به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت‌الاسلام والمسلمین توحیدی در سلسله نشست‌های آشنایی با متون و منابع حدیثی اهل سنت با موضوع «آشنایی با کتاب حدیثی صحیح بخاری» که ازسوی مرکز تخصصی مذاهب اسلامی برگزار شد، اظهارداشت: توجه به منابع مذاهب اسلامی نقش زیادی برای حوزویان دارد.
* آشنایی با منابع اهل سنت، از ضروریات حوزه شیعی
وی با بیان این که نیاز به آشنایی با منابع و متون مذاهب دیگر در هر زمان جهت علمای مذاهب، برای گفت‌وگو و مناظره و آشنایی با مذاهب دیگر ضرورت داشته است، افزود: این مسئله امروزه به ویژه که دنیا، دنیای ارتباطات است و ما مردم دنیا و مسلمانان جهان را به ارتباط و وحدت دعوت می‌کنیم، طبعاً از ضروریات است که در حوزه‌های علمیه شیعی آشنایی با منابع و مبانی اهل سنت وجود داشته باشد.
این پژوهشگر حوزه، با بیان این که این ضرورت در تمامی ارتباطات حضوری و فیزیکی و در عرصه مجازی وجود دارد، ادامه داد: وقتی می‌خواهیم با مذاهب دیگر ارتباط داشته باشیم، موقعی که مورد سؤال و انتقاد قرار می‌گیریم و می‌خواهیم از مذهب خود دفاع کنیم و... استناد به منابع حدیثی آنها که مؤید مبانی اعتقادی ما باشد، ضرورت این آشنایی را نشان می‌دهد.
* هر کتابی، نشانگر اعتقادات شیعه و سنی نیست
وی خاطرنشان کرد: البته این ضرورت به این معنا نیست که تمام حوزویان در این عرصه وارد شوند؛ آنچه ضرورت دارد، این است، عده ای در این میدان گام بر دارند و ضمن آشنایی با این منابع و کتاب‌ها، جایگاه آنها را در مذاهب دینی بدانند. در محیط شیعی این گونه نیست که هر نویسنده‌ای شیعی کتابی بنویسد و ما آن کتاب را به عنوان اعتقادات شیعی بدانیم، در اهل سنت نیز این گونه است. به این معنی که هر عالم اهل‌سنت که دست به قلم شود و مطلبی بنویسد چنان نیست که مورد قبول تمام اهل سنت باشد؛ از این رو باید کتاب‌هایی را مورد استناد قرار داد که مورد قبول آنهاست.
حجت الاسلام توحیدی با مطرح کردن این مطلب که گاهی برخی کتاب‌ها از سوی نویسندگانی جامع و عالم نوشته می‌شود، ولی مطلبی که در این کتاب وجود دارد، مورد تأیید اهل سنت نیست و گاهی هم برخی منابع در میان مذاهب مختلف اهل سنت نیز دارای اختلاف در پذیرش است. در چنین شرایطی باید منابع حدیثی، تاریخی، فقهی و... آنها را به خوبی بشناسیم تا در استنادهای خود نیز به خوبی عمل نماییم.
* صحیح بخاری، بالاترین جایگاه در منابع اهل سنت
وی با بیان این که در جامعه اهل سنت کتب حدیثی، از کتبی است که تقسیم مذهبی ندارد ولی در کتب فقهی، اصولی، تفاوت‌هایی در میان مذاهب اربعه اهل سنت وجود دارد؛ تصریح نمود: «صحیح بخاری» و «صحیح مسلم» بالاترین جایگاه‌ها را در عرصه منابع حدیثی اهل سنت دارند که از سوی تمامی اهل سنت مورد تأیید است و جایگاه صحیح بخاری در میان اهل سنت جایگاه برتری است.
سخنران این نشست علمی، درباره جایگاه صحیح بخاری در میان اهل‌سنت گفت: بسیاری از علمای اهل سنت بیان داشته‌اند که صحیح‌ترین کتابی که بعد از قرآن کریم وجود دارد، صحیح بخاری است؛ در این کتاب حدودا 7563 حدیث وجود دارد که از میان 600 هزار حدیث جمع آوری شده است. بسیاری از بزرگان و مؤلفان و محدثان اهل سنت در کتاب‌های خود نوشته‌اند که اول کتابی که در علم حدیث نوشته شده و کاملا صحیح است، صحیح بخاری است.
