خبرگزاری «حوزه» / مقام معظم رهبری طی سخنانی فرمودند: «ما عقیده داریم که اگر چنان چه کسانی بخواهند برای انقلاب کار کنند و اینها متشکّل نباشند، متجمع نباشند، نخواهند توانست از لحاظ کیفیت و از لحاظ کمیت آن کاری را بکنند که یک گروه متشکّل انجام خواهد داد».
معظم له در این زمینه در سال ۱۳۵۹ دررابطه با ابعاد زندگانی مبارک امام صادق علیه السلام می فرمایند: «امام صادق(ع) مرد مبارزه بود، مرد علم و دانش بود و مرد تشکیلات بود».
به همین منظور خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در اهواز، در گفتگو با حجت الاسلام میلاد عچرش از فعالان فرهنگی خوزستان، به بیان ضرورت های کار تشکیلاتی و آَسیب های وارده بر آن در سیره امام صادق(ع) که در بیان بزرگان به عنوان الگوی کار تشکیلاتی در حوزه فرهنگ مطرح می باشد، پرداخته است.
*به عنوان سئوال بفرمایید تشکیلات به چه معناست و چه مولفه های دارد؟
به بیان ساده تشکیلات به معنی زنجیره وار و متصل و هماهنگ کار کردن است. بدون راه اندازی یک سیستم و یک تشکیلات قطعا نمی توان به خوبی یک حرکت را مدیریت کرد. تشکیلات لازمه یک مدیریت خوب است و حتی شاید بتوان گفت لازمه هر مدیریتی است. تصور کنید یک فرد برای اینکه بتواند راه برود باید به خوبی اندام های حرکتی خود را تنظیم کند و به حرکت درآورد، حال چنانچه اختیار پاها را از او بگیریم و یا فرد از قابلیت های دست های خود بی اطلاع باشد، چگونه می تواند یک راه را به خوبی طی کند؟! تشکیلات و سازماندهی برای هر حرکتی یک ضرورت است.«هیچ کاری در دنیا بدون تشکیلات پیش نمیرود. انقلاب اسلامی ایران هم بدون تشکیلات پیش نرفت و پیروز نشد».
امروزه یکی از زمینه هایی که نیاز جدی به سازماندهی و تشکیلات دارد، جریان خود جوش مومن و انقلابی است که روز به روز در حال پیشرفت است.
برای موفقیت یک تشکیلات فرهنگی و انقلابی مولفه هایی وجود دارد که اهم آن در اندیشه های آن حکیم فرزانه «مدیریت متمرکز، تکثیر به جای انشعاب خطرناک، نظم، روحیه جهادی، توکل به خداوند، مشخص بودن اهداف، برنامه ریزی دقیق و ترمیم چشم انداز، قانون مندی، توجه به اشتراکات به جای اختلاف سلیقه ها، انعطاف پذیری، عدم انحراف در مسائل مالی و مردمی بودن» می باشد.
*فعالیت تشکیلاتی چه نقشی در عرصه فرهنگی ایفا می کند؟
عرصه جهاد فرهنگی همچون جهاد نظامی نیاز به صف آرایی و تشکیلات منسجم دارد که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و خصوصا در چند سال اخیر به لطف پیگیری های مقام معظم رهبری ، فعالیت فرهنگی در قالب تشکیلات روز به روز پیشرفت محسوس تری پیدا می کند.
تشکل هایی که به رغم کمبود نفرات و امکانات، برنامه ها و اهدافی فراتر از مسجد، هیئت و تشکلِ خود دارند. این تشکیلات ها گاهی عملیات هایی فراگیر انجام می دهند که هیچ نهاد دولتی قادر به مدیریت آن نبوده است.
*در صحبت های خود به جهاد فرهنگی اشاره کردید؛ چرا جهاد؟
خداوند متعال در قرآن کریم دو شرط برای هدایت مومنان را ضروری می داند: «فعالیت جهادی و اخلاص در عمل» و می فرماید: «وَالَّذينَ جاهَدوا فينا لَنَهدِيَنَّهُم سُبُلَنا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنينَ» اگر این وعده الهی را در فعالیت های تشکیلاتی و فرهنگی فراموش کنیم، هیچ گاه این فعالیت به نتیجه نمی رسد و از مهمترین ثمره آن که«خودسازی» است نیز محروم می شویم؛ چراکه شهید بهشتی می فرمایند: «تشکل باید سازنده ما، آسان کننده ی خودسازی ما و کمکی برای سیر الی الله برای شرکت کنندگان در این تشکل باشد».
