به گزارش خبرگزاری حوزه، تحولات سیاسی نقش مهم و اثرگذاری در کنشگری فرهنگی و مذهبی هر کشوری دارند. بی شک حکومت صفویان در ایران سرآغاز حرکت علمی و تبلیغی و مذهبی بود. سلسله ای که مذهب شیعه را به عنوان مذهب رسمی ایران معرفی کرد و علمای بسیاری در این شرایط توانستند با فراغ بال به تحصیل و تالیف و تعلیم بپردازند. شکل گیری نهضت های عظیم علمی و فرهنگی و اثرگذاری فرهنگی علمای شیعی حتی در ساخت و سازشهرها و اثرگذاری فرهنگی علمای شیعه در ساختارسازی فرهنگی و هویتی در کشور ایران به حدی بود که این اثرگذاری تا امروز نیز خود را به اشکال مختلف بازنمایی می کند.

از جمله مهمترین تاثیرات علمای شیعه در ایران می توان به تقویت روحیه همگرایی ملی و مقابله به تهدیدات خارجی اشاره کرد که در عصر معاصر نیز شاهد بروندادهای گسترده این اثرگذاری بوده ایم.

حال در این مقال به بررسی نقش دولت صفوی و عالمان شیعی در تثبیت هویت ایرانی و مقابله با تهدیدات خارجی خواهیم پرداخت.

برای این منظور، با حسن عبدی‌پور، تاریخ‌پژوه و پژوهشگر در زمینه تاریخ ایران و تشیع، به گفت وگو نشسته ایم.

حوزه/ دولت صفوی چه نقشی در بازتعریف هویت ایرانی ایفا کرد؟

دولت صفوی از سال ۱۵۰۱ تا ۱۷۳۶ به‌عنوان یک نقطه عطف در تاریخ ایران شناخته می‌شود. این دولت برای نخستین بار توانست ایران را به یک دولت متمرکز و جامع تبدیل کند و هویت ملی و مذهبی ایرانیان را با تأکید بر مذهب تشیع دوباره تعریف کند. اقدامات فرهنگی و مذهبی مانند برگزاری مراسم ملی و ایام محرم، به نهادینه‌سازی ارزش‌های ایرانی و اسلامی کمک شایانی کرد و باعث ایجاد یک احساس همبستگی ملی در بین مردم شد.

حوزه/ در مورد تهدیدات خارجی، به‌خصوص با امپراتوری عثمانی و ازبک‌ها، چه نکاتی وجود دارد؟

دولت صفوی در دوران خود با چالش‌های جدی از جانب امپراطوری عثمانی و همچنین ازبک‌ها روبه‌رو بود. شاه اسماعیل و شاه طهماسب در مواجهه با این تهدیدات، استقامت و نیرویی قابل توجه نشان دادند. اما این شاه طهماسب بود که با استراتژی‌های دیپلماتیک و نظامی خود، توانست کشور را در برابر تهدیدات دولت عثمانی و ازبک‌ها محافظت کند. قدرت نرم دولت صفوی بر مبنای هویت مذهبی و ملی ایرانی، یکی از عوامل اصلی موفقیت آنها در این حوزه بود.

حوزه/ حالا می‌خواهیم درباره نقش علمای شیعه و به‌ویژه شخصیت‌هایی چون علامه ملاعبدالله یزدی صحبت کنیم. چه تأثیری بر دولت صفوی و جامعه داشتند؟

عالمان شیعه نقش بنیادی در شکل‌دهی ایدئولوژی دولت صفوی داشتند. علامه ملاعبدالله یزدی و دیگر علمای دین، با تفسیر و ترویج آموزه‌های تشیع، به‌عنوان مرجعیت دینی عمل کردند. این امر باعث تقویت احساس تعلق و همبستگی اجتماعی در جامعه شد. ارتباط نزدیک روحانیون با دولت صفوی به دولت این امکان را داد تا حمایت مردم را جلب کند و در برابر چالش‌ها ایستادگی کند.

حوزه/ درباره باورهای اعتقادی شیعه در این دوران چه نکاتی را می‌توان مطرح کرد؟

باورهای اعتقادی تشیع در دوران صفوی به‌عنوان پایه‌ای برای ایجاد هویت ملی و پاسداری از ارزش‌های فرهنگی و مذهبی ایرانیان، نقش حیاتی ایفا کرد. مفاهیمی همچون ولایت اهل بیت، انتظار ظهور مهدی موعود، و فداکاری در مسیر حق، به روحیه مقاومت و ایستادگی در برابر سلطه‌های خارجی کمک کردند. همچنین، تشویق به تحصیل علم و دانش به‌عنوان یک ارزش انسانی موجب ارتقاء سطح آگاهی عمومی شد.

حوزه/ با توجه به چالش‌ها و تهدیدات امروزی، چه درس‌هایی می‌توان از تجربیات دولت صفوی آموخت؟

تاریخ نشان می‌دهد که حفظ انسجام داخلی، همکاری بین دولت و علمای دین و توجه به تجربیات گذشته می‌تواند به ما در مواجهه با چالش‌های کنونی کمک کند. امروزه با تهدیدات جدیدی از جمله سیاست‌های خصمانه کشورهای خارجی و مشکلات داخلی روبرو هستیم که نیازمند کنش‌های هوشمندانه و استراتژیک است. بنابراین، یادگیری از تجربیات تاریخی می‌تواند به تقویت هویت ملی و قدرت کشور در برابر تهدیدات کمک کند.

انتهای پیام