* صحیح بخاری در دیدگاه علمای اهل‌سنت
وی با بیان اینکه بخاری، متوفای 256 هجری قمری است، به دیدگاه‌های علمای اهل‌سنت درباره این کتاب اشاره کرد و گفت: قبل از بخاری، علما و محدثانی بودند که کتاب‌های فراوانی نوشتند؛ اساتید بخاری مانند «احمد بن حنبل» و همچنین افرادی که اندکی جلوتر از ایشان بودند مانند «عبد الرزاق صنعانی»، از جمله این‌ها بودند، ولی آنها در صدد نبودند که فقط روایات صحیح را بیاروند؛ بلکه احادیثی که احتمال صحت نیز در آن بوده نیز نقل کرده‌اند ولی اول کسی که در جامعه اهل سنت قلم به دست گرفت تا تنها احادیث صحیحه را بنویسد، بخاری بود.
حجت الاسلام توحیدی افزود: «محی الدین نبوی» معروف به "امام نووی شافعی" در کتاب «التقریب و التیسیر» که در علوم الحدیث است و «جلال‌الدین سیوطی» معروف به "الامام سیوطی" که شرحی به نام «تدریب الراوی فی شرح التقریب نواوی» بر آن نوشته است، در این باره بیان داشته‌اند که اولین کتابی که در حدیث صحیح تصنیف شده کتاب صحیح بخاری است. «ابن حجر عصقلانی» نیز در مقدمه «فتح الباری فی شرح صحیح بخاری» و «قسطلانی» در مقدمه «ارشاد الساری فی شرح صحیح البخاری» آورده‌اند که این دو کتاب صحیح است و غلطی در آن وجود ندارد.
وی به دیدگاه بخاری در این عرصه اشاره کرد و گفت: مؤلف این کتاب گفته است: «من در این کتاب جز حدیث صحیح وارد نکردم، اما نه این که هرچه صحیح بوده، بلکه آنچه که آورده شده است، صحیح است، احادیث صحیح دیگری نیز بوده است که می‌ترسیدم اگر همه را بیاورم، طولانی شود».
* بخاری هرآنچه آورده ام صحیح است
این پژوهشگر حوزه با بیان این که تعداد کمی از علمای اهل سنت این ادعا را تلقی به قبول ندارند، تصریح نمود: در این عرصه «دارقطنی» از علمای اهل سنت است که تعدادی از احادیث صحیح بخاری و تعدادی از راویان آن را تضعیف کرده است. «ابن حجر عسقلانی»، عالم معروف شافعی و مؤلف معروف‌ترین شرح بر صحیح بخاری، در مقدمه شرح خود در برابر این انتقاد وارد شده از صحیح بخاری دفاع می‌کند.
وی با مطرح کردن این پرسش که آیا این کتاب همان کتابی است که «محمد بن اسماعیل بخاری» تدوین کرده است یا این کتاب نیز مورد تحریف و کاستی قرار گرفته است؟ گفت: در این باره، فی الجمله یک سری افراد در تاریخ آمده‌اند گویا به یک سری نکته‌هایی برخورد کردند که با مسائل مورد قبول اهل سنت همسو است ولی با عقایدی که امروزه مطرح می‌کنند، سازگار نیست؛ از این رو ترجیح دادند که اندکی تغییرات در این کتاب‌ها ایجاد کنند.
* صحیح بخاری تحریف شده است
حجت الاسلام توحیدی به نمونه‌هایی در این عرصه اشاره کرد و گفت: حدیثی در صحیح مسلم درباره ازدواج موقت نقل شده است که «مالک بن اوس» نقل می‌کند در یکی از جنگ‌ها در رکاب پیامبر(ص) که همسرانمان نبودند، از پیامبر راه کار خواستیم، گفتند که شما می‌توانید ازدواج موقت را نجام دهید. این حدیث در منابع مختلف است. همین حدیث در صحیح بخاری از همین راوی وجود دارد که مالک از «ابن مسعود» نقل می‌کند ولی امروزه در صحیح بخاری کلمه «الی أجل» که به معنی موقت است، حذف شده است و همین امر باعث شده که بر ازدواج دائم تأکید دارد.
وی با تأکید بر این که حدیث درست همان است که در صحیح مسلم بوده و امروزه این مطلب حذف شده است، تصریح نمود: چندین عالم اهل سنت که بعد از بخاری آمده‌اند، این حدیث را با کلمه «الی أجل» نقل کرده‌اند و آدرس به صحیح بخاری داده‌اند. «بیهقی» در کتاب «سنن»، «عبد السلام بن تیمیه» در بخش "کتاب النکاح" در کتاب «متعه» همین حدیث را با «أجل» مطرح کرده و به آدرس بخاری ارجاع داده است؛ شاگرد ابن تیمیه نیز آدرس داده است، ولی امروزه این کلمه در این کتاب حذف شده است.
