سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری «حوزه»، به مناسبت سالگشت رحلت مرحوم آیت الله میرزا محمد فیض قمی، گوشه ای از زندگی پربار آن عالم وارسته را منتشر می کند.

آیت الله ‌‌حاج آقا میرزا محمد فیض، فرزند ادیب نامی ‌‌میرزا علی‌اکبر فیض (ره) یکی از اعاظم فقها و از اکابر علمای طراز اول در قرن چهاردهم هجری می‌‌ باشد. گرچه مرحوم آیت الله فیض از نظر مرجعیت عامه و تقلید عمومی ‌‌مردم، در حد دیگر فقهای بزرگ نبوده ‌اند، ولی آن مرد بزرگ الهی و فیض آثار، در احیا و ابقا حوزه علمیه قم نقش اساسی و حق بزرگی بر جامعه علمی‌‌ و اسلامی‌‌ ما داشته اند.

ولادت میرزا محمد فیض در سال ۱۲۹۳ق. در قم بوده و وی مقدمات و سطوح را در این شهر تحصیل، و سپس برای تکمیل تحصیلات عالیه به تهران مهاجرت نمود. آن مرحوم از محضر آیت الله حاج میرزا حسن آشتیانی صاحب حاشیه بر رسائل در فقه و اصول بهره برد و نزد آیت الله میرزا محمود قمی‌‌ و آقای آقا شیخ علی رشتی، حکمت و عرفان را کسب تلمّذ نمود.

وی در سال ۱۳۱۷ق. به نجف اشرف عزیمت و از محضر درس آیات عظام: آخوند خراسانی و سید محمدکاظم یزدی استفاده‌ شایانی کرد. پس از بهره‌گیری کافی از دروس فوق، جهت سیر دقایق افکار حضرت آیت الله میرزا محمدتقی شیرازی (میرزای دوم) به سامرا هجرت نمود و ضمن تحصیل از محضر مبارک ایشان، در شمار اعاظم تلامذه آن بزرگوار نیز درآمده و یکی از مدرّسین نامی ‌‌آن حوزه قرار گرفت. به همین جهت فوق ‌العاده مورد توجه و عنایت خاص استاد بزرگوار خود واقع شد و جناب میرزا در همان زمان در احتیاطات مطلق خود، برخی از مقلدین خویش را به ایشان ارجاع دادند. پس از مراجعت به قم نیز هر کس از اهالی قم و ساوه و اطراف آن، که از حضرت آیت الله شیرازی (ره) سؤال می ‌‌کردند که احتیاطات مطلق شما، به کدام یک از علما مراجعه نمائیم؟؛ معظم له وی را معرفی می کردند.

آیت الله فیض پس از تکمیل معلومات و رسیدن به مقام عالی اجتهاد، در سال ۱۳۳۳ق. به قم مراجعت کرد و از مسئولین و بزرگان این شهر به شمار آمد. وی جهت تربیت طلاب علوم دینی جهد و تلاش وافری انجام داده و مدرسه فیضیه را که بسیاری از حجرات آن انبار علاف، بقال و کسبه شده بود، از دست غاصبین و متصرّفین خارج کرده، و مسکن طلاب علوم دینی نمود.

وی در مدرسه فیضیه به تدریس اشتغال ورزید و برای توسعه این مدرسۀ علمیه، خود را نیازمند کمک دید، تا این که در سال ۱۳۴۰ق. از آیت الله العظمی ‌‌حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی (ره) که تا آن وقت در شهر اراک ساکن بودند، درخواست مهاجرت کرد، و ایشان نیز با تمهیدات فراوان وارد قم شد و برای تجلیل ایشان، مسجد بالاسر را که محل نماز مرحوم فیض بود، به آیت الله حائری واگذار کرد، و خود نیز ‌‌به ایشان اقتدا می کرد.

