به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین رمضانی امام و مدیر مرکز اسلامی هامبورگ در خطبه های این هفته نماز جمعه هامبورگ ابراز داشت:

خصوصیاتی از شخصیت اخلاقی پیامبر

با توجه به اینکه این ایام مصادف با رحلت پیامبر اعظم حضرت محمّد(ص) و شهادت امام حسن(ع) و امام رضا(ع) می‌باشد و همه مسلمانان صاحب غم و اندوه هستند، به نظر ‌رسید درباره شخصیت اخلاقی پیامبر اکرم(ص) به نکاتی اشاره داشته باشیم:

شکی نیست که پیامبر اکرم(ص) مانند همه پیامبران الهی برای این مبعوث شده است که مکارم و محاسن اخلاق را در جامعه بشری ترویج نماید و جامعه بشری به لحاظ رفتاری، اخلاقی و معنوی زندگی کنند؛ چه اینکه خود پیامبر اکرم(ص) با مدیریت اخلاقی توانست جامعه بحران زده زمان خود را با آموزه‌های اخلاقی دینی متحول سازد و رفتار آنها را به صورت کامل تغییر دهد و آنقدر در این امر تلاش کرد که خدای متعال آن حضرت را با «خلق عظیم» ستود و فرمود « وَ إِنَّكَ لَعَلى‏ خُلُقٍ عَظيم‏».[1]

در این خطبه به نظر رسید این صفات برجسته پیامبر اکرم(ص) که تحول عظیمی را در جامعه زمان خود بر جای گذاشت و الگوی جهانی برای همۀ بشریت شد به شکل کوتاه مورد بررسی قرار گیرد. بی شک پیامبر اکرم(ص) با تعلیمات الهی که بهترین نوع تربیت انسان بوده است، شایسته‌ترین انسان شد و به پاک‌ترین صفات بشری آراسته گردید. «ان الله ادّب نبیّه فاحسن ادبه فلما اکمل له الادب قال: و انک لعلی خلق عظیم»[2] و به واسطه این خلق عظیم بوده که نسبت به مردم زیباترین شیوۀ تربیتی را از خود نشان داد. آن حضرت با خفض جناح،[3] صفح جمیل،[4] هجر جمیل[5]، صبر جمیل[6]، عفو، اغماض و... با مردم برخورد کرد و آن چنان پیامبر(ص) بر این صفات جمیل و پسندیده تسلط داشته که در حقیقت فضایل اخلاقی باید به خود ببالد که در وجود مقدس نبوی آراسته یافته، نه این که پیامبر(ص) افتخار این اتصاف را داشته باشد.

آن حضرت برای مدیریت اخلاقی خود برای تربیت انسان از شرح صدر الهی برخوردار بود و شرح صدر همان بسط و فراخ روحی، فکری، علمی و عرفانی است که به وسیله آن وحی را دریافت نمود و در مقام تبلیغ رسالت الهی قرار گرفت و ناملایمات و ناگواریها و سختیها را تحمّل کرد و فرمود در میان پیامبران از همه بیشتر اذیت شدم و کسی به مثل من مورد بی مهری و آزار و اذیّت قرار نگرفته است و البته خدای متعال پیش از درخواست حضرت پیامبر اعظم(ص) به واسطه آمادگی آن حضرت، به او شرح صدر عنایت فرمود: «أَ لَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَك‏ وَ وَضَعْنا عَنْكَ وِزْرَك‏».[7]

سه صفت الهی که خداوند به پیامبر داد

در صفات اخلاقی پیامبر اکرم(ص) همین کفایت می‌کند که خدای متعال سه صفتی را که برای خود قرار داده، همان سه را برای پیامبر اکرم(ص) نیز قرار داده است. در توضیح این مطلب یادآوری می‌شود سه صفت خدای تبارک و تعالی عبارتند از:

- رحمت مطلقه برای همگان: «وَ رَحْمَتي‏ وَسِعَتْ كُلَّ شَيْ‏ءٍ».[8]

 - رحمت خاصه برای مومنان: «وَ كانَ بِالْمُؤْمِنينَ رَحيما».[9]

- غضب و خشم در برابر کفار و منافقان است: « وَلاتَطْغَوْا فيهِ فَيَحِلَّ عَلَيْكُمْ غَضَبي‏ وَ مَنْ يَحْلِلْ عَلَيْهِ غَضَبي‏ فَقَدْ هَوى‏؛[10] انسان طغیانگر مشمول خشم الهی است و هر کسی که غضب خدا او را شامل شود قطعا سقوط می‌کند و هلاک می‌شود». « غَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ لَعَنَهُمْ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ وَ ساءَتْ مَصيرا»[11]

همین سه معنا دربارۀ رسول اکرم(ص) بیان شده است:

- می‌فرماید: « وَ ما أَرْسَلْناكَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمين‏»[12] از این آیه استفاده می‌شود که پیامبر اکرم(ص) مظهر رحمت مطلق خداوند است.