* تحریف حدیثی که دیدگاه شیعه را تأیید می‌کرد
سخنران این نشست علمی با بیان این که علمای اهل سنت در قرون اخیر، این مسئله را دلیل بر تأیید نظر شیعه در اجازه این گونه ازدواج می‌دانند، افزود: در چنین شرایطی علمای اهل سنت صلاح دیده اند این را از این کتاب حذف کنند؛ در حالی که کسانی که این نظریه را بیان داشته اند، از بزرگ ترین علمای اهل سنت بوده اند.
وی خاطرنشان ساخت: جالب اینجاست که در پاکستان صحیح بخاری به صورت دو جلدی چاپ شد؛ در حاشیه آمده است که شرح برخی از کلمات حدیث را از شروح صحیح بخاری آورده است. وقتی به این حدیث می‌رسد، در متن حدیث، «الی أجل» حذف شده است اما در حاشیه نوشته که «قوله الی أجل ای فی نکاح المتعه». معلوم می‌شود در همین چاپ این کلمه اول وجود داشته است، ولی برای چاپ مجدد آن وقتی دیدند که این عبارت با عقاید آنها سازگار نیست، آن را حذف کرده‌اند ولی بر حسب اشتباه، فراموش کرده‌اند که این کلمه که از متن کتاب حذف شده است، از حاشیه نیز حذف نماید.
* دلایل برتری صحیح بخاری بر صحیح مسلم
حجت الاسلام توحیدی به چرایی جایگاه صحیح بخاری که این جایگاه حتی از صحیح مسلم نیز بالاتر است، گفت: محدثین برای تصحیح و درست دانستن حدیث شرایطی قائلند؛ درمیان روایات، احادیثی مورد اتفاق نظر هستند؛ مانند این که حدیث صحیح آن است که سندش متصل بر مصدر حدیث باشد، راوی ثقه باشد و... . در این میان برخی شرایط نیز مورد اختلاف است مانند این که کسی که از نفر قبلی نقل حدیث می‌کند صرف این که این‌ها هم زمان باشید، کافی است یا علاوه بر معاصرت باید ثابت شود که این آقا آن را ملاقات نیز کرده است؟ که بر اساس دیدگاهی، اگر ملاقات نکرده باشد، صرف هم زمان بودن، کافی نیست؛ این مسئله‌ای است که میان مسلم و بخاری نیز محل اختلاف نظر بوده است.
وی ادامه داد: مسلم می‌گوید که راوی با مروی عنه معاصرت داشته باشد، اگر هر دو ثقه باشند، حدیثی که روایت می‌کند، کافی است، ولی بخاری شرط سخت‌تری قائل است که علاوه بر معاصرت باید ثابت باشد که راوی، مروی عنه را ملاقات کرده است یا نه. همین مسئله در میان علمای اهل سنت به خاطر این که شرط بخاری سخت‌تر است، آن را اصح دانسته‌اند.
این پژوهشگر حوزه دلیل دیگر برتری دانستن صحیح بخاری نسبت به صحیح مسلم را شاگردی مسلم پیش بخاری دانست و گفت: همین که مسلم در محضر بخاری مقداری شاگردی نموده است دلیل دیگری که بخاری نسبت به مسلم جایگاه بالاتری پیدا نماید.
وی اضافه کرد: البته ممکن است به دلیل این که بخاری در نقل مطالب کمی محافظه کارانه تر از مسلم عمل کرده است و برخی چیزهایی که مسلم آورده و با مقدسات اهل سنت کمی اصطکاک داشته را در صحیح بخاری نیاورده، ممکن است همین مسئله نیز در این عرصه تأثیرگذار باشد.
* پاسخ به شبهه‌ای از سوی اهل سنت
حجت الاسلام توحیدی به شبهه‌ای در این عرصه از سوی برخی اهل‌سنت اشاره کرد و گفت: گاهی برخی از اهل سنت می‌گویند که ما کتاب «صحیح» داریم و لی شیعیان چنین کتابی ندارند. در پاسخ به این پرسش باید گفت که افتخار ما شیعیان این است که برخوردی که علمای ما با کتب حدیثی دارند، نشانه آزاد اندیشی آنهاست. مؤلفی مانند بخاری و مسلم می‌گوید که این احادیثی که آورده ام، به نظرم صحیح است؛ عالم شیعی مانند شیخ صدوق نیز بیان می‌دارد که حدیثی که نوشته‌ام، این‌ها را صحیح می‌دانم و بر اساس آن فتوا می‌دهم. برخورد علمای شیعه با این کتاب، با برخورد علمای اهل سنت با بخاری و مسلم متفاوت است. آقایان اهل سنت گفته‌اند که چون مؤلف کتاب بخاری گفته است که در این کتاب جز حدیث صحیح نیاورده‌ام، ما هم می‌گوییم که صحیح است اگر هم کسی در گوشه و کنار حرفی علیه این بزند، محاکمه می‌کنند.
