سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری«حوزه» در نگاهی مختصر به زندگانی و آثار شیخ رضی الدین استرآبادی از علمای شیعه در قرن هفتم که به «نجم الائمۀ» معروف گشته را منتشر می کند.

شیخ رضی الدین محمد بن حسن استرآبادی معروف به شیخ رضی و ملقب به نجم الائمه از مفاخر دانشمندان شیعه در عرصه ادبیات عرب، صرف و نحو و بلاغت است و به قول علامه خوانساری از نوادر روزگار است و اعجوبه زمان، کسی که عجم و عرب به او افتخار می کند و شیعه به وجودش بر دیگر فِرق اسلامی مباهات می نماید.

شیخ رضی از مردم استرآباد (گرگان کنونی) ایران بوده، و در نجف اشرف سکونت داشته است.

* آثار

وی در اواسط سده هفتم هجری می زیسته و در کنار بارگاه ملکوتی مولای متقیان و امیرمؤمنان علی (علیه السلام) آثار گرانبهای علمی و ادبی کم نظیر خود را پدید آورده است.

دو کتابی که مایه شهرت شیخ رضی شده یکی «شرح کافیه» و دیگری «شرح شافیه» است که کتاب (کافیه) در علم نحو، و (شافیه) در علم صرف است.

علامه خوانساری در ادامه شرح حال شیخ رضی می افزاید: و نیز شرح قصائد هفت گانه ابن ابی الحدید معتزلی در مدح مولا امیر المؤمنین (علیه السلام) از اوست و کتابهایی دیگر.

* گفتار بزرگان

۱ – سیوطی می گوید: مانند او کسی شرحی بر کافیه ننوشته است، بلکه در غالب کتب نحوی، نظیر آن در جمع و تحقیق و حسن تعلیل یافت نمی شود. دانشوران توجه خاصی به آن دارند و دست به دست می گردانند استادان این عصر و پیش از آنان در مصنفات و دروس خود اعتماد به آن دارند. رضی در شرح کافیه با علمای نحو، بحث های فراوان دارد، و دارای اقوال و آراء منحصر به فردی است.

۲ – میر سید شریف جرجانی که از بزرگان علمای صرف و نحو و علوم ادبی است و خود بر این شرح تعلیقاتی نوشته است در اجازه ای که به یکی از شاگردانش داده است، این شرح و مؤلف آن ـ یعنی شیخ رضی نجم الائمه ـ را سخت ستوده است، و اوست که به شیخ رضی لقب نجم الائمه را داده است.

۳ـ قاضی نورالله شوشتری در کتاب مجالس المؤمنین می نویسد: آن شرح را (شرح کافیه) بر وجهی که در خطبه آن ذکر نموده در آستانه مقدس غروی و مشهد مقدس مرتضوی (نجف اشرف) نوشته و گفته که اگر قبول طبع اهل روزگار خواهد بود، از برکات وقوع در آن جوار است.

۴ ـ محمد بن حسن بن محمد اصفهانی مشهور به فاضل هندی می گوید: کتاب «شرح شافیه» شیخ رضی ستاره تابناک حق و حقیقت و ملت و دین، کسی که مروارید سخنان او فروزانتر از ستارگان آسمان است و … او در بین پیشوایان علوم ادبی و صرف و نحو پادشاهی است که سنی و شیعه در تمام سرزمین ها ـ یعنی همه جا ـ فرمانش رانده می شود و همگی از او اطاعت می کنند.

۵ ـ علامه خوانساری پس از گفتار سیوطی ـ که پیش از این بیان گردید ـ می گوید: تعجب از حافظ سیوطی است که معروف به تتبع و مهارت است چگونه شرح حال این دانشمند را به اختصار بیان کرده است؟!، نسخه ای از شرح شافیۀ او در علم صرف نزد ماست که فاضل هندی آن را تصحیح نموده، و در آخر از این که آن را به دست آورده و در تملک دارد، اظهار مسرت نموده و نوشته است: الحمد لله الذی اطلع هذا النجم الزاهر بل البدر الباهر فی اقلیم ملکی البائر.

تذکر یک نکته

باید دانست که (رضی) در میان علمای شیعه به سه تن اطلاق می شود.

۱ ـ محمد بن حسین موسوی بغدادی معروف به (سید رضی) مؤلف کتاب با عظمت نهج البلاغه.

۲ ـ نجم الائمه رضی که (شیخ رضی) و (شارح رضی) هم خوانده می شود (مورد بحث ما).

۳ ـ آقا رضی قزوینی مؤلف کتاب لسان الخواص.

در بین ۳ تن اولی و دومی معروف تر هستند.

* رحلت

عدم ثبت شرح حال وی در مصادر قدیمی باعث شده که در سال وفات او اختلاف شود به نحوی که برخی آن را سال ۶۸۴ ق نوشته اند، اما در آخر نسخه شافیه تصریح شده که کتاب در سال ۶۸۸ ق. به پایان رسیده است. همین نکته ثابت می کند که شیخ رضی لا اقل تا این زمان حیات داشته است.