اشاره:«عروة الوثقی»، مهمترین تالیف فقهی آیة الله سید محمد کاظم یزدی به حساب می آید، به گونه ای که عالمان نام‌آور پس از او برای تدریس و تحصیل فقه جعفری آن را بر بالین خود قرار می‌دهند.

این اثر فقهی به حدی معروف است که مؤلف آن نزد همگان، به خصوص علما و فضلای حوزه به نام «صاحب عروة» شناخته می شود. عروه دربرگیرنده ابواب مختلف فقه و احکام و مسائل شرعی با 3260 مساله فقهی می‌باشد.

از دیگر آثار باقی مانده مرحوم آیت‌الله سید محمد کاظم یزدی می توان به کتابهای ،حاشیه بر مکاسب /رسالة فی حکم الظن المتعلق باعداد الصلاة و افعالها و کیفیة صلاة الاحتیاط /رسالة فی التعادل و التراجیح/الصحیفة الکاظمیة/رسالة فی منجزات المریض/رساله اجتماع امر و نهی./معلقات عروة الوثقی/بستان راز و گلستان نیاز که مناجات نامه فارسی این عالم نامآور شیعه است اشاره نمود.

 سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری حوزه به مناسبت برگزاری کنگره بزرگداشت این فقیه عظیم در گفتگویی با آیت الله میرزا محمد حسین احمدی فقیه یزدی به واکاوی اندیشه فقهی آیت الله سید محمد کاظم یزدی و آشنایی با مهمترین تالیف وی یعنی " العروة الوثقی " پرداخته است .

 با سلام و تشکر بفرمایید خصوصیت بارز مرحوم سید در فهم مباحث فقهی مرهون چه ویژگی خاصی از ایشان است ؟

یکی از مباحثی که انسان باید به آن توجه کند این حقیقت است که در  مباحث علمی؛  ریشه حکم با ظاهر حکم تفاوت واضحی دارد،  فقیهی که بتواند به مبنا و  ریشه حکم که به تعبیری «ناموس شارع مقدس و حقیقت و عصاره فقه است» را بدست آورد نظریات کاملی خواهد داشت ، این جهت در سراسر کتاب عروة ملاحظه می شود، نظام فقه و دستورات شارع مقدس به صورت کامل در دست این فقیه بزرگوار بوده و اجتهاد مطلق ایشان در جمیع ابواب در حد بسیار قوی احساس می شود .

علم فقه دریای عظیم و گسترده ای است که انسان به آسانی به ساحل آن نمی رسد و غواص ماهری می خواهد که از این دریای عظیم، گوهرهای ناب را صید کند، عظمت این دریا کار را برای صید مروارید معانی، دشوار می کند، اما وقتی به بیانات مرحوم سید در عروة  توجه می کنیم، می بینیم که ایشان چقدر در دریای با عظمت فقه غواصی کرده و چه درّ های گرانبهایی به دست آورده است.

*مشی فقهی مرحوم سید چگونه بوده؟ آیا مکتب فقهی ایشان ممتاز از معاصرین بوده است و آیا اصولا می توان ایشان را صاحب یک مکتب فقهی دانست؟

بیان اینکه روش ایشان در مباحث فقهی چه خصوصیتی دارد ؟ بحث مستقل و زیبایی است که برای ما یک ترتیب کاملی  را ارائه می دهد در سایه فهم این ترتیب می توان فهمید چگونه باید از این فقیه بزرگوار استفاده و بهره برد . اما اجازه بدهید در فرصت دیگری به این بحث مهم بپردازیم.

 دلیل ماندگاری "عروة الوثقی"  چیست؟

مرحوم  سید محمد کاظم یزدی با تالیف عروة الوثقی عنوان یک متن قوی و شاخص مورد توجه فقهای عظام قرار گرفت که دلیل آن چند اصل است.

تنظیم زیبای فروعات

یکی از شاخص های کتاب "عروة"  این است که شقوق و فروع هر مسئله فقهی با فرض های گوناگون به خوبی تنظیم شده و با استدلال واکاوی انواع و اقسام فروعی که برای مسئله ذکر شده بیان و دلیل آن ذکر گردیده است.

جامعیت مباحث فقهی

از خصوصیات دیگر عروه جامعیت مباحث آن است و این امر باعث جلوه نمایی بیشتر این کتاب شریف نسبت به دیگر کتب فقهی شده است، لذا "عروة" به عنوان یک متن قویم  مورد توجه فقهاء قرار گرفته  و حواشی فراوانی بر آن نگاشته شده است و هنوز هم جا دارد فقهای عظیم الشان نسبت به مباحث آن نظر دهند و بر آن حاشیه بزنند؛ اکثر حاشیه‌نویس‌ها نظر شخصی خود را با قیود و شروطی  که در هر مسئله «موضوعا» و «حکما» بوده را در حاشیه آن بیان نموده اند و این دقت ها تا جایی پیشرفت کرده که حتی اگر در پایان هر بحثی مرحوم سید ، موردی را  به عنوان احتیاط بیان کرده، آنان وجه احتیاط را هم مورد بررسی قرار داده اند، تا روشن شود آیا این احتیاط بجاست یا خیر؟.

توجه به آراء  فقهاء متقدم و متاخر

از دیگر ویژگی‌های کتاب شریف "عروه"  این است که علاوه بر توجه به نظرات و آراء فقهای متاخر به نظرات فقهای متقدم نیز توجه خاص شده است، و توجه به آراء محققین جدید بر وزانت بیشتر این کتاب شریف افزوده است.