وی خاطرنشان ساخت: در برخورد با چنین دیدگاهی این پرسش مطرح می‌شود که مگر اهل سنت بخاری را معصوم می‌دانند که او را از هر اشتباهی مبری بدانند؟ علمای شیعه می‌گویند که مرحوم صدوق جایگاه بسیار بالایی دارد و رئیس المحدثین است و در مورد اعتماد بودن و علمیت او جای شک و تردید نیست ولی ایشان را معصوم نمی‌دانند اگر ایشان گفت روایتی درست است، به این معنا نیست که همه بگویند حرف صحیح می‌باشد. علما می‌گویند که قرار نیست ما جلوی علم و تحقیق را تنها به این دلیل که مولف گفته که این درست است، بگیریم؛ این تفکرموجب جمود افکار می‌شود.
سخنران این نشست علمی درباره دیدگاه علمای شیعه در این عرصه گفت: علمای ما معتقند که هر مجتهدی در راستای دادن فتوا، تحقیق کرده و احادیث را بررسی می‌کنند تا مجبور نشوند برخی مطالب را در کتب مختلف حذف نمایند.
وی در ادامه با بیان این که کتاب صحیح بخاری در میان فرقه های مختلف اهل سنت دارای اعتبار است، تصریح نمود: به صورت کلی کتب حدیثی تقسیم مذهبی ندارد، در عین این که در زمان تدوین صحیح بخاری، مذاهب اهل سنت در چهار مذهب منحصر نشده بود. بلکه بیشتر از چهار فرقه وجود داشت؛ در میان مذاهب اهل سنت،حنفی‌ها در گذشته بیشتر درباره صحیح بخاری با مشکلاتی مواجه می‌شدند؛ هرچند امروزه حنفی‌ها می‌گویند که این کتاب را قبول دارند.
* اشکالات رجالی به صحیح بخاری
وی به مروی عنه‌هایی که در صحیح بخاری وجود دارد اشاره کرد و گفت: نسبت به افرادی که رجال صحیح بخاری وجود دارد و آنها را ثقه معرفی کرده است، اشکالاتی است که «دار قطنی» بیان کرده است و «ابن حجر» نیز در مقدمه «فتح الباری» آن را مطرح کرده است. اشکالی که شیعه و سنی بر این کتاب گرفته‌اند این است که گفته‌اند ایشان از برخی افراد که جزو خوارج، ناصبی و دیگر افراد منحرف بودند، حدیث مطرح کرده است. خوارجی که اهل سنت نیز آنها را قبول نداشتند.
سخنران این نشست علمی به توجیهاتی در این عرصه از سوی اهل سنت اشاره کرد و گفت: در این باره برخی علما پاسخ‌داده‌اند که ممکن است کسی از نظر اعتقادی مشکل داشته باشد، ولی راستگو باشد. نکته دیگر این که گفته می‌شود برخی روایات که از این‌ها مطرح می‌شود، روایات اصلی نیست، بلکه روایاتی است که در مقام مؤید آورده شده است.
وی در مورد خوارج و نواصب که بخاری از آنها حدیث مطرح کرده است، گفت: اگر وی معتقد است که این راویان، وثاقت دارند، چنین دیدگاهی با احادیثی که از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده، سازگار نیست. چراکه روایت است که پیامبر اعظم(ص) به علی علیه‌السلام گفته که «کسی جز منافق با تو دشمنی نمی‌کند»، که در این عرصه و درباره دشمنی این دو گروه اختلافی نیست. زمانی که شخصی منافق شد، با توجه به این که منافق، کاذب است، ثقه بودن آنها را رد می‌کند؛ بزرگترین دروغی که منافق بیان می‌دارد، این است که اظهار اسلام و ایمان می‌کند، در حالی که ایمان ندارد.
حجت الاسلام توحیدی تأکید کرد: خداوند در قرآن درباره منافقان شهادت می‌دهد که آنها دورغ می‌گویند. در این شرایط بخاری چطور عده‌ای نواصی و خوارج را راستگو در نظر می‌گیرد و از آنها حدیث بیان می‌دارد.
