خبرگزاری «حوزه»/ از مسیر قدیم نجف به کربلا که حرکت کنیم پس از عبور از کوفه به استان بابل میرسیم؛ استانی سرسبز با قدمتی چند هزار ساله. جایی که هم محل امپراطوری تمدن های بزرگ بوده و هم دامنه دعوت پیامبران در آن سابقه ای دیرین دارد. این را از قبر حضرت ایوب (ع) می توان می فهمید. از مزار ایوب و زید بن علی (علیهما السلام) که بگذریم به منطقه کِفل می رسیم.

*منطقه کفل (چِفِل)

نام این منطقه از نام پیامبر مدفون در آن یعنی حضرت ذوالکفل (ع) گرفته شده و در زبان محلی به آن (چِفِل) می گویند.

عبور رود فرات و وجود سد هندیه آب و هوای این منطقه را متمایز کرده است. به همین دلیل مسیر قدیم پیاده روی اربعین از اینجا عبور می کرده و زائران پس از عبور از کوفه، کفل و حله به کربلا می رسیده اند.

* ذوالکفل؛ یکی از پیامبران مرسل

تاریخ وفات این پیامبر الهی معلوم نیست اما در برخی نقل ها تاریخ ورود ایشان به بابل 600 سال قبل از میلاد عنوان شده است.

در حدیثی امام جواد (ع) در پاسخ به عبدالعظیم حسنى كه پرسید: نام ذوالكفل چه بود و آیا از پیامبران مرسل بوده است یا نه؟ فرمودند: خداوند متعال یكصد و بیست و چهار هزار پیغمبر فرستاد كه 313 نفر آنان مرسل بودند و ذوالكفل یكى از آن مرسلین (ع) مى باشد. او بعد از سلیمان بن داوود علیه السلام مى زیست. نامش عویدیا بود و او همان كسى است كه خداوند متعال در كتاب خود از وى نام برده است، آنجا كه مى فرماید : «و یاد كن اسماعیل و یَسَع و ذوالكفل را كه همه از نیكانند».

* وجه تسمیه و محل دفن

در وجه تسمیه ذوالکفل اختلاف نظر وجود دارد. برخی گفته اند چون گروهى از انبیاء بنى اسرائیل را کفالت می کرد و جان آنها را در برابر پادشاه جبار زمان حفظ نمود او را به این اسم نامیدند.

در اینکه ایشان دقیقا کدام پیامبر است نیز میان مورخین اختلاف است. بیضاوى در تفسیر خود ذوالکفل را الیاس پیغمبر دانسته و از برخى نقل کرده اند که یوشع بوده است و در روایت دیگر هم نقل شده که ذوالکفل زکریاى پیغمبر بوده است. یهودیان حضرت ذوالکفل (ع) را همان حضرت حِزقیل (ع) می دانند.

از قدیم مقابر متعددی به آن حضرت نسبت داده شده است. از جمله روستای دامون در فلسطین، استان بتلیس ترکیه، استان بابل عراق و استان خوزستان ایران که معروف ترین آن در عراق است.

*سیر تاریخی مرقد

تاریخچه بنای مرقد به سال های 711 تا 722 ه.ق بازمی گردد که معروف است به دستور سلطان محمد خدابنده ساخته شده است. گنبد مخروطی شکل و چند ضلعی آن توجه هر زائری را به خود جلب میکند.

با فاصله کمی از مرقد حضرت ذوالکفل (ع) قبر چهار حواری ایشان به چشم می خورد که اسامی آن ها به زیان عبری بر روی کاشی های کوچکی نوشته شده است.

در اطراف آن مسجد نُخیله با مناره تاریخی اش و بازاری قدیمی به شکلT  وجود دارد. طبق برخی متون تاریخی حضرت علی (ع) هنگام حرکت به سمت صفین در این مکان نماز خوانده اند و بعد ها مسلمانان در آنجا مسجدی بنا کرده اند که به خاطر وجود نخل های کوچک فراوان در اطرافش به مسجد نَخیله معروف شد. مناره 700 ساله این مسجد نیز از فاصله دور نمای زیبایی دارد.

*نزاع مسلمین و یهودیان در تولیت بارگاه

یهودیان این مکان را مقدس می دانند لذا تمایل فراوانی دارند که تولیت و اداره آن در اختیار آن ها باشد. آنها حتی بنای مسجد را به شخصی به نام سلیمان از اهالی کوفه نسبت می دهند.

اما در حقیقت این شخص تلاش کرد آثار اسلامی مربوط به مسجد جنب بارگاه را از بین برده و آثار یهودیان را جایگزین کند. از جمله اقدامات وقیحانه او قراردادن نیمی از مسجد به عنوان اسطبل اسب ها بود که به آن خان قریش می گفتند. نیمه ی دیگر مسجد را هم برای استراحت زائران یهودی مهیا کرد.

همچنین در بخش داخلی گنبد عباراتی به زبان سریانی نوشته و شمعدان هایی مانند کلیساها نصب شد.

*تسلط یهودیان بر بارگاه

اگرچه در زمینه سابقه تسلط مسلمانان و یهودیان بر بارگاه اطلاعات دقیقی در دسترس نیست اما در زمان سلطان عبدالحمید عثمانی (حدود 230 سال قبل) که نزاع سختی میان مسلمانان و یهودیان درباره مالکیت و تولیت بارگاه درگرفت، یهودیان بر بارگاه و مسجد سلطه یافتند و با تسلط بر املاک ومغازه های اطراف بارگاه و پرداخت رشوه به کاگزاران حکومت عثمانی، وجود هرگونه نشانه و اثر اسلامی را در این مکان انکار کردند. آنان حتی وجود مناره ای که در کنار مسجد وجود داشت و روی آن به خط عربی نوشته شده بود (وُدّی حُبُّ علی و محمّد) را انکار کردند. این عبارت هم اکنون نیز بر روی مناره قابل مشاهده است.

