به گزارش سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، یکی از گنجینه های ارزشمند شیعه در علم رجال و تراجم، کتاب "لباب الالقاب فی ألقاب الأطیاب" اثر ملا حبیب الله شریف کاشانی می باشد که از نظر نوع نگاه و رویکرد نگارنده، کتابی ارزشمند و قابل توجه در علم رجال و تراجم می باشد که در این مجال به معرفی مختصر نگارنده و ویژگی های این کتاب می پردازیم.

* از منابع رجال شیعه

کتاب لباب الالقاب را می توان معروف ترین اثر ملا حبیب الله شریف کاشانی دانست به گونه ای که با آن شناخته می شود.

این کتاب از منابع رجال شیعه به شمار می آید که تا کنون سه بار چاپ و منتشر شده: اولین بار در 1338 شمسی در تهران و بار دوم در 1372 شمسی در قم که هر دوبار بدون تحقیق بوده و بار سوم نیز در 1394 شمسی در قم و توسط انتشارات مؤسسه کتاب شناسی شیعه منتشر شده که البته این چاپ مزین به تعلیقات آیت الله العظمی شبیری زنجانی و تحقیق دو تن از فضلای حوزه به نام های شیخ نزار حسن و سید جواد برک‌چیان می باشد که چاپ سوم در 256 صفحه و قطع وزیری تنظیم شده است.

*کتاب لباب الالقاب در بیان علما

مرحوم آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی رحمه الله از جمله علمایی است که در تقریظ فارسی خود بر چاپ اول کتاب چنین نوشته:

کتاب "لباب الألقاب فی ألقاب الأطیاب" تالیف عالم عامل و فقیه کامل مرحوم آخوند ملا حبیب الله شریف کاشانی متوفای 1340ق از جمله کتب مفید و در نوع خود نفیس و کم نظیر می باشد، زیرا علاوه بر احاطه و جامعیت و صلاحیت مؤلف در موضوع بحث و اسلوب بدیع و حسن تالیف آن شامل ترجمه احوال برخی از مشاهیر متقدمین و متاخرین علمای شیعه است و بالاخص جمعی از اعاظم علما و مجتهدین کاشان را که در تراجم دیگر کما ینبغی ضبط نشده ذکر نموده و نیز در خاتمه کتاب، مصنف فاضل احوالات و آثار خود را هم به تفصیل شرح داده است..

طبع و نشر این کتاب از کارهای لازم بود چنان که نسخ خطی آن هم قبلا مورد استفاده و استناد دانشمندان و نویسندگان محقق قرار گرفته است. مرحوم علی اکبر دهخدا در کتاب نفیس لغتنامه دهخدا و فاضل متاخر حاج شیخ آقا بزرگ تهرانی در دوره کتاب های عالیقدر "اعلام الشیعه" و "الذریعة إلی تصانیف الشیعة" و مرحوم محدث قمی در کتاب "الفوائد الرضویة" و مصنف کتاب "ریحانة الأدب" در موارد عدیده از کتاب لباب الألقاب نقل و اقتباس نموده اند.

*مقدمه مرحوم مؤلف در معرفی کتاب

ملا حبیب الله کاشانی در مقدمه کتاب لباب الألقاب درباره این کتاب چنین می گوید:

پیش از این در مقدمات کتاب خود به نام "ایضاح الریاض" که تعلیقات من بر کتاب "ریاض المسائل" است، به تفسیر کنیه ها و القاب علمای متقدم و معرفی آثار آنها پرداخته بودم، اما اکنون در این نوشته در مقام تفسیر کنیه ها و القاب رجال و بزرگان متقدم و برخی از علمای برجسته پس از صاحب ریاض و معرفی آثار و تالیفاتی از آنها هستم که در کتب فقهی از آنها یاد می شود و تلاش ما در این کتاب پرهیز از اطناب است و آن را در ده باب تنظیم کرده ایم به اضافه یک خاتمه که در آن به بیان برخی احوال و آثار خود می پردازیم.

*ویژگی های تحقیق کتاب در چاپ سوم

در مقدمه تحقیق کتاب در مورد ویژگی های این اثر چنین آمده:

کتاب لباب الألقاب در موضوع تراجم و احوال علما از منابع مهم تحقیق در سیره مجتهدان بزرگ و علمای فاضل و مؤلفان نامدار و ادبا و علما است که برای آشنایی با علما به آن مراجعه کرده و بهره و استفاده برده اند و در تحقیقات خود به آن استناد کرده اند.

لباب الألقاب، به حق کتابی کم نظیر است؛ چراکه در پاسخ به یک خلأ واقعی در موضوع خود نگاشته شد تا جایی که شاید بتوان آن را تنها کتاب موجود در این زمینه یعنی تفسیر کنیه ها و القاب علما و فقها دانست.

البته ممکن است برخی بزرگان در لابلای آثار خود به شرح کنیه ها و القاب علما و مشاهیر پرداخته باشند، اما کتابی را به آن اختصاص نداده اند، بلکه در نهایت در مقدمات تالیفات خود به آن اشاره کرده اند؛ مانند محقق در مقدمه "المعتبر" و مقداد سیوری در "التنقیح الرائع" و همچنین ابن فهد حلی در مقدمه کتاب "المهذب البارع" که در آنجا مقدماتی را بیان کرده و در مقدمه سوم برخی القاب علما را توضیح داده و همچنین میرزا عبدالله افندی در "ریاض العلما" و محدث قمی در "کنی و الالقاب" و "هدی الأحباب".

