سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه» بخش چهاردهم از روش سخنرانی دینی برگرفته از دروس «مؤسسه خطابه امیر بیان» را منتشر می کند.
رهبر معظم انقلاب:
بارها گفته ام که هر پیامی، هر دعوتی، هر انقلابی، هر تمدّنی و هر فرهنگی تا در قالب هنر ریخته نشود، شانس نفوذ و گسترش ندارد و ماندگار نخواهد بود و فرقی هم بین پیام های حق و باطل نیست.
*روش های انگیزه سازی ابتدایی
*إعجاب
یکی از راه های انگیزه سازی ابتدایی در سخنرانی دینی، «إعجاب» است که به سه نوع «محتوایی»، «روشی» و «ابزاری» تقسیم می شود.
*اقسام اعجاب محتوایی
1. آمار و اخبار عجیب (به عنوان مثال این آمار رسمی را اعلام کنیم که از هر 3 ازدواج یک ازدواج به طلاق ختم می شود و سپس به موضوع خانواده بپردازیم)
2. مطالب علمی شگفت انگیز ( به عنوان مثال ذکر کنیم که چشم انسان از 120 میلیون تار نازک و 70 میلیون تار ضخیم تشکیل شده است و سپس از بزرگی و عظمت حضرت حق بیان کنیم).
3. بیان داستان های شگفت انگیز (داستان زنده شدن شیر و دریدن حاجب مأمون را در کتاب «عیون اخبار الرضا» در باب چهلم روایت کرده به این مضمون که: حاجب مأمون که مأمور بود در مجلس، امام رضا (ع) را تحقیر کند به آن حضرت گفت: مردم برای تو معجزاتی اثبات می کنند که برای احدی از مردم غیر از تو اثبات نکرده اند؛ گوئی معجزه ای مانند معجزه حضرت ابراهیم که مرغان کشته شده را زنده کرد آورده ای؟! اگر راست می گوئی پس امر کن به این دو شیر و آنها را زنده کن و بر من مسلط گردان! و مقصود حاجب دو صورت شیری بود که روبروی هم بر مسند مأمون نقش کرده بودند. حضرت به غضب درآمده و به آن دو صورت صدا زدند: بگیرید این فاجر را! و این مرد فاجر را طعمه خود قرار دهید و از او عین و اثری باقی نگذارید! آن دو شیر برجستند و آن مرد را پاره کرده طعمه خود قرار دادند و استخوانهای او را خرد کرده و جویدند و او را خوردند و خون او را لیسیدند و مردم تماشا میکردند و همه در تحیر و حیرت فرو رفته بودند و پس از آن خدمت حضرت ایستادند و عرض کردند: ای ولی خدا در روی زمین! آیا امر می کنی که با مأمون نیز این عمل را انجام دهیم؟ مأمون از استماع این سخن غش کرد و حضرت فرمودند: بایستید! و آنها بحال خود برگشتند».
*إعجاب روشی
در این روش با بیان مطالب خلاف دانسته های مخاطب، برای او انگیزه سازی می کنیم که به سخنان ما گوش فرا دهد؛ به عنوان مثال این مطلب از نبی مکرم اسلام(ص) را می گوییم که پیرزن ها و پیرمردها به بهشت نمی روند. مخاطب از شنیدن این سخن که خلاف دانسته های اوست، تعجب کرده و این انگیزه برای او برانگیخته می شود که به سخنان شما تا پایان گوش دهد. سپس این موضوع را تبیین می کنیم.
پاسخ این مطلب که پیرزن ها به بهشت نمی روند: روزی پيرزنى به حضور پيامبر اكرم (صَلى الله عَليه وَ آله) رسيد و عرض نمود که من علاقمندم اهل بهشت باشم. پيامبر اكرم (صَلى الله عَليه وَ آله) به او فرمود: پيرزن به بهشت نمى رود! او غمگین از محضر پيامبر خارج شد. بلال حبشى او را در این حال ديد.پرسيد: چرا در این حالی؟ گفت: به خاطر اين است كه پيغمبر فرمود: پيرزن به بهشت نمى رود. بلال وارد محضر پيامبر شد حال پيرزن را بيان نمود. حضرت فرمودند: سياه نيز به بهشت نمى رود. بلال غمگين شد و هر دو نشستند. عباس عموى پيامبر آنها را در آن حال ديد. پرسيد: چرا اینگونه اید؟ و آنان فرمايش پيامبر را نقل كردند. عباس ماجرا را به پيامبر عرض كرد. حضرت به عمويش كه پيرمرد بود فرمود: پيرمرد هم به بهشت نمى رود. عباس هم سخت پريشان و ناراحت گشت. سپس رسول اكرم هر سه نفر را به حضورش خواست، آنها را خوشحال نمود و فرمود: همانا خداوند اهل بهشت را در سيماى جوان نورانى در حالى كه تاجى به سر دارند وارد بهشت مى كند، نه به صورت پير و سياه.
