حجت الاسلام جمال الدین کاراندیش پژوهشگر منتخب جشنواره علّامه حلّی و طلبه سطح ۳ درس خارج حوزه علمیه و کارشناس ارشد مدیریت رسانه و فعال فرهنگی - رسانه ای که در موضوع فضای مجازی اشتغال داشته و از کارشناسان دوره های سواد رسانه و هوش مصنوعی است با خبرنگار خبرگزاری حوزه گفتگویی با موضوع فضای مجازی انجام داده که به شرح ذیل است:

هدف شما از انتخاب موضوع این تحقیق و پژوهش چه بوده است؟

هدف از این پژوهش و تحقیق بررسی چگونگی نگرش و دیدگاه جوانان مذهبی نسبت به فضای سایبری و مجازی است. از طرفی شناسایی چالش‌ها و فرصت‌هایی که فضای سایبری برای جوانان و بخصوص مذهبی ایجاد می‌کند و باید این فضا بصورت دقیق مورد مطالعه قرار بگیرد. همچنین ارائه راهکارهایی برای بهبود استفاده جوانان از فضای سایبری به منظور بهره‌وری بهتر و کاهش خطرات این فضا می باشد.

کارکرد فضای مجازی و فضای سایبری برای جوانان را چگونه ارزیابی می کنید؟

به نظر من کارکرد و تاثیر فضای مجازی طبق تاکیدات فراوان مقام معظم رهبری [از موشک و سلاح و بمب اتم هم بیشتر است] و جوانان باید از این فرصت بزرگ در جهت تقویت جبهه اسلام و انقلاب استفاده کنند و به گسترش فرهنگ و معارف اسلامی بپردازند. به طور کلی فضای مجازی فرصتی نوین برای نشر معارف اسلام و انقلاب اسلامی است چرا که فضای مجازی بستری خوبی برای ارتباط و تبادل نظر جوانان و متفکران اسلامی است.

ارزیابی شما از فضای مجازی در جامعه و بخصوص در بین مساجد و هیئات و جوانان مذهبی به چه نحوی است؟

امروزه فضای مجازی به عنوان یک پدیده‌ی اجتماعی فرهنگی گسترده، بر تمامی ابعاد زندگی جوامع و انسان ها از جمله جوانان، تأثیرگذار است. این فضا برای جوانان مسجدی و مذهبی نیز فرصت‌ها و چالش‌های جدیدی را ایجاد کرده است.

یکی از این موارد نشر گسترده معارف دینی است. الحمدالله جوانان مذهبی و انقلابی در این زمینه فعالیت های خوبی انجام داده اند و توانسته اند معارف اسلامی و انقلابی را به سرتاسر جهان منتشر کنند. به شبهات دینی پاسخ دهند، منابع و محتوای دینی را به راحتی در اختیار دیگران قرار دهند و با استفاده از این فناوری نوین جوانان زیادی را به هیئت ها و مساجد دعوت کنند.

چالش‌های فضای سایبری برای جوانان چیست؟

حجم بالای اطلاعات در فضای مجازی باعث شده است که تشخیص اطلاعات صحیح از غلط برای برخی جوانان دشوار باشد و همچنین استفاده نادرست از فضای مجازی می‌تواند به آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد به اینترنت، افسردگی و انزوای اجتماعی منجر شود و از طرفی استفاده بیش از حد از فضای مجازی می‌تواند باعث کاهش ارتباطات رو در رو و تضعیف روابط اجتماعی شود.

نقش هئیت ها و مساجد در فضای مجازی به چه صورتی باید باشد؟

مساجد و هیئت‌ها می‌توانند با ایفای نقش فعال در این حوزه، به جوانان کمک کنند تا از فضای مجازی به عنوان ابزاری برای رشد و تعالی خود استفاده کنند. به طور کلی مساجد و هیئت‌ها می‌توانند نقش بسیار مهم تربیتی در جهت استفاده بهینه جوانان از فضای مجازی ایفا کنند مثلا مساجد و هئیت ها می توانند با برگزاری دوره‌های آموزشی برای افزایش سواد رسانه‌ای جوانان و آشنایی آنها با چالش‌ها و فرصت‌های فضای مجازی به تحقق این امر مهم کمک کنند. از جهتی می توانند با نظارت بر فعالیت‌های مجازی جوانان و ارائه مشاوره انها را در این مسیر همراهی کنند.