بنابر این می توان گفت رویکرد شریف کاشانی در این کتاب ناشی از نیاز طلاب علوم دینی به آگاهی در این زمینه است؛ چراکه بسیار پیش می آید که در کتاب های فقهی با کنیه ها و القابی روبرو می شوند که مصداق آن را نمی شناسند و اکنون به برکت این کتاب با این کنیه ها و القاب مورد استفاده در کتب علما آشنا می شوند.

از ویژگی های دیگر این کتاب این است که مؤلف فقط به بیان کنیه ها و القاب علمای شیعه بسنده نکرده بلکه در پایان کتاب فصلی را با نام "ذنابة" به تفسیر القاب و کنیه های علمای اهل سنت اختصاص داده است.

همچنین از دیگر ویژگی های کتاب در چاپ سوم این است که به تعلیقات آیت الله العظمی شبیری زنجانی (دام ظله) مزین شده که این تعلیقات برای رعایت امانت در پاورقی با شناسه (ش ز) معرفی شده است.

همچنین محققان کتاب درباره اضافات و تعلیقات خود در چاپ سوم چنین می گویند:

تراجم یاد شده در کتاب را با استفاده از منابع تاریخی و رجالی، مستند ساختیم و علاوه بر آن مواردی را که نیاز توضیح داشت، شرح دادیم و مواردی را که نیاز به تصحیح داشت، تصحیح نمودیم و در مواردی از نکات و اشارات موجود در کتاب رمزگشایی کردیم و مطالبی را نیز که نیاز بود تکمیل نمودیم.

*معرفی مختصر ابواب کتاب

همان طور که بیان شد کتاب مورد بحث شامل ده باب ، یک پیوست و یک خاتمه می باشد که اکنون به معرفی مختصر ابواب آن می پردازیم:

*باب اول: علمایی که القاب مفرده دارند

مؤلف در این باب به معرفی آن دسته از القاب و کنیه ها می پردازد که مفرد هستند و به عبارت دیگر ترکیبی نیست و بدین ترتیب در این باب به شرح و تفسیر القابی همچون صدوق، فقیه، مفید، شیخ، قاضی، محقق، فاضل، علامه، فخر، قطب، شهید و غیره می پردازد.

*باب دوم: تفسیر کنیه ها و القابی که مثنی یا جمع هستند.

مرحوم شرف کاشانی در این باب همان طور که از نام آن پیدا است به تفسیر کنیه ها و القابی می پردازد که مثنی یا جمع هستند و بدین ترتیب به تفسیر القابی همچون صدوقان، قدیمان، قدماء، شیخان، سیدان، مجلسیان، محمدون و غیره می پردازد.

*باب سوم: القاب و کنیه های دارای ترکیب اضافی که دارای «اب» و «ابن» نیستند

در این باب آن دسته از کنیه ها و القاب توضیح داده شده اند که ترکیبات اضافی دارند و در آنها واژه های اب و ابن وجود ندارد و بدین ترتیب در این باب القابی همچون شیخ الطائفة، ثقة الإسلام، علم الهدی، أمین الإسلام، آیت الله و غیره تفسیر شده اند.

*باب چهارم: القاب و کنیه های دارای ترکیب اضافی که با اب شروع می شود مانند ابویعلی، أبومخنف، أبومنصور، أبومحمد و غیره

*باب پنجم: القاب و کنیه های دارای ترکیب اضافی که با ابن شروع می شوند مانند ابن بابویه، ابن أبی عقیل، ابن فهد، ابن شهرآشوب و غیره.

*باب ششم: القاب دارای ترکیب وصفی و بدون نسبت.

در این باب مؤلف آن دسته از القاب را تفسیر کرده که دارای ترکیب وصفی هستند و فارغ از نسبت هستند مانند القاب: سید مرتضی، سید رضی، محقق ثالث، محقق ثانی، شهید اول، میرداماد و غیره.

*باب هفتم: القابی که دارای نام شخص هستند و با واژه شیخ شروع می شوند مانند القابی همچون شیخ علی ابن عبدالعالی، شیخ شیخ جعفر کبیر، شیخ ابوالقاسم و غیره.

*باب هشتم: القابی که با واژه سید یا میر شروع می شوند مانند سید نعمة الله، سید ابن طاووس، میر فیض الله، سید مهدی ابن صاحب ریاض، سید جواد عاملی و غیره.

*باب نهم: القابی که با ملا و میرزا یا هر دو شروع می شوند مانند ملا فتح الله شریف کاشانی، ملا محسن، ملا عبدالرزاق لاهیجی، میرزا محمد الاخباری، ملا میرزا شیروانی و غیره.

*باب دهم: القابی که به یاء نسبت ختم می شوند مانند قمی، کلینی، کشی، عیاشی، نعمانی، مرعشی، طبرسی، طوسی، نجاشی و غیره.

*ملا حبیب الله شریف کاشانی کیست؟

ملا حبیب الله شریف کاشانی از علمای شیعه متوفای 1340 قمری است که در کاشان زندگی کرد و در همین شهر نیز از دنیا رفت. از آثار این عالم شیعه به جز کتاب مذکور می توان از آثار ایضاح الریاض (تعلیقات بر ریاض المسائل) و دیوان سالک کاشانی نام برد.

شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره وی چنین می گوید:

میرزا حبیب الله شریف فرزند ملا علی مدد ساوجی از اهالی کاشان است که در 23 جمادی الثانی 1340ق در همین شهر از دنیا رفت و در خارج از شهر در بقعه ای خاص دفن شد و از آثار او کتاب لباب الالقاب است که ما از آن بسیار نقل می کنیم .