- از آیه « بِالْمُؤْمِنينَ رَؤُفٌ رَحيم‏»[13] استفاده می‌شود که آن حضرت نسبت به مومنین رؤوف و مهربان است.

- از آیه: « يا أَيُّهَا النَّبِيُّ جاهِدِ الْكُفَّارَ وَ الْمُنافِقينَ وَ اغْلُظْ عَلَيْهِمْ »[14] استفاده می‌شود که آن حضرت پس از اتمام حجت و ارائه طریق و هدایت از درون و برون و لجاجت کفار، به آنان سخت می‌گرفت.

نگرانی پیامبر نسبت به امت اسلامی

آن حضرت نسبت به وضعیت امتش ناراحت و نگران بوده است و به همین جهت خیلی خود را در معرض سختی قرار می‌داد. آیه می‌فرماید: « لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَؤُفٌ رَحيم‏؛[15] به یقین فرستاده‌ای از خودتان به سوی شما آمد که رنج‌های شما بر او سخت است و به هدایت شما حریص است و نسبت به مومنان مهربانی مهرورز است». در برخی از آیات اشاره شده است که به قدری پیامبر(ص) اندوهناک می‌شد که گویا در حال جان سپردن بوده است: « فَلَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ عَلى‏ آثارِهِمْ إِنْ لَمْ يُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَديثِ أَسَفا؛[16] این اندازه بر خود سخت مگیر گویا از شدت غم قالب تهی می‌کنی که اینان ایمان نیاوردند، تو برای هدایتشان تلاش کردی باید هم کوشش کنی، اما چرا از غصه خود را هلاک می‌سازی؟» چه اینکه در جای دیگر فرموده است: «فَلا تَذْهَبْ نَفْسُكَ عَلَيْهِمْ حَسَرات‏»[17] چنین نباشد که جانت در حسرت بی ایمانی آنها از دست برود.

آن حضرت همان آب زلال و پاک کننده‌ای است که امّت خویش را پاک و مطهر می‌سازد: « خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً تُطَهِّرُهُمْ وَ تُزَكِّيهِمْ بِها وَ صَلِّ عَلَيْهِمْ إِنَّ صَلاتَكَ سَكَنٌ لَهُم‏؛[18] با گرفتن زکات که مُطّهِّر آنهاست، ایشان را پاک کن و آنها را از آلودگی‌ها تطهیر کن و برای آنها دعا کن که دعای تو برای آنها آرامش و سکونت می‌آورد». آن حضرت به واسطه خلق عظیمی که داشت، در برخورد با افراد بسیار نرم خو و مهربان بود و همۀ اینها به واسطۀ آن است که آن حضرت مظهر رحمت خدای متعال است؛ چه اینکه خداوند می‌فرماید: « فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِك؛[19] و به سبب رحمتی از جانب خدا با آنان نرم خوی شدی و اگر تندخویی سخت دل بود به یقین از پیرامونت پراکنده می‌شدند.»

سه گونه فتح و پیروزی که خدا به پیامبر داد

پیامبر اکرم(ص) آنچنان به هدایت و راهنمایی مردم علاقه مند بود که بیش از حد خود را به زحمت می‌انداخت، تا جائی که خدای متعال می‌فرماید: « ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقى‏».[20]  به همین جهت پیامبر اکرم(ص) مورد لطف خاص خدای متعال قرار می‌گیرد و می‌فرماید: « وَ لَسَوْفَ يُعْطيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى‏»[21] دربارۀ این آیه گفته‌اند امیدبخش‌ترین آیه قرآن است که شفاعت کبری را تضمین می‌کند و این عطیه از جانب خدای متعال استمرار دارد تا مرحله‌ای که خود پیامبر(ص) به عنوان برگزیده‌ترین بنده خدا راضی شود و لذا همه راه‌ها به روی آن حضرت گشوده شده و خدای متعال سه گونه فتح و پیروزی را به آن حضرت عنایت فرمود:

1ـ فتح قریب: « نَصْرٌ مِنَ اللَّهِ وَ فَتْحٌ قَريب‏»[22]

 با فتح قریب در حقیقت مراحل نخستین ترقیات انسانی شامل حال آن حضرت گردید: « أَثابَهُمْ فَتْحاً قَريبا»[23].