مرحوم فیض قمی روز به روز در تقویت و رونق بخشیدن به حوزه علمیه قم کوشید، به حدی که آن را تا حد همسویی و رقابت با حوزه علمیه نجف رساندند، و از سال ۱۳۵۵ق. که آیت الله حائری رحلت نمود، با عزمی ‌‌راسخ و با اعانت سایر اعاظم دانشمندان قم، حوزه علمیه قم را حفظ نمودند.

* شما هم علم امام علیه السلام را دارید

این مرد بزرگ به آیت الله العظمی حائری (ره) که جهت زیارت مضجع شریف حضرت معصومه (سلام الله علیها) به قم آمده بودند، و تصمیمی ‌‌بر اقامت نداشتند، عرض کرد: مگر این قمی ‌‌ها نباشند که وقتی دعبل خزاعی، جُبّه اعطایی امام رضا (علیه السلام) را که به قم آورد، و مردم به هر قیمت بالایی هم که گفتند، حاضر به فروش نبود، در خارج شهر عده ‌ای از جوانان، جُبه را از چنگش درآوردند؛ مرحوم آیت الله حائری در جواب فرمود: او جُبه امام (ع) را داشت، به من چه ارتباط پیدا می‌‌ کند؟. مرحوم فیض گفته بود: شما هم علم امام علیه السلام را دارید.

* شاگردان

حوزه پربرکت و پرفیض مرحوم فیض، فارغ التحصیلان متعددی را تحویل جامعه داد، تنی چند از آیات عظام عبارتند از: «میرزا مصطفی صادقی»، «حاج سید مرتضی فقیه»، «شیخ احمد فقیهی»، «شیخ عباس مستقیم»، «شیخ عباس حائری اصفهانی»، «مرحوم شیخ ابوالقاسم نحوی»، «مرحوم حاج شیخ علی پائین شهری»، «مرحوم حاج محمدباقر قمی‌ ‌فرزند حاج شیخ ابوالقاسم کبیر قمی».

* اگر کار برای غیر خداست، من اهلش نیستم

مرحوم میرزا محمد فیض از آیت الله العظمی بروجردی (ره) که پس از مؤسس بزرگوار حوزه، پرچمدار و زعیم حوزه بود، بسیار ترویج و تبلیغ می ‌‌نمود برخی به ایشان اعتراض کرده و گفتند؛ شما که خود صاحب فتوی و مرجع تقلید هستید، برای چه آیت الله بروجردی را تبلیغ می‌‌ کنید؟ در جواب گفتند: اگر کار برای خدا است، ما باید از کسی که فعلاً علمدار است، و حوزه را حفظ می‌‌ کند ترویج کنیم، و اگر برای غیر خداست، من اهلش نیستم.

* تألیفات

تألیفات مرحوم فیض عبارت است از: «کتاب الفیض در طهارت آب قلیل و عدم تنجیس متنجس»، «حاشیه بر عروۀ الوثقی»، «مناسک حج»، «حاشیه وسیله النجاه»، «شرحی بر منظومه مرحوم سید بحرالعلوم در فقه»، «ذخیره العباد».

* فرزندان

از آن مرحوم علاوه بر آثار علمی‌‌ و تألیفی، چند خلف صالح برجای مانده که عبارتند از:

1- مرحوم میرزا عباس فیض،

2- حجت الاسلام والمسلمین حاج آقا مهدی فیض.

3- دکتر علیرضا فیض.

4- میرزا محمدتقی معروف به آقا میرزا.

5- حاج حسین آقا.

مرحوم فیض چهار داماد داشتند که تنها حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ ‌عباس مستقیم از میان آنان در کسوت روحانیت بود.

* رحلت

مرحوم فیض پس از عمری تلاش و کوشش در راه خدا، در دهه آخر جمادی الاول سال ۱۳۷۰ق. در حال نماز وقتی دست ‌ها را به دعا برداشته بود، و «الهی عامِلنا بِفَضلِک» را می ‌‌گفت، دار فانی را وداع گفت. آیت الله