به گزارش خبرگزاری حوزه، حضرت آیت الله مکارم شیرازی در سالروز ولادت حضرت امام علی(ع) به موضوع «هجرت» واقعی در سخنان حضرت علی(ع)» پرداختند:

پاسخ اجمالی:

در آغاز دعوت پیامبر(ص) در مدینه، «هجرت» نشانه ایمان بود؛ یعنی افرادی که در مناطق دیگر ایمان می آوردند باید هجرت می کردند و به حضور پیامبر(ص) می رسیدند تا تعالیم اسلام را فرا بگیرند؛ اما بعدها حضرت علی(ع) معنایش را چنین بیان فرمودند: «نام هجرت بر کسی اطلاق نمی شود؛ مگر اینکه حجّت خدا بر روی زمین را بشناسد، آنها که حجّت خدا را بشناسند و به او ایمان آورند مهاجرند، [هر چند ظاهراً سفری نکرده باشند] و نام مستضعف بر کسی که حجّت به او رسیده و گوشش آن را شنیده و قلبش آن را حفظ کرده نهاده نمی شود».

پاسخ تفصیلی:

امام علی(علیه السلام) در بخشی از خطبه 189 «نهج البلاغه» به تفسیر روشنی از مسئله «هجرت» می پردازد. می دانیم در آغاز دعوت پیامبر(صلی الله علیه وآله) در مدینه، نشانه ایمان، هجرت بود؛ یعنی کسانی که در مناطق دیگر از جمله مکّه ایمان پیدا می کردند باید به حضور پیامبر(صلی الله علیه وآله) بشتابند؛ هم تعالیم اسلام را فرا گیرند و هم جمعیّت مؤمنان را با حضور خود تقویت کنند؛ ولی بعد از سیطره اسلام بر جزیرة العرب، هجرت ظاهراً مفهوم خود را از دست داد. دیگر لزومی نداشت کسانی که در مناطق دیگر ایمان پیدا کرده اند به حضور پیامبر(صلی الله علیه وآله) بشتابند؛ ولی هجرت به مفهوم دیگری که در واقع روحِ همان هجرتِ نخستین است، پایدار ماند.

امام(علیه السلام) اشاره به این معنای هجرت می کند و می فرماید: (هجرت بر همان وضع نخستین خود باقی است. خداوند به کسانی که در روی زمین زندگی می کنند؛ خواه ایمانشان را پنهان نمایند یا آشکار سازند نیازی ندارد [و اگر دستور به هجرت داده به مصلحت اهل ایمان است که بتوانند از این طریق در مقابل دشمن قوی شوند])؛ «وَ الْهِجْرَةُ قَائِمَةٌ عَلَی حَدِّهَا الْاَوَّلِ، مَا کَانَ للهِ فِی أَهْلِ الْاَرْضِ حَاجَةٌ مِنْ مُسْتَسِرِّ الْاُمَّةِ وَ مُعْلِنِهَا».

«اِمَّة» (به کسر همزه) در عبارت بالا به معنای حالت است و در اینجا به ایمان اشاره دارد؛ یعنی کسی که ایمان خود را پنهان سازد؛ ولی بعضی اُمة (با ضم همزه) خوانده اند که بر طبق آن معنای جمله این می شود: آن افرادی از امّت اسلامی که ایمان خود را پنهان سازند و آن افرادی که ایمان خود را آشکار نمایند.

سپس امام(علیه السلام) بعد از این بیان اجمالی، به شرح معنای هجرت در کلامی شفاف پرداخته و می فرماید: (نام هجرت بر کسی اطلاق نمی شود؛ مگر اینکه حجّت خدا بر روی زمین را بشناسد. آنها که حجّت خدا را بشناسند و به او ایمان آورند مهاجرند، [هر چند ظاهراً سفری نکرده باشند] و نام مستضعف بر کسی که حجّت به او رسیده و گوشش آن را شنیده و قلبش آن را حفظ کرده نهاده نمی شود)؛ «لَا یَقَعُ اِسْمُ الْهِجْرَةِ عَلَی أَحَدٍ إِلَّا بِمَعْرِفَةِ الْحُجَّةِ فِی الْاَرْضِ، فَمَنْ عَرَفَهَا وَ أَقَرَّ بِهَا فَهُوَ مُهَاجِرٌ، وَ لَا یَقَعُ اِسْمُ الْاِسْتِضْعَافِ عَلَی مَنْ بَلَغَتْهُ الْحُجَّةُ فَسَمِعَتْهَا أُذُنُهُ وَ وَعَاهَا قَلْبُهُ».

عصاره کلام امام(علیه السلام) این است که هجرت در هر زمان و هر مکانی همچون عصر پیامبر(صلی الله علیه وآله) باقی و برقرار است؛ اما نه به این معنا که اهل ایمان از جایی به جای دیگر بروند؛ بلکه به این معنا که حجّت خدا، یعنی جانشین واقعی پیامبر(صلی الله علیه و آله) و به تعبیر روایت معروف نبوی، امام زمان خود را بشناسند و به او ایمان آورند؛ خواه این امر از طریق هجرت مکانی صورت گیرد یا بدون آن حاصل شود. کسی که امام زمان خود را بشناسد مهاجر واقعی است؛ زیرا هدف از هجرت که شناخت حجت خدا در روی زمین است برای او حاصل شده و کسانی که چنین نباشند مستضعف اند که گاه معذورند و گاه غیر معذور. آنها که راه برای شناخت نداشته باشند جزء گروه اوّل اند (یعنی معذورند) و آنها که راه برای شناخت داشته باشند و عمل نکنند جزو گروه دوم اند (یعنی غیر معذورند).