گاهی آغاز یک فعالیت فرهنگی برای خدا و با انگیزه های الهی است اما در ادامه مسیر به دلائل متعدد انگیزه ها متحول و قلب ها غافل می شوند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در این رابطه می فرمایند: «شما حرکت را علی باب الله و متوکلا علی الله و قاصد لوجه الکریم ادامه دهید؛ تا ان شاء الله خدای متعال از شما قبول کند؛ که اگر قبول کرد، از همه ی این ها عظمتش بیشتر است؛ غصه و درد آنجاست که تلاشی بکنی، امّا خدا آن را قبول نکند؛ به خاطر اینکه اخلاص ما در آن کم است. مخلصاً، موقناً و متوکلاً علی الله راه بیافتید، خدای متعال ان شاء الله کمک خواهد کرد. هم کمک مادی و هم کمک غیر مادی».
یکی از نویسندگان عرب می نویسد: نباید نام سازمان ها، گروه ها و جمعیت ها بین ما و وفاداری خدا حائل شوند. هرگاه شیفتگی و علاقه بسیار، مارا به دفاع از نامها و عناوین و ساختارها کشاند؛به یاد بیاوریم که اینها تنها وسیله اند و هدف،دستیابی به رضایت و خشنودی خداوند یکتا است.اگر هاله ای از قداست به گرد سازمان های خویش بکشیم،بیش از وظیغه و هدف از سازمان ها را برای آنها تحمیل کرده ایم. قرآن کریم نیز می خوانیم:« مَا تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا أَسْمَاءً سَمَّيْتُمُوهَا أَنْتُمْ وَآَبَاؤُكُمْ »و نتیجه ی پایبندی به وسیله و غفلت از هدف چیزی جز گمراهی نیست.
*به نظر شما کارهای تشکیلاتی آفت هم دارند؟ مهمترین آن چیست؟
بله. ایجاد تشکیلات در راستای اهداف الهی است که از سوی ائمه اطهار(ع) و اندیشمندان الهی ترسیم شده است و یه وسیله برای دستیابی به آن اهداف است و البته دارای آفاتی است که در بیان بزرگ مردانِ کار تشکیلاتی به دیگران گوشزد شده است اما کثرت فعالیتها مانع از مرور این آسیب ها در طول فعالیت تشکیلاتی می شود.
مهمترین آفت تشکیلاتی که به فرموده شهید بهشتی می بایست «معبد» باشد، این است که گاهاً تبدیل به «معبود» می شوند.
*چرا برخی تشکل ها دچار روزمرگی می شوند!؟
یکی از مهمترین عوامل روز مرگی در فعالیت های فرهنگی گم کردن هدف است. تشکل هایی که از اهداف خود غافل شده و صرفاً به اتفاقات و جریانات روز مره مبتلا می شوند . چه بسیارند تشکل هایی که قرار بود در کار تربیتی دانش آموزی حرکت کنند، اما اکنون اگر فعالیت های خود را ارزیابی کنند هشتاد درصد فعالیتشان تولید کتابچه و نشریات مناسبتی است. گاهی لازم است جلسات سالیانه تشکیل داد و نمودار پیشرفت در جهت رسیدن به اهدافی که برای آنها دور هم جمع شدیم را بررسی کنیم؛ البته تغییر اهداف و سیاست در صورتی مذموم است که ناخودآگاه باشد و اگر این تغییر بنا بر مصلحت یا ضرورت باشد، تغییر تاکتیکی و در صورت صحیح بودن قطعا ممدوح است.
آیت الله العظمی خامنه ای در این زمینه می فرمایند:«باید روشن باشد که اصلا کار فرهنگی را برای چه هدفی انجام می دهیم، بعد هم توجه کنیم که کار واقعا ناظر به آن هدف و متوجّه به آن جهت باشد. این نشانه کار فرهنگی درست است».
*در کار تشکیلاتی چقدر امکانات مهم است؟
در نظام های تشکیلاتی متداول جهان، انجام هر ماموریتی متوقف بر تامین امکانات توسط مافوق است و تا امکانات تامین نشود، انتظاری از افراد جهت فعالیت در آن حوزه نمی رود و طبیعتا هیچ وقت مورد باز خواست واقع نمی شود. این در حالیست که تشکیلات مترقی اسلام،فرد فرد مسلمانان را متولّی حفظ و گسترش دین می داند. حتی امام مفترض الطاعه نیز از این اصل مستثنی نیست و تمام افراد جامعه اسلامی برای حفظ حیثیت اسلام در صورت نیاز می بایست جان را فدای دین کنند.
پس فریضه جهاد فرهنگی مختص مجموعه هایی نیست که در آنها وفور امکانات و تجهیزات دیده می شود بلکه مجموعه های به ظاهر کوچکی که از این تجهیزات محروم هستند نیز نقش بسزایی در پیشبرد اهداف نظام اسلامی دارند.
