حجت الاسلام ابراهیم ترابی، پژوهشگر حوزه علوم اسلامی و دانش آموخته حوزه و دانشگاه، كه تاكنون در عرصه مباحث ديني و علوم اسلامي چندين پژوهش و تحقيق علمي با رويكرد كاربردي انجام داده است، درگفتگو با خبرنگار «حوزه» در اصفهان، پيرامون مباحث پژوهش در حوزه علوم اسلامي و كاربردي سازي آن اظهار داشت: بحث پژوهش و تحقیق در حوزه های علمیه از دیر باز وجود داشته و همزمان با تدریس و تحصیل در حوزه،  بر امر پژوهش تاكيد ویژه می شود، لذا پژوهش در حوزه مقدمه و لازمه آموزش بوده و پیشینه ای بسیار طولانی دارد.

وي بيان كرد:  محتوای عمیق  علمی حوزه در سال های اخیر با انجام تحقیقات روشمند همراه بوده، اما آنچه  كه قابل  مطرح است آنکه در عصر حاضر با چالش های مختلفی در حوزه های اعتقادی ، سبک زندگی و فناوری های نوین و همچنین بررسی و نقد و پاسخ گویی به شبهات فکری و اندیشه ای و هجمه دشمن وسایر موضوعات روبرو هستیم که مي طلبد اندیشمندان و فرهیختگان حوزه  و علوم اسلامي در آن ورود کرده و راهکارهای عملی خروج از این معضلات و حل مسائل جامعه جهانی را در دستور کار خود قرار دهند.

دین برای همه زمینه ها برنامه دارد

پژوهشگر حوزه علوم اسلامي تصريح كرد: با توجه به اینکه دین در تمام زمینه هایی همچون مباحث اعتقادی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، اوقات فراغت، تفریح و سرگرمی بشر حرف دارد نیاز به پژوهش و تحقیق و انجام مطالعات علمی و ارائه راهبرد مناسب که با  فطرت انسانی سازگار است امری اجتناب ناپذير بوده، لذا باید به تمام زوایای شخصیت انسان برای برنامه ریزی دقیق جهت رسیدن به کمال، هدف گذاری کرد که این خود نشانه اهمیت موضوع پژوهش در مورد مسائل دینی است.

وي ادامه داد: نکته بعدي اینکه موفقیت در این هدف گذاری در گرو ارائه یک پژوهش علمی متقن است که علاوه بر بهره مندی مؤلف آن از دانش تخصصی درباره موضوع مورد مطالعه،  تسلط بر مبانی و قواعدی است که آشنایی با این قواعد از طریق آموزش اصول علمی و مهارت در امر پژوهش حاصل می شود.

حجت الاسلام ترابي عنوان كرد: مهمترین عناصر تشکیل دهنده  یک پژوهش علمی، مؤلفه هایی را به همراه دارد که در اغلب رشته ها و حوزه های علمی عمومیت داشته و توجه به مجموع این عناصر به موفقیت یک فعالیت علمی خوب کمک مي كند.

انجام تحقیقات متناسب با نیاز جامعه باشد

وي اذعان كرد: به رغم تفاوت های موجود در رشته های مختلف می توان ساختاری مشترک برای آثار علمی ترسیم كرد که معمولا در رشته های گوناگون به شکلی مشابه کم و بیش وجود دارد، بدیهی است که همه پژوهش های علمی شامل مؤلفه های یکسانی نبوده و ممکن است در بعضی از رشته ها و موضوعات از جمله مباحث دینی و علوم اسلامی مواردی در هم ادغام شود.

پژوهشگر حوزه علوم اسلامي ادامه داد:  بنابراين لازم است بسته به نوع پژوهش عناصر و شاخص های پژوهش مورد تعریف قرار گیرد، مؤلفه هایی که می توان برای یک پژوهش علمی علوم اسلامی مد نظر قرار داد عبارتند از، اصالت موضوع که اشاره به اهمیت موضوع پژوهش و نو بودن آن دارد، لذا انجام تحقیقات در حوزه علوم اسلامی و معارف دینی بایستی متناسب با نیاز جامعه بروز و دارای راهبری مشخصی جهت نیل به آینده ای پویا و کارآمد همراه با نشاط اجتماعی باشد.

