به گزارش خبرگزاری «حوزه»اين رساله در واقع سخن از شرح حال انسان در هر عالم است، جز اين كه در فصل دوم و هفدهم و برخى از مواضع ديگر در اثناى سخن به اختصار و ايجاز از آغاز يعنى مبدأ تعالى و آمدن انسان از فطرت اولى اشارتى نموده است.

خواجه نصير الدين طوسى دانشمند عظيم القدر عالم اسلامى بى‏نياز از تعريف و توصيف است و شرح حال و آثار وى در مقدمه بسيارى از آثارش و همچنين در كتب جداگانه‏اى كه درباره وى نگاشته شده آمده است. از اين رو ما در اينجا تنها به ذكر نكاتى درباره رساله حاضر (آغاز و انجام) كه آية ا ...حسن‏زاده آملى در مقدمه تعليقات خويش بر اين رساله آورده‏اند. اكتفا مى‏كنيم. ايشان مى‏فرمايند: «اين رساله از آغاز به آغاز و انجام شهرت يافت چنانكه سيد حيدر آملى در «جامع الاسرار» به آغاز انجام آن را نام برده است، و لكن جناب خواجه آن را به اسم «تذكره» نام مى‏برد كه تذكره در آغاز و انجام است. چنانكه در چند جاى ديباچه بدان نص دارد و در تسميه آن به كريمه «إِنَّ هذِهِ تَذْكِرَةٌ فَمَنْ شاءَ اتَّخَذَ إِلى‏ رَبِّهِ سَبِيلًا» تبرك و تمسك جسته است.

اين رساله در واقع سخن از شرح حال انسان در هر عالم است، جز اين كه در فصل دوم و هفدهم و برخى از مواضع ديگر در اثناى سخن به اختصار و ايجاز از آغاز يعنى مبدأ تعالى و آمدن انسان از فطرت اولى اشارتى نموده است. نه بدان نحو كه مثلا در مبدأ و معاد شيخ رئيس و مولى صدرا از مبدأ بحث مى‏ شود.

لذا سزاوار است كه اين رساله را يكى از رسائل در معرفت نفس يعنى روان‏شناسى بشناسيم و بدانيم.

 «آغاز و انجام يكى از مآخذ و مصادر علمى حكمت متعاليه، معرفت و مشهور به اسفار صدر المتألهين است و در چندين فصل موقف هفتم الهيات اسفار و نيز در اكثر فصول باب يازدهم نفس اسفار ناظر به مطالب اين رساله است حتى در بسيارى از موارد عبارات خواجه را به عربى از اين رساله ترجمه فرموده است و خواجه را به بعض المحققين ياد نموده است  و شاگرد بزرگ آن بزرگوار مرحوم فيض در «علم اليقين» بر ممشاى استادش مشى كرده است و بسيارى از فصول و مطالب آغاز و انجام را به قلم خود ترجمه و تحرير كرده است. چنانكه با مقابله و عرض معلوم مى‏گردد، و متأله سبزوارى در تعليقاتش بر اسفار از آن نام مى‏برد و مطلب نقل مى‏كند.

*فهرست کتاب آغاز و انجام‏

این کتاب در20فصل تنظیم شده است

 درفصل اول تاسوم آن، صفت راه آخرت و ذكر سالكانش، مبدأ و معاد و آمدن از فطرت اولى‏ و رسيدن به انجام و ذكر شب قدر و روز قيامت وذكر مراتب مردم در اين‏ جهان و آن جهان  مورد بررسی قرار گرفته است.

همچنین درفصل چهارم و پنجم نیز به مكان و زمان و حشر خلائق اشاره شده است .  

ذكر احوال اصناف خلق در آن جهان و ذكر بهشت و دوزخ ،اشاره به صراط و صحايف اعمال و كرام الكاتبين و نزول‏ ملائكه و شياطين بر نيكان و بدان و حساب و طبقات اهل حساب ازموضوعات فصلششم تا نهم این کتاب می باشد.  

درفصل دهم به وزن اعمال و ذكر ميزان ،فصل يازدهم به طى آسمانها  ودرفصل دوازدهم  به نفخ صور و تبديل زمين و آسمان اشاره شده است .

 وقوف خلق به عرصات درفصل سیزدهم، اشاره به درهاى بهشت و دوزخ درفصل چهاردهم ، زبانيه دوزخ درفصل پانزدهم و جويهاى بهشت و آنچه در دوزخ به ازاء آن بوده در فصل شانزدهم پرداخته شده است.

 درچهارفصل آخر به خازن بهشت و دوزخ ، درخت طوبى و درخت زقوم ،حور عين و ثواب و عقاب و عدل او اشاره شده است .