در پی این اقدامات حاکم عثمانی شخصی را جهت بررسی وجود مناره و در نتیجه سابقه اسلامی بودن این مکان فرستاد که او نیز با رشوه یهودیان حقیقت را کتمان کرد و در حالیکه زیر مناره نشسته بود نامه ای به حاکم نوشت و تاکید کرد مناره مسلمانان در این مکان وجود ندارد!!

این  کتمان حقیقت به قدری فاحش بود که سید رضا هندی در یکی از اشعار خود به آن اشاره کرد و گفت:

إلی أن أعاد الدهر تاریخ مثله                    فأخفی عن الأبصار مئذنه الکفل

* مهاجرت یهودیان از کفل

تسلط یهودیان بر این منطقه تاریخی تا سال 1885 میلادی ادامه داشته تا اینکه آثار اسلامی مجددا در آن به اهتزاز درآمد. اما هم چنان یهودیان در مناطق اطراف بارگاه و حتی در حیاط آن سکونت داشتند تا اینکه با اعلام تشکیل دولت جعلی اسراییل در سال 1951میلادی به آنجا مهاجرت کردند.

اهالی منطقه تنها از یک زن یهودی نام می برند که پس از سال 1950 نیز در کفل حضور داشته که او هم پس از چند سال فوت می کند و دیگر خبری از حضور یهودیان در این منطقه نبوده است.

*توجه دوباره یهودیان

 اما این مکان تاریخی همچنان مورد توجه یهودیان قرار دارد و در سال 2007 میلادی که وزارت گردشگری و آثار باستانی عراق اقدام به ترمیم این بنای تاریخی کرد، سازمان یهودی (ناحوم) در بیانیه ای خواستار توقف عملیات ترمیم به علت آسیب رسیدن به کتیبه های عبری این بنا شد.

این در حالی است که دیوان وقف شیعی عراق در پاسخ تاکید کرد، آسیبی به آثار نوشته های عبری موجود نخواهد رسید و تمامی آثار تاریخی موجود در عراق فارغ از مذهب مربوط به ملت عراق است.

در عین حال دیوان وقف شیعی به نکته مهم دیگری هم اشاره کرد که بیانگر تمایل مجدد یهودیان برای تسلط بر این مکان تاریخی مذهبی است؛ این نهاد دولتی عراق اعلام کرد مالکیت و تولیت اماکن منسوب به انبیاء الهی تابع اکثریت ساکنین اطراف آن مکان می باشد و چون بیشتر ساکنان استان بابل و منطقه ذوالکفل شیعه هستند تولیت این مکان در اختیار دیوان وقف شیعی خواهد بود.

ریس شورای منطقه کفل هم آب پاکی روی دست یهودیان ریخت و در مصاحبه ای تاکید کرد، هیچ زمینی متعلق به یهودیان در اطراف مرقد ذوالکفل وجود ندارد.

البته پس از سقوط صدام رسانه های عراقی از حضور یک گروه یهودی در این مکان با رایزنی احمد چلبی خبر دادند. اگرچه دفتر این مقام کرد رسما هرگونه دخالت را در این مسئله رد کرد اما حضور این گروه که باعث تعجب اهالی منطقه هم شده بود حاکی از تلاش های پشت پرده برای نفوذ مجدد یهودیان است.

* خرافه ای طنز آمیز

سال هاست سخنی میان مردم منطقه رایج است که می گویند: (نبی الچِفِل لا یحب و لا ینسب) یعنی چون حضرت کفل یهودی است او را دوست نداریم ولی چون پیامبر است او را سبّ نیز نمی کنیم!!

به نظر می رسد علت این سخن از یک طرف دشمنی و کینه ای است که مردم منطقعه از یهودی ها به دل گرفته اند و از طرف دیگر به خاطر آموزه های اسلامی خود را مجاز به سبّ پیامبر الهی نمی دانند.

* طرح ایجاد منطقه مذهبی-توریستی ذوالکفل

آب و هوای معتدل منطقه در کنار وجود آثار و مراقد متعدد مذهبی از جمله حضرت ایوب (ع)، رشید هجری صحابه حضرت علی (ع) و مزار منسوب به زید بن علی (ع) دولت عراق را به فکر ایجاد منطقه ای مجهز با امکانات فراوان برای جذب گردشگران مذهبی-توریستی برده است. پروژه ای که قرار است تا سال 2030 میلادی افتتاح گردد و در آن منطقه کفل به قطب مذهبی و گردشگری تبدیل شده و پذیرای مشتاقان خواهد بود.

درکنار فعالیت های مربوطه به این پروژه، بنای مناره تاریخی مسجد نخیله توسط معماران و مهندسان ایرانی بازسازی و شهریورماه 1393 افتتاح شد.

منابع:

قرآن کریم.

مجلسی، بحارالانوار، 405/13.

مشاهدات شخصی نگارنده

بروشور و تابلوهای موجود در بارگاه حضرت ذوالکفل(ع)

مزار پیامبران، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی،

انتهای پیام

گزارش از: مرتضی سعیدی نجفی