وي تشريح كرد:  مهمترین شاخص های پژوهش در حوزه علوم دینی توجه به جنبه های مختلف روش شناختی، روان شناختی، جامعه شناختی و علمی تحقیقي و پژوهش می باشد  که در حوزه علوم اسلامی به صورت کمرنگ وجود دارد،  لکن برای بیان شاخص های یک پژوهش استاندارد در حوزه علوم اسلامی نیز به زمان بیشتری نیاز می باشد. 

در حوزه علوم اسلامی و معارف دینی به نظریه پردازی نیاز داریم

وي در توضيح کاربردی سازی پ‍ژوهش ها اذعان كرد: اگر پژوهشگری به دنبال دستیابی اطلاعاتی است که بتواند از آن ها در موقعیت های علمی استفاده نماید،  از ابتدا باید به دنبال یک هدف علمی مشخص فعالیت های خود را آغازكند، در پژوهش های کاربردی هدف تحقیق، آزمون مفاهیم نظری در موقعیت های مسائل واقعی زندگی و حل مشکلات ملموس است، به عنوان مثال بررسی دیدگاه اسلام درباره بانک، بیمه و ربا به منظور طراحی سیستم بانکی اسلامی از این پژوهش ها است.

حجت الاسلام ترابي افزود:  اما گاهی محقق به دنبال دستیابی به نتایجی است که بتوان به سرعت از آن در سطح محدودی  استفاده نمود و مشکلات مقطعی را حل کرد، این نوع عملکرد بر کاربرد فوری نتایج در سطح محدودی به منظور حل مشکلات مقطعی تأکید دارد نه تولید نظریه کلان یا کاربرد عمومی یافته ها، به عنوان مثال علل افت تحصیلی دانش آموزان مدرسه خاص نمونه ای از این پژوهش ها است.

کاربردی سازی علوم اسلامی در جامعه معنایی متفاوت از معنای کاربردی مصطلح دارد

وي تاكيد كرد: یکسری نیاز های فوری جامعه که باید در دانشگاه رفع و رجوع شود از نوع دوم است اما ما در حوزه علوم اسلامی و معارف دینی به نظریه پردازی نیاز داریم و صرفا به دنبال حل فوری یک مسئله نباید برویم بلکه بایستی مباحث به صورتی کابردی شود که قابلیت حل ریشه مسائل را به صورت عینی داشته باشد.

اين پژوهشگر حوزه علوم اسلامي متذكر شد: ما در حوزه اینگونه پژوهش را انجام نمی دهیم مانند بحث طلاق در جامعه و آسیب های آن؛ حوزه در همه زمینه هایی که نظریه پردازی صورت می گیرد و یک گوشه آن به مباحث دینی مربوط می شود به دنبال  حل یک مشکل درجامعه نیست بلکه حل آن مشکل و مسئله کاربردی طیفی از مسائل را تحت الشعاع قرار می دهد مانند اینکه می توان مباحث نظری را کاربردی کرد اما در مباحث اخلاقی و کلامی بعد نظری آن فعال تر است تا عملی. مثل مباحثی که ناظر به حل معضلات و مشکلات جامعه باشد (پاسخگویی به شبهات و حل معضلات اجتماعی) .

وي عنوان كرد:  بنابراین نباید مباحثی مطرح شود که مبتلا به جامعه نیست، باید به مسائلی بپردازیم که بیشتر مورد نیاز جامعه باشد و حیطه وسیعی از مسائل را با حل آن سوال مورد پوشش قرار دهیم، به نظر می رسد کاربردی سازی علوم اسلامی در جامعه معنایی متفاوت از معنای کاربردی مصطلح دارد.

