به تعبیر مزاح گونه یادگار امام خمینی (ره) ایجاد شعبه ای از مجله پاسدار اسلام در دفتر امام، این فرصت استثنایی را برای مدیر مسئول آن فراهم نمود تا بزرگان انقلاب و حتی برخی از شخصیت های جهان اسلام عضو تحریریه ماهنامه پاسدار اسلام شوند.

مرکز خبر حوزه، به مناسبت سی امین سال انتشار پاسدار اسلام در گفتگوی اختصاصی با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حسن رحیمیان نحوه انتشار و تاریخچه شکل گیری پاسدار اسلام را منتشر می نماید.

* نحوه انتشار و تاریخچه شکل گیری مجله را بیان کنید.

اردیبهشت سال 1359 ماهنامه ای به نام «پاسدار انقلاب» در سپاه قم شکل گرفت که از شماره دوم آن تا آبان سال 1360 یعنی انتشار 18 شماره به سرپرستی اینجانب ادامه یافت، در این مقطع، تصمیم گرفتم ماهنامه را از «پاسدار انقلاب» به «پاسدار اسـلام» تغییر نام دهم به طور مستقل انتشار آن ادامه یابد ، اما باتوجه به اعتباری که پاسدار انقـلاب به خصـوص در شماره های پایانی یافته بود، از جمله این که «در شماره 18 اولین مصاحبه نسبتاً مفصلی را در اولین دقائق بعد از تنفیذ حکم ریاست جمهوری آیت ا... خامنه ای توسط حضرت امام(قدس سره) با ایشان انجام داده بود» و نیز تاکید و دستور بعضی از بزرگان «پاسدار اسلام» به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم پیوند خورد و عملاً باتوجه به عنایتی که مسئولان دفتر تبلیغات همواره به این جانب داشتند، پاسدار اسلام به لحاظ محتوائی راه خود را ادامه داد.

از آنجا که همزمان با مدیریت ماهنامه، برحسب دستور حضرت امام در جماران در خدمت حضرتشان بودم، پایان هر هفته برای کارهای ماهنامه به قم می آمدم، اما بعد از چندی حضرت امام حقیر را از رفت و آمد مکرر نهی فرمودند و اجازه دادند کارهای ماهنامه را در کنار کارهای دفتر در جماران انجام دهم، همین امر به یکی از نقاط قوّت برای دسترسی و همکاری با شخصیت ها و چهره های برجسته نظام و جهان اسلام با ماهنامه تبدیل شده بود، گاهی مرحوم حاج احمد آقا که خودش هم به اشکال مختلف از قبیل مصاحبه و نوشتن مقاله و انتخاب استفتائات امام با ماهنامه همکاری صمیمانه ای داشت، به شوخی می گفت: ما نمی دانیم پاسدار اسلام شعبه دفتر امام است، یا دفتر امام شعبه پاسدار اسلام!

* چه هدف یا اهدافی را در تأسیس ماهنامه پاسدار اسلام در نظر داشتید؟

همانگونه که از نام ماهنامه پیداست هدف، پاسداری و ترویج معارف اسلام و تبیین اهداف و ارزشهای انقلاب اسلامی بود. در حالی که در سالهای اولیه تاسیس، هنوز نشریات مذهبی مولود انقلاب به عدد انگشتان یک دست نمی رسید و جامعه به شدت نیازمند و تشنه معارف اسلام بود.

* استقبال از پاسدار اسلام چگونه بود؟

علیرغم تنگناهای مختلف و نبود امکانات مناسب به خصوص در امور فنی و عدم تجربه قبلی در آغاز کار، به دلیل فضای بسیار مساعد جامعه به ویژه در زمان دفاع مقدس و در عین حال، کمبود نشریات مذهبی استقبال از پاسدار اسلام فوق العاده بود و امروز کمتر کسی از اقشار مذهبی و مرتبط با انقلاب، نظام و امام، از نسل دهه اول را می توان یافت که با این ماهنامه آشنایی و ارتباط نداشته باشد.

* دلیل این استقبال چه بود؟

دلائل متعددی می توان برشمرد، ثبات قدم ماهنامه و این که از جهت اعتقادی و سیاسی، انحرافی در آن دیده نمی شد. تقریباً همه نویسندگان و مصاحبه شوندگان در ماهنامه، چهره های شناخته شده نظام و جامعه بودند. عمده مطالب، ناظر به نیازهای روز مردم بود، استفتائاتی که از امام چاپ می شد که هر ماه از میان هزاران استفتاء انتخاب می شد. مطالب و نکات ناشنیده درباره امام در سلسله مصاحبه های سرگذشت های ویژه از زندگی امام، اخبار و تحلیلهای دست اول دفاع مقدس که هر چند ماه یک بار طی مصاحبه اختصاصی با آقای هاشمی رفسنجانی به چاپ می رسید و باتوجه به جایگاه و مسئولیت اصلی ایشان در جنگ، به عنوان منبع در سایر روزنامه ها و خبرگزاری ها انعکاس می یافت و... مجموعه این ویژگی ها که عمدتاً منحصر بفرد و دست اول بود، زمینه ساز این استقبال بود.

* چه کسانی از شخصیت های نظام و نیز صاحب‌نظران حوزه و دانشگاه با مجله همکاری داشتند؟

تعدادی از این شخصیت‌های نظام و اساتید حوزه و دانشگاه با ماهنامه همکاری داشتند و مقالات و مطالب آنها به طور اختصاصی در ماهنامه چاپ می شد و هم‌اکنون نیز همکاری برخی از آنها همچنان ادامه دارد، بزرگانی چون حضرات آیات و حجج اسلام، آقایان خامنه‌ای، نوری همدانی، جواد آملی، مظاهری، فاضل لنکرانی (ره)، مشکینی (ره)، هاشمی رفسنجانی، محمدی گیلانی، رسولی محلاتی، حاج احمدآقا خمینی (ره)، محمدی ری شهری، مرحوم قدیری (ره)، سیدجعفر کریمی، سیدحسن نصراله، سیدمرتضی مهری، طاهری خرم آبادی، محمدتقی رهبر، محمدی اشتهاردی و....

و آقایان دکتر افتخار جهرمی، جلال الدین فارسی، دکتر حافظ نیا، دکتر سیدحسن عارفی و گلی زواره و.... نسبت به پاسدار اسلام لطف داشتند و نکته قابل توجه آنکه همکاری و رابطه افراد فوق الذکر به هیچ وجه جنبه مادی نداشت و صرفاً براساس تکلیف و رابطه دوستی و محبتی که به اینجانب داشتند، این همکاری ها شکل می گرفت.

* بازتاب و تاثیر ماهنامه در جامعه چگونه بود؟

پاسدار اسلام در عرصه های مختلف بازتاب داشت، مثلاً عموم نشریات دانشجویی انجمنهای اسلامی خارج کشور بخش عمده ای از محتوای خود را از میان مقالات و مطالب پاسدار اسلام انتخاب و چاپ می کردند. مصاحبه های پاسدار اسلام عمدتاً در روزنامه های کثیرالانتشار نیز منتشر می شد. همان طور که در سال گذشته هم که دور جدید مصاحبه های پاسدار اسلام انجام شد، کلیه مصاحبه ها از جمله مصاحبه های تفصیلی آقایان دکتر حداد عادل، دکتر ولایتی، سردار فضلی، حضرات آیات آقایان شبیری زنجانی، انصاری شیرازی و قرائتی به طور گستــرده در عمده رسانه های مطبوعاتی و اینترنتی چاپ و انعکاس گسترده یافت.

نمونه دیگر، این که از مجموع مصاحبه های مربوط به زندگی امام (ره) بهره گیریهای مختلفی شده و عمده کتابهایی که پیرامون زندگی حضرت امام تالیف گردید، مطالب پاسدار اسلام یکی از منابع اصلی آنها می باشد و بالاخره آن که از مجموع مقالات مختلف پاسدار اسلام، کتابهای متعددی شکل گرفته است.

* از نظر جنابعالی جالب ترین مجموعه مقالات پاسدار اسلام کدام یک بود؟

تا آنجا که به یاد دارم در دوره ریاست جمهوری آیت الله خامنه ای به مناسبتی درخواست کردم، ایشان سیره امام سجاد(علیه السلام) را برای پاسدار اسلام ارائه فرمایند، علیرغم شرائط جنگ و مسئولیت های سنگینی که داشتند پذیرفتند و طی  چندین جلسه در دفتر کارشان صحبتهای معظم له را ضبط کردم، در7 شماره پاسدار اسلام انتشار یافت. علاوه بر محتوای متقن این مطلب دو نکته برایم فوق العاده جالب بود. اول این که ایشان بدون مراجعه به یادداشت با تسلط فوق العاده بر همه ابعاد و اعماق موضوع، مطالب را بیان می کردند و دوم این که برخلاف دیگران که گفته هایشان برای چاپ نیاز به ویرایـش و تنظیـم جمـلات داشـت، با پیاده کردن گفته های ایشان تقریباً نیاز به هیچگونه تنظیم و ویرایش نداشت که این دو ویژگی نشانه تخصص و تسلط معظم له بر تاریخ و سیره معصومین (علیهم السلام) و قدرت بیان منسجم و ادیبانه در گفتار است.

در اینجا این خاطره را هم یادآور شوم، بعد از پایان چاپ مطالب ماهنامه، متن نهایی آن را در یک جزوه جمع آوری و به ایشان تقدیم کردم و با این درخواست که متن نهائی را بار دیگر کنترل کنند تا به صورت کتاب چاپ شود، ایشان پذیرفتند، لیکن به بعد از پایان مدت ریاست جمهوری شان موکول کردند، با این تصور که آن زمان با فرصت بیشتــر به کارهــای علمی شان می پردازند، اما تقدیر خداوند برای ایشان و نقش سرنوشت سازی که باید برای رهبری و صیانت از انقلاب عظیم اسلامی ایفاء می کردند به گونه دیگری رقم خورد.

* مطالب ماهنامه بیشتر توسط چه افرادی تهیه می شد و آیا هیئت تحریریه ثابتی داشت؟

همان طور که توضیح داده شد، عمده مطالب از چهره های شاخص حوزه و نظام بودند، بخشی از مطالب و عناوین مانند پاسخ به سوالات اعتقادی، سخنان معصومین، رهنمودهای امام، اخبار و... توسط یکی دو نفر از همکاران تهیه می شد و سرمقاله نیز همواره از اینجانب بود. اما در بیشتر موارد برحسب مورد و موضوع و جهات دیگر، فرد مناسب انتخاب می شد. مثلاً وقتی مساله بررسی حلیت خاویار و ماهی های خاویاری مطرح شد، از آنجا که آیت ا... سیدجعفر کریمی به عنوان عضو ارشد دفتر استفتاء و اینجانب از سوی دفتر جماران در همایش بررسی علمی، فقهی و فنی این موضوع در بندرانزلی شرکت کرده بودیم، طی چند مقاله فقهی و تخصصی مربوط به انواع ماهیها و سابقه تاریخی خاویار توسط آیت ا... کریمی، از جهت فقهی و دکتر مخبر متخصص شیلات، مساله کالبد شکافی شد که با چاپ این مجموعه حلیت خاویار ثابت شد و محرز گردید که ماهی های خاویاری در زمره ماهیهای فلس دار بوده است و در نتیجه تبیین این موضوع و روشن شدن این نکته تاریخی که، برای اولین بار توسط روسها پسوند حرام را برای این ماهی ها به کار بردند تا ایرانی ها از مصرف این ماهی ها اجتناب کنند و آنها بتوانند بیشتر از این منبع ثروت استفاده انحصاری کنند زمینه تشکیک درفتوای حلیت خاویار منتفی گردید.

* پاسدار اسلام با چه تیراژی چاپ می شد؟ توزیع آن به چه شکلی انجام می گرفت؟ آیا در خارج کشور هم مخاطب داشت؟

تیراژ مجله برحسب شرائط متفاوت بوده است، در دهه اول از مرز یکصد هزار هم گذشت و توزیع آن عمدتاً از طریق اشتراک و ارسال با پست که در مقطعی، مشترکین به حدود بیست هزار نفر رسید و توزیع از طریق دکه های مطبوعاتی، تک فروشی در نمازهای جمعه به خصوص نمازجمعه تهران، قم و... انجام می گرفت و در دوران جنگ تحمیلی هم حدود ده هزار نسخه برای جبهه ها ارسال می شد و طبق بررسی و نظرسنجی که در آن زمان انجام شد پاسدار اسلام در جایگاه اول مورد علاقه رزمندگان بود و از هر نسخه آن طی یک ماه دهها نفر استفاده می کردند.

تعداد معتنابهی از ایرانیان خارج کشور نیز مشترک مجله بودند، یا آن که بستگانشان برای آنها اشتراک می گرفتند و آدرس خارج کشور را می دادند، تا ارسال شود. در مقطعی هم بعضی از طلاب پاکستانی بخشهایی از مجله را ترجمه و در نشریات اردو زبان پاکستان منتشر می کردند.

* پاسدار اسلام در دوران سی ساله خود با چه افت و خیزهائی مواجه بوده است؟

عوامل گوناگونی دست به دست هم داد تا پاسدار اسلام از نقطه اوج دهه شصت، تدریجاً وضعیت دیگری پیدا کند، هر چند در دهه دوم و سوم نیز در مقایسه با تیراژ مجلات مشابه در جایگاه بالاتری قرار داشته است. در اینجا به بعضی از این عوامل اشاره می کنم:

ـ در دهه اول مجلات دینی مولود انقلاب به عدد انگشتان یک دست نمی رسید، اما در دهه دوم و سوم دهها مجله از جمله توسط خود دفتر تبلیغات نزدیک به 20 مجله جدید راه اندازی شد. طبعاً ورود دهها مجله با عناوین مختلف که بعضاً با هزینه های چند برابر و جذابیت های بصری و رنگارنگ ارائه می شد، عرصه را برای ماهنامه ای که با حداقل هزینه و امکانات انتشار می یافت دگرگون کرد.

ـ در دهه اول ماهواره نبود، سیمای جمهوری اسلامی هم تقریباً منحصر به شبکه یک بود که فراگیر بود و هیچگونه آگهی بازرگانی هم پخش نمی کرد در آن زمان در بهترین ساعات و بطور مکرر، پاسدار اسلام همراه با قرائت همه فهرست آن از شبکه یک و هم از شبکه دو که بیشتر جنبه علمی داشت پخش می شد در حالی که تدریجاً معرفی و تبلیغ مجله ای همچون پاسدار اسلام به تبلیغ کالاهای داخلی و خارجی و اموری مانند پفک تبدیل شد.

ـ فقدان سیستم و شبکه توزیع مرتبط با جریان فرهنگ مذهبی

مجموعه این عوامل و عوامل دیگری که جای طرح آن نیست باعث می شود که به جای این که جمعیت 35 میلیونی به 70 میلیون رسیده، پاسدار اسلام به شمارگان 200 هزار برسد، امروز در وضعیتی باشیم که نه فقط پاسدار اسلام بلکه کلیت فرهنگ به تعبیر مقام معظم رهبری غریب باشد.

* در حال حاضر پاسدار اسلام در چه موقعیتی است و نحوه انتشار آن چگونه است؟

از خرداد سال 89 بخش محتوایی ماهنامه به تهران منتقل شد، تا حقیر فرصت بیشتر و مباشری برای انجام کارهای آن بگذارم، بحمدالله طی این مدت با تحولاتی که از جهت شکلی و محتوایی در ماهنامه انجام گرفت تیراژ مجله به سه برابر افزایش یافت و انشاءالله با برنامه هایی که در پیش داریم تلاش خواهد شد پاسدار اسلام بار دیگر در جایگاه اول مجلات مذهبی قرار گیرد.

در پایان از مرکز خبر حوزه که نسبت به پیشبرد اهداف حوزه که همان اهداف اسلام و انقلاب اسلامی و راه ولایت است و عنایتی که به پاسدار اسلام دارید، صمیمانه تشکر می کنم و امیدواریم با همکاری و هم افزائی همه مراکز و نشریات مذهبی، خدمتی شایسته در پاسداری از اسلام عزیز داشته باشیم.

گفت‌وگو:علی حاجی