش بررسی می‌شود:

ایستادگی در مقابل منکرات: امام حسین (ع) در طول زندگی خود، همواره در برابر منکرات زمان خود ایستادگی می‌کردند. به عنوان مثال، در زمان معاویه، هنگامی که معاویه قصد داشت مردم را به بیعت با یزید ملزم کند، امام حسین (ع) با این منکر بزرگ به مخالفت برخاستند و از بیعت با یزید خودداری کردند. امام حسین (ع) در طول مسیر کربلا، با منکراتی مانند ظلم، بی‌عدالتی و فساد مبارزه می‌کردند. به عنوان مثال، در برخورد با حرّ بن یزید ریاحی، او را از یاری یزید برحذر داشتند و او را به راه حق دعوت کردند.

سخنرانی‌ها و خطبه‌ها: امام حسین (ع) در طول سفر خود به کربلا و در مواجهه با افراد مختلف، سخنرانی‌ها و خطبه‌های متعددی ایراد کرد که در آنها ظلم و ستم یزید و انحراف او از مسیر اسلام را به روشنی بیان می‌کرد. ایشان مردم را به معروف که همان اطاعت از خداوند و احکام الهی است، دعوت می‌کرد و از منکر که همان ظلم، گناه و انحراف از دین است، نهی می‌نمود. از جمله مشهورترین این خطبه‌ها، خطبه‌های امام حسین (ع) در منا، عرفات، کربلا و روز عاشورا است.

ایستادگی در برابر ظلم: امام حسین (ع) با وجود آگاهی از خطرات و سختی‌ها، حاضر به بیعت با یزید که ظالم و فاسد بود، نشد. ایشان با این کار، به طور علنی در برابر ظلم یزید ایستادگی کرد و به همه مسلمانان نشان داد که نباید در برابر ظلم سکوت کنند.

فدا کردن جان: امام حسین (ع) و یارانش در روز عاشورا جانانه جنگیدند و تا آخرین نفس در برابر ظلم یزیدی‌ها ایستادگی کردند. هدف اصلی امام حسین (ع) از این کار، احیای امر به معروف و نهی از منکر و نجات اسلام از انحراف بود.

رسالت عاشورا: واقعه عاشورا و شهادت امام حسین (ع) و یارانش، نه تنها در زمان خود، بلکه تا به امروز، الگویی برای امر به معروف و نهی از منکر برای همه مسلمانان بوده است. این واقعه به همه انسان‌ها نشان داد که در برابر ظلم و ستم سکوت نکنند و برای احیای ارزش‌های اسلامی تلاش کنند.

علاوه بر موارد ذکر شده، اقدامات دیگری نیز از امام حسین (ع) در واقعه کربلا نقل شده است که می‌توان آنها را در زمره امر به معروف و نهی از منکر دانست، از جمله: دعوت مردم به یاری اسلام، مقابله عملی با یزید، افشاگری ظلم و ستم یزید و یزیدیان، تبیین احکام و معارف دین اسلام، تشویق مردم به تقوا و پرهیزگاری و مانند اینها نیز امر به معروف و نهی از منکر در حماسه عاشورا محسوب می‌گردد.

۵.‌ تحلیل شرایط جامعه

امر به معروف و نهی از منکر یکی از ابزارهای اصلی نهضت امام حسین (ع) بود. در زمان قیام امام حسین (ع)، جامعه اسلامی از انحرافات زیادی رنج می‌برد. یزید و حکومت اموی، ظلم و ستم را در جامعه رواج داده بودند و بسیاری از معروف‌ها منکر و بسیاری از منکرات معروف شده بودند. امام حسین (ع) به دنبال احیای اسلام ناب محمدی (ص) و بازگرداندن جامعه به مسیر حق بودند. امر به معروف و نهی از منکر در سطوح و روش‌های مختلف، یکی از ابزارهای مهم برای تحقق این اهداف می‌توانست کارساز باشد.

در این راستا، این فریضه الهی را می‌توان انگیزه اصلی حرکت آن ولی خدا از مدینه به سمت کربلا و قیام علیه ظلم و ستم یزید عنوان کرد. در نهایت نیز می‌توان نتیجه گرفت که امر به معروف و نهی از منکر، نقشی اساسی در نهضت امام حسین (ع) داشت و امام حسین (ع) با قیام خود، این فریضه الهی را زنده نگه داشتند.

بنابراین، با توجه به شواهد قرآنی و روایی، سخنان و اقدامات امام حسین (ع) و شرایط جامعه در آن زمان، می‌توان گفت که امر به معروف و نهی از منکر نقشی اساسی در قیام امام حسین (ع) داشت. امر به معروف و نهی از منکر، یکی از ابعاد قیام امام حسین (ع) بود، اما تنها بُعد آن نبود. امام حسین (ع) اهداف دیگری نیز داشتند، مانند: “حفظ دین اسلام”، “مبارزه با ظلم و ستم” ، “احیای عدالت و قسط” و “ایجاد حکومت اسلامی” و “فداکاری در راه حق”. اما امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از مهم‌ترین راهبردهای امام حسین (ع) در واقعه کربلا مد نظر بوده است و قیام امام حسین (ع) حرکتی چندبُعدی و با اهداف متعالی بود که در آن، امر به معروف و نهی از منکر جایگاه ویژه‌ای داشته است. گفتنی است بر شیعیان، ارادتمندان و عزاداران حضرت سیدالشهدا (ع) به ویژه هیئت سوگواری و فعالان فرهنگی و جهادی، بایسته است برای اثبات عشق و ارادت خود نسبت به آن بزرگوار، توجه و اهتمام ویژه‌ای به هدف و انگیزه والای امام خویش یعنی ” امر به معروف و نهی از منکر” داشته باشند.

حجت الاسلام محمدباقر مشکاتی