ضرورت تسلط طلاب و روحانیون در فضای مجازی و رسانه چگونه است؟

فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی، امروزه به یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی و اطلاع‌رسانی تبدیل شده‌اند. برای طلاب و روحانیون نیز، این فضاها فرصت‌های بی‌نظیری را برای ایفای نقش موثر در جامعه و نشر معارف اسلامی فراهم کرده به طوری که نسل جوان به طور گسترده‌ای از فضای مجازی استفاده می‌کنند و روحانیون می‌توانند با تولید محتواهای جذاب و متناسب با نیازهای این نسل، ارتباط موثر با آن‌ها برقرار کنند.

به طوری که بعضی از طلاب و روحانیون عزیز فعال در این زمینه مخاطبان چند هزارنفری در صفحات خود دارند. و از جهتی روحانیون می‌توانند به شبهات و شایعاتی که در این فضا منتشر می‌شود پاسخ داده و از گسترش آن‌ها جلوگیری کنند و فضای مجازی فرصتی مناسب برای تبیین مفاهیم دینی به زبان ساده و قابل فهم برای عموم مردم فراهم کرده است. مبلغان می‌توانند با معرفی سبک زندگی اسلامی در رسانه ها و فضای مجازی، به ترویج ارزش‌های اسلامی در جامعه کمک کنند.

به نظر شما آموزش سواد رسانه در مدارس برای دانش آموزان ضرورتی دارد؟

امروزه که فناوری اطلاعات و ارتباطات به سرعت در حال پیشرفت است. دسترسی به اطلاعات و رسانه‌ها برای همه آسان‌تر شده است و از سوی دیگر، حجم عظیمی از اطلاعات در دسترس عموم مردم قرار دارد که تشخیص صحت و سقم آن‌ها برای افراد به ویژه دانش‌آموزان بسیار پیچیده و چالش‌برانگیز است. در چنین شرایطی، آموزش سواد رسانه‌ای به عنوان یک ضرورت جدی برای دانش‌آموزان در تمامی مقاطع تحصیلی مطرح و ضروری است. با آموزش سواد رسانه‌ای، دانش‌آموزان قادر خواهند بود تا اخبار جعلی و اطلاعات نادرست و به اصطلاح فیک نیوزها را از منابع معتبر تشخیص دهند و دچار سردرگمی نشوند.

سواد رسانه‌ای به دانش‌آموزان کمک می‌کنه تا به صورت انتقادی به اطلاعات موجود در رسانه‌ها نگاه کنند و قبل از پذیرش هر چیزی، آن را بررسی کنند و هر مطلب و خبری را به سادگی و راحتی قبول نکنند. سواد رسانه‌ای به دانش‌آموزان کمک می‌کنه تا به شهروندانی آگاه و مسئولیت پذیر تبدیل شوند که بتوانند در تصمیم‌گیری‌های اجتماعی و سیاسی نقش فعالی داشته باشند و تحت تاثیر رسانه های مخرب و بیگانه قرار نگیرند.

سواد رسانه چگونه می تواند شگردهای فریب در فضای مجازی را کاهش دهد؟

فضای مجازی، با وجود تمام مزایای خود، پناهگاه بسیاری از کلاهبرداران و مجرمان سایبری نیز شده است. این افراد با استفاده از ترفندهای مختلف، سعی در فریب کاربران و سوءاستفاده از اطلاعات شخصی و مالی آن‌ها دارند که همه این موارد ناشی از عدم شناخت کافی نسبت به رسانه و سواد رسانه ای است.

فیشینگ (Phishing) شایع ترین این فریب ها است. در این روش که کلاهبرداران با ارسال ایمیل‌های جعلی، پیام‌های متنی یا لینک‌های آلوده، سعی در فریب کاربران برای ارائه اطلاعات شخصی مانند نام کاربری، رمز عبور و شماره کارت بانکی دارند. مهندسی اجتماعی (Social Engineering) نوعی دیگر از ترفندها است که در این روش، کلاهبرداران با ایجاد ارتباط عاطفی یا ایجاد حس اعتماد در قربانی، اطلاعات حساس را از آن‌ها استخراج می‌کنند.

نوع دیگر از فریب های فضای مجازی کلاهبرداری با وعده‌های دروغین برنده شدن در قرعه‌کشی یا دریافت جوایز انجام می‌شود و معمولاً از کاربران خواسته می‌شود اطلاعات شخصی خود را در اختیار کلاهبرداران قرار دهند. کلاهبرداری با تبلیغات دروغین در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها، یکی دیگر از روش‌های رایج کلاهبرداری است.