* اهل بیت علیهم‌السلام در صحیح بخاری
وی همچنین در باره جایگاه اهل‌بیت علیهم‌السلام در صحیح بخاری گفت: در صحیح بخاری از سویی در بخش «المناقب»، باب مناقب اهل بیت النبی وجود دارد که شامل باب مناقب فاطمه الزهرا، باب مناقب علی بن ابی طالب، باب مناقب حسن و الحسین، می‌شود. ممکن است کسی درنگاه اول که این‌ها را میبیند، بگوید که «بخاری در پی رد فضائل و مناقب اهل بیت علیهم‌السلام نبوده است» اما از سوی دیگر، نحوه نگارش مطالب و برخی مسائل دیگر، نشان می‌دهد که در مقابل این قرار دارد.
این پژوهشگر حوزه با اشاره به مقایسه‌هایی که در این باب‌ها انجام شده است، گفت: در باب مناقب فاطمه الزهرا یک الی دو حدیث بیان می‌دارد، در حالی که در باب مناقب عایشه هشت حدیث آورده است، در باب مناقب ابی بکر 15 حدیث، در باب مناقب عمر 20 حدیث، در باب مناقب حضرت علی 7 حدیث. * روایتی درباره علی(ع)، از دشمن امیرالمؤمنین(ع)!
وی افزود: در باب مناقب علی(ع) این باب را به این جمله ختم می‌کند که از «ابن سیرین» بیان می‌شود و از آن این‌گونه برداشت می‌شود عموم روایاتی که از حضرت علی علیه‌السلام نقل می‌شود، دروغ است. معنای دیگر این است که عموم روایاتی که درباره فضایل علی نقل می‌شود، دروغ است.
حجت الاسلام توحیدی در ادامه خاطرنشان کرد: در صحیح بخاری از «مصور بن مخرمه» بیان شده است که علی(ع) به خواستگاری دختر ابوجهل رفت که همین مسئله موجب شد حضرت زهرا با آگاه شدن از این ماجرا، ناراحت شود. در حالی این روایت از او نقل شده است که در احوال او نوشته‌اند وی از دشمان حضرت علی علیه‌السلام و از علاقه‌مندان به معاویه بود؛ اشکال دیگر این است که این ماجرای خواستگاری را کسی جز او بیان نکرده است. همچنین در کتب رجالی بیان شده است که ایشان دو سال بعد از هجرت به دنیا آمده و زمان وفات عمر، او 8 ساله بود؛ چطور است که کودکی چهار یا پنج ساله این حدیث را مطرح کرده و جالب این که در صحیح بخاری نیز این آورده شده است.
وی در ادامه سخنان خود با اشاره به این که برگزاری چنین نشست‌هایی، اقدامی ارزشمندی در راستای وحدت جامعه اسلامی است، تصریح نمود: یکی از چیزهایی که به وحدت کمک می‌کند، آشنایی مذاهب مختلف اسلامی با منابع و مبانی هم دیگر است. ممکن است در صورت ندانستن این‌ها، حرفی را به آنها نسبت دهیم که آنها آن را قبول نداشته باشند و ممکن است به عنوان تهمت تلقی کنند؛ در حالی که اگر ما به مبانی و منابع آنها آگاه باشیم، به گونه‌ای حرف نمی‌زنیم که موجب ناراحتی شود.
* ای کاش اهل سنت درباره منابع شیعی تحقیق می‌کردند
سخنران این نشست علمی با بیان این که ای کاش اهل سنت نیز نسبت به عقاید شیعه و مکتب اهل‌بیت علیهم‌السلام تحقیق می‌کردند و آنها نیز اطلاعاتی به دست می‌آوردند که این همه نسبت‌های ناروا به شیعه داده نشود، تصریح نمود: چنین بررسی‌هایی، بحث علمی است که نه تنها خلاف تقریب نیست، بلکه به آن کمک نیز می‌نماید.
وی با تأکید بر این که مطرح کردن اصول و مبانی علمی و دینی مذاهب مختلف اسلامی، در راستای آشنایی با آن، به هیچ وجه تبلیغ آنها نیست، تصریح نمود: مبنای هر گروهی که مطرح می‌شود، تبلیغ آنها نمی‌باشد. در قرآن درباره عقاید یهود و مسیحیت سخن گفته شده است و اشکال آنها را نیز بیان می‌کند نظر مشرکان را نیز مطرح می‌کند و آن را پاسخ می‌دهد. این ترویج تفکر آنها نیست. اگر حوزه به گمان این که بررسی منابع و مبانی مذاهب مختلف اسلامی، تبلیغ آنهاست، از این کار علمی دوری نماید، به دلیل ناآشنایی در این عرصه، صدمات زیادی خواهند خورد و حتی موجب تضعیف حوزه نیز می‌گردد.
انتهای پیام// 15/ 313