رهبر حکیم انقلاب می فرمایند: «هر مسئولیتی در دست تک تک شما عزیزان تنگه ی احدی است که می بایست از آن پاسداری کنید، از کمبود ها ناله نکنید، سرخورده نشوید، اول ماموریت آخر هم ماموریت، نه اول امکانات بعد ماموریت!» ایشان تاکید می کنند: «من هم به وجود تنگناها واقفم و نمی گویم نیست؛ وقتی که انسان می بیند که مشکل زیاد است، باید تلاشش را زیاد کند. وقتی می رسیم به جایی که سخت است و نمیشود آنجا را کَند، باید ضربه را قویتر وارد کنیم و قوت را بیشتر کنیم تا خداوند هم کمک کند. باید طلبگی کار کنیم؛ باید فقیرانه کار کنیم. نه این که پول نخواهید، نه اینکه امکانات نخواهید، نه اینکه دنبالش نروید، چرا ،بروید، امّا اگر نشد؛ ره چنان رو که رهروان رفتند. یعنی با همان کمبود و فقر».
*ما در ایران شاهد فعالیت تشکل های زیادی هستیم، اما همچنان خلا کار تشکیلاتی احساس می شود. چرا اینگونه است؟
شاید شما هم با کمی پرس و جو در شهر خود هیات ، مسجد یا تشکلی فرهنگی را خواهید یافت که در عین ارتباط با مخاطبین خود (که گاهی رقم آنها از صد و هزار و چند ده هزار هم می گذرد) از ارتباط گیری با مجموعه های همسو خودداری می کند ، چه رسد که بخواهند زیر بیرق مجموعه منسجم تری فعالیت کنند . عدم انسجام ریز تشکل ها در کنار هم جهت تعالی تشکیلات اسلامی از دیگر موانعی است که با آن دست و پنجه نرم می کنیم .
پس صرف راه اندازی یک تشکل بزرگ و پر طمطراق قابل افتخار نیست، بلکه تشکل خود را در مقیاسی وسیع تر و درگستره ی تشکیلات جبهه ی حق دیدن و هم افزایی با دیگر تشکل ها امری قابل تقدیر وستایش است.
قرآن کریم در این رابطه مفاهیم جالبی دارد که شهید مطهری در کتاب مساله انفاق به آن اشاره می کند و از تعبیر قرآنی«المُومِنون و المُومِنات بَعضُهُم اولیاءُ بعض»؛ پس نتیجه می گیرد که مردان و زنان مومن، حامیان یکدیگر هستند؛ وابسته و پیوند خورده به یکدیگر هستند و از تعبیر «بَعضُهُم مِن بَعض»درباره زنان و مردان منافق؛ چنین استفاده می کند که منافقان هم دارای چنین همبستگی می باشند.
یادمان باشد فعالان فرهنگی در کشورهای عراق، سوریه، بحرین، یمن، افغانستان و پاکستان و دیگر کشور های حوزه بیداری اسلامی چشم انتظار انسجام تشکیلاتی و ارائه نمونه و الگویی موفق در سطح بین الملل هستند.
ولیّ امر مسلمین نیز تاکید می کنند که:«در جمهوری اسلامی هر کجا قرار گرفته اید ، همان جا را مرکز دنیا بدانید و آگاه باشید که همه ی کارها به شما متوجه است».
*تعامل و ارتباط تشکیلات فعال در عرصه فرهنگ با نهادها و ارگان های دولتی چگونه باید باشد؟
تعامل با دستگاه های دولتی برای پیش برد اهداف فرهنگی موسسات و فعالیت های فرهنگی تا جایی مطلوب است که تشکل را اسیر بایسته های آن دستگاه یا اداره نکند.
در حال حاضر که مجموعه های فرهنگیِ موثر، عموما مردم نهاد هستند لازم است در تعامل با دستگاه های دولتی احتیاط لازم را لحاظ کنند.
سفارشی شدن فعالیت های فرهنگی، رشد کاریکاتوری معارف دینی و البته عدم توجه اولویت ها را هم به دنبال خواهد داشت.
حرکت های خودجوش مردمی و به تعبیر مقام معظم رهبری« جناح فرهنگیِ مؤمنِ انقلابیِ مردمیِ خودجوش» از مهمترین ارکان کار فرهنگی است و نباید وابسته به دستگاه ها و ادارات شد.
*سخن پایانی؟
به امید روزی که بتوانیم با بهره گیری از معارف اسلام بتوانیم پایه گذار تشکیل امت واحده اسلامی در مقابل استکبار جهانی باشیم که این امر مقدمه ظهور حضرت حجت خواهد شد.
گفتگو : نوید نوروزی