*اعجاب ابزاری
در این روش که مخصوص سخنرانی چند رسانه ای است و در فصل های بعدی به آن خواهیم پرداخت، با نشان دادن تصاویر و فیلم های عجیب، انگیزه مخاطب را برانگیخته و او را با خود همراه می کنیم.
*شرایط اعجاب
1. در مطالب اعجاب آور لازم است مستندات با قوت بیان شود.
2. حمل بر دروغ و توهین نشود.
3. مطالب اعجاب انگیز به گونه ای مطرح شود که مخاطب نتواند دست سخنران را بخواند؛ چراکه اگر متوجه شود، دیگر اعجاب انگیز نیست.
4. زمان کافی داشته باشید تا بتوانید شبهات را برطرف کنید.
5. از برجسته سازی و تأکید استفاده شود.
6. برای مخاطب هوشمند و دارای نظر مثبت نسبت به سخنران استفاده شود.
*بهانه گویی
تعریف: بهره گیری از پتانسیل های موجود در جلسه سخنرانی و پیرامون آن جهت ایجاد انگیزه سازی در ابتدای سخنرانی.
به عنوان مثال مُبلغی در مسجد در حال سخنرانی است که ناگهان شیشه ای در مسجد می شکند و تمام حواس ها به آن شیشه جمع می شود؛ هنر سخنران در آن زمان این است که از این بهانه استفاده کرده و به عنوان مثال بگوید: این یک شیشه بود که شکست و جایگزین دارد؛ ولی باید مراقب باشیم که شیشه دلی کسی را نشکنیم که جمع کردن آن سخت است.
*مدل های بهانه گویی
1. بهانه مربوط به زمان و مکان (به عنوان مثال می توان از ساعت برای موضوع گذر زمان استفاده کرد یا از نوشته های اطراف، به بیان مطلبی خاص پرداخت).
2. بهانه های مربوط به مخاطب (گاهی بهانه هایی را خود مخاطبین با حرکات، سکنات و گفته های خود در اختیار ما قرار می دهند که می توان از آن به عنوان انگیزه سازی ابتدایی استفاده کرد).
3. بهانه های مربوط به سخنران (برخی مواقع، مباحثی در مسیر جلسه برای خود سخنران اتفاق می افتد که بهانه خوبی برای استفاده از آن در ابتدای سخنرانی است. مثلا حادثه تصادف که می توان از آن برای موضوع قبر و قیامت استفاده کرد).
*شرایط بهانه گویی
1. بهانه هایی که جنبه تعریف از مخاطب دارد یا جنبه اصلاح مسائل مربوط به او را دارد، در اولویت است.
2. حوادث و اتفاقاتی که برای مخاطب اهمیت دارد.
3. گاهی ما بهانه خوبی داریم که به هیچ وجه ربطی به موضوع بحث ما ندارد؛ برای همین لازم است دقت شود که به گونه ای مطلب بیان شود که چندان بی ربط نباشد.
4. بهانه انتخاب شده حتی الامکان برای مخاطبین حائز اهمیت باشد.
*نکته ها
1. بهانه های مربوط به زمان هم می توان استفاده کرد؛ به این شرط که مخاطب آن را نداند؛ مثل اینکه بیان کنیم: امروز داشتم تاریخ را مرور می کردم که مشاهده کردم امروز روز ازدواج حضرت آدم و حضرت حواست.
2. بهانه گاه اتفاق افتاده و گاهی هم می توان بهانه سازی کرد (مثلا به شخصی بسپاریم که از ما سؤالی بپرسد و ما آن را بهانه قرار دهیم).
3. یکی از چیزهایی که در این روش جلب توجه می کند، نزدیک بودن حادثه به زمان جلسه است؛ نه اینکه خاطره باشد که در این صورت بیشتر به روش ابهام نزدیک است.
4. این روش، غیر از روش داستان گویی است؛ ما داستان گویی را روش نمی دانیم؛ بلکه داستان محتواست؛ نه روش.