جهاني سازي پژوهش هاي حوزه علوم اسلامي

حجت الاسلام ترابي، پيرامون جهاني سازي پژوهش هاي حوزه علوم اسلامي و ديني گفت:با توجه به تشنگی بشر بواسطه فطرت پاکی که در سرشت او نسبت به معارف الهی و نیل به پرهیزگاری و پاکیزگی قرار دارد  و همچنین گستردگی درخواست های علمی ، فرهنگی، اعتقادی و پاسخ گویی به شبهات موجود درجوامع غربی و شرقی،  نیاز به برقراری ارتباط با موسسات و مراکز علمی بین المللی و انتقال تجربیات علمی و بروزرسانی علوم مختلف با مبانی اسلامی و عرضه آن به جامعه ونشر پژوهش های صورت گرفته در نشریات گوناگون و سایت ها جهت استفاده اقشار مختلف امری بديهي  است

تاکید برصدور مبانی فکری اسلام ناب

وي بيان كرد:برهمين اساس  می طلبد سازمان ها و موسسات و مراکز علمی در حوزه علوم اسلامی و معارف دینی و حتی علوم انسانی مرتبط با حوزه دین را به سمت نگرش ها و اندیشه های ناب اسلامی از طرق مختلف سوق دهند، اما اگر اندیشه های شیعه مد نظر باشد که البته منظور از اسلام واقعی همان تشیع ناب علوی می باشد می توان در لایه های مختلف جوامع با انجام فعالیت های علمی متقن به پاسخگویی به شبهات و حل مشکلات جامعه غربی و شرقی بپردازیم که هم عوام و هم علما را مد نظر قرار دهد.

اين پژوهشگر حوزه علوم اسلامي خاطرنشان كرد: یکی از اهداف مهمی که جمهوری اسلامی ایران بعد از انقلاب اسلامی به دنبال آن بوده است صدور مبانی فکری اسلام ناب و تشیع است،که صدور آن نیاز به زمینه و خاستگاهایی دارد از جمله جهانی بودن دین اسلام، حمایت از ملت های محروم و مستضعف، اصول ضد استکباری و برپایی عدالت که در اندیشه سیاسی شیعه در دولت جهانی  حضرت ولی عصر(عج) در سراسر جهان میسر خواهد شد.

وي اضافه کرد: اصولی که بعد از انقلاب مطرح شد؛ تأکید بر آموزه های دینی، اعتقاد به حکومت ضد سکولاری، حاکمیت دین الهی و سایر مؤلفه ها که خود به عنوان بخشی از رسالت برون مرزی علما و فضلای حوزه های علمیه و حکومت  قرار گرفت مسیر را در جهت پذیرش پیام کشور بزرگ شیعه هموار ساخت.

مباحثی که در صدور مکتب شیعه از طریق پژوهش می توان مطرح نمود

حجت الاسلام ترابي ابراز كرد:  عمده مباحثی که در صدور شیعه از طریق پژوهش می توان مطرح نمود، تحقیق و بررسی ومطالعات علمی در نحوه معرفی اسلام و گونه های معرفی آن، شیوه ها و روش های گسترش معنویت در جهان، راهکار های گسترش نفوذ اسلام ناب و پیاده نمودن آن، مبارزه با کفر و شرک و ظلم، آشنایی ملت ها با حکومت عدل و در نهایت بیان راهکار هایی در جهت صدور فرهنگ انسان ساز و کمال گرای شیعی می باشد،که از طریق پژوهش و انجام مطالعات در این موضوعات می توان زمینه های صدور فرهنگ شیعی را فراهم نمود.

وي تصريح كرد:  البته با توجه به اینکه ایران اسلامی توانسته در مقابل استکبار جهانی ایستادگی کند و بعد از گذشته سه دهه از انقلاب توانسته در عرصه های علمی و فن آوری موفقیت هایی راکسب نماید و جزو قدرت های برتر دنیا به عنوان یک کشور شیعی مطرح شود،  تداوم این روند مرهون تلاش های علمی در تمامی حوزه های دانش خواهد بود و حوزه علوم اسلامی با توجه به ظرفیت هایی که ذکر شد از این امر مستثنی نیست.

313/38