2ـ فتح مبین: «إِنَّا فَتَحْنا لَكَ فَتْحاً مُبينا لِيَغْفِرَ لَكَ اللَّهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَ ما تَأَخَّرَ وَ يُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكَ وَ يَهْدِيَكَ صِراطاً مُسْتَقيما». [24]

خداوند این وعده را به این دلیل به پیامبر اکرم(ص) داد که در ماجرای فتح مکه از خود شرح صدر نشان داد و پس از فتح مکه به مردم آن سرزمین فرمود: «أنتُمُ الطُّلَقاء»[25]. خداوند با این کار، نعمت را بر پیامبر اکرم (ص) تمام کرد و حتی گناهی را که نزد مردم داشت که آن حضرت را بیجا گنه کار می پنداشتند، به وسیله فتح و پیروزی بزرگ در مکه برطرف کرد و این عنایت را خدای متعال به پیامبر اکرم(ص) فرمود.

3ـ فتح مطلق. « إِذا جاءَ نَصْرُ اللَّهِ وَ الْفَتْح‏».[26]

این فتح بالاتر از فتح مبین است و مقید به چیزی نیست و بر پیامبر اکرم(ص) کلید غیب گشوده شد و لذا باید پیامبر اکرم(ص) از آن جهت که مردم به دین او گرویدند و محور رحمت و محبّت و حیات معنوی گشت و برای بشریّت اسوه مطلق گردید شکرگزار باشد: « لَقَدْ كانَ لَكُمْ في‏ رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَة».[27]

آنچه که برای ما مسلمانان مهم می­باشد، تأسی به آن اسوه حسنه است تا به سعادت دنیا و آخرت نائل شویم و ما باید در رفتار و عمل نشان دهیم که پیرو پیامبر رحمت هستیم . لذا باید از افراط و تفریط پرهیز کنیم و این محبت و رحمت و ایثار و از خود گذشتگی و اخلاق را در جامعه بشری منتشر کنیم، تا همه از امنیت و آرامش بهره‌مند شوند و صلح و دوستی میان بشر حکم‌فرما شود و مردم زندگی با عشق و محبّت به خدا و پاکان را تجربه کنند که این بهترین تجربه زندگی بشر خواهد بود.

[1] . قلم(68)؛ آیه: 4

 [2].  . تفسیر صافی، ج: 5، ص: 208

 [3]. «وَ اخْفِضْ جَناحَكَ لِمَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ الشعراء»؛ شعراء(26)؛ آیه: 215

 [4]. «فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَميلَ»؛ الحجر(15)؛ آیه: 85 

 [5]. «وَ اصْبِرْ عَلى‏ ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلاً »؛ المزمل(73)؛ آیه: 10 

 [6]. «فَاصْبِرْ صَبْراً جَميلاً»؛  المعارج(70)؛ آیه:5 

 [7]. انشراح(94)؛ آیه: 1و 2

 [8] . اعراف(7)؛ آیه: 156

[9]. احزاب (33)؛ آیه:43

 [10] . طه(20)؛ آیه: 81

[11]. فتح(48)؛ آیه:6

 [12]. انبیاء(21)؛ آیه: 107

 [13] . توبه(9)؛ آیه: 128

 [14] . توبه(9)؛ آیه: 73

 [15] . توبه(9)؛ آیه: 128

 [16] . کهف(18)؛ آیه: 6

 [17] . فاطر(35)؛ آیه: 8

 [18] . توبه(9)؛ آیه: 103

 [19] . آل عمران(3)؛ آیه: 159

 [20] . طه(20)؛ آیه: 2

 [21] . ضحی(93)؛ آیه: 5

 [22] . صف(61)؛ آیه:13

 [23] . فتح(48)؛ آیه:18

 [24] . فتح (48)؛ آیه: 1-2

 [25] . بحارالانوار؛ ج: 97، ص: 59

 [26] . نصر(110)؛ آیه:1

 [27] . احزاب(33)؛ آیه:21