اهتمام به مسائل فقهی محل ابتلاء

ویژگی دیگر "عروه"  این است که مجموعه مسائل مبتلابه مورد توجه قرار گرفته و اینطور نیست صرفا به بیان مسائل فرضی پرداخته باشد، بلکه آنچه محل ابتلاء است در آن بیان شده حتی ممکن است گاهی محل ابتلا بسیار کم باشد، اما طرح بحث شده است .

ورود و خروج عالمانه و مستدل

نحوه ورود و خروج سید در هر مسئله فقهی همراه با استدلال های زیبا و دلنشین است ، اگر به حواشی ایشان بر کتاب های سنگین و ارزشمند شیخ انصاری دقت شود، متوجه می شویم هم عالمانه و فقیهانه وارد بحث می شوند و هم خروج از بحث بسیار مستدل و با برهانی دلنشین همراه شده لذا سید در ورود و خروج مسائل فقهی امتیاز خاصی دارد و این روش در کتاب عروه هم جلوه نمایی می کند.

انطباق مباحث عروه با روایات 

 از دیگر خصوصیاتی که باعث محوریت عروه شده آن است که؛ عموم مباحث این کتاب ، منطبق روایات است، اگر در مستدرکات عروة دقت کنیم همه مباحث مستدل از روایات است،بیانات مرحوم سید در عروه آنقدر استحکامش واضح است که با وجود همه دقت هایی که بزرگان بعد از ایشان داشته اند، اصل بیان مرحوم سید قوت  و عظمت خود را حفظ کرده است.

نگاه فقیهانه به مسائل فقهی

 ویژگی دیگر  "عروه" این است که در جواب هر بحثی بیشتر به جنبه فقهی توجه شده و  پاسخ‌ها به سمت  و سوی مباحث  اصولی نرفته و بیشتر فقیهانه جواب داده اند تا اینکه برای رفع تکلیف به مباحث اصولی متوسل شود، آنقدر جواب فقهی ایشان  قوی است که کمتر نیاز شده پای اصول عملیه یا به تعبیری مسائل اصولی را به میدان آورند .

 عنایت ایشان به اینکه حتما از طریق فقهی جواب مسائل  حل شود  بسیار زیاد است لذا این کتاب پایگاه محکم فقهی  فراوانی یافته و احیانا اگر جایی مواردی هم به مباحث اصولی و اصول عملیه تمسک جسته اند، بعد از فراغ از مباحث فقهی است، یعنی اول به  مباحث فقهی عنایت داشته و  بعدا در بعضی موارد از باب تقویت حکم  به اصول هم نگاهی داشته‌اند.

اجتهاد مطلق

 از دیگر خصوصیات عروه الوثقی این است که در هر باب فقهی نظریات ایشان مرتبط با سایر مباحث در ابواب دیگر و به تعبیری اجتهاد مطلق ایشان جلوه پیدا کرده و  اگر در یک بحث فقهی در فروعات دیگری  مرتبط با آن مسئله بوده به آن فرع فقهی نیز توجه خاص شده و ارتباط هر مبحثی با مبحث دیگر را مورد توجه قرار داده اند و این نشان از «اجتهاد مطلق»  دارد .

علاوه بر مقام علمی، جایگاه معنوی ایشان در توجه فقها به صاحب عروه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

مرحوم سید از تقوای بالا و خصوصیات معنوی و الهی برخوردار بوده که اطمینان و اعتماد همه فقهاء نسبت به نظریات این بزرگوار پیدا شود و  در سایه این تقوی و خلوص تقریبا به نظر هر فقیهی اینطور آمده که ایشان رعایت همه جوانب مسائل فقهی و ادله آن و آنچه مربوط به وظیفه و تکلیف شرعی مکلفین است را می نموده است، لذا این خصوصیت باعث شده به نظرات و مبانی فقهی و کتب ایشان خصوصا "عروة" اهمیت دو چندانی بدهند.

از چه زمانی کتاب عروة الوثقی محل توجه قرار گرفت؟ آیا با ورود کتاب وسیلة النجاة مرحوم سید ابوالحسین اصفهانی این کتاب رونق خویش را از دست داد؟

از زمان خود ایشان این کتاب محل توجه قرار گرفت ، چرا که مرحوم سید دارای مرجعیت مطلق بودند، البته در عرض ایشان نام آورانی مانند آخوند خراسانی نیز وجود داشتند، اما این کتاب همواره محل توجه فقهاء و بزرگان بوده است، کتاب وسیلة النجاة مرحوم سید ابوالحسن اصفهانی کتاب خیلی ظریف و شریفی است، اما در عین حال عروه موقعیت خود را از دست نداد و با اینکه "وسیله" کتاب با ارزش و با عظمتی است، معذلک آنقدر کتاب عروه الوثقی اتقان و صحت مطالبش بالا و ارزشمند است که اگر هم مدت کمی " وسیله" جلوه و خودی نشان داد " عروة" جایگاه خود را باز هم از دست نداد ؛ مدت قلیلی محوریت این کتاب کمتر شد ولی دوباره به جایگاه خویش بازگشت .

چطور شد که مرحوم سید کتاب عروه را تالیف نمودند ؟

محوریت دینی و مرجعیت ایشان باعث شده بود که مرکز استفتاء قرار بگیرند ، در دوره مرحوم سید در دفتر استفتاء ایشان، شخصیت های علمی بسیار قوی حضور داشتند و هر استفتایی که می آمد  به شقوق مسئله توجه بیشتر می یافتند و همین توجه باعث  می شد که اقبال بهتری به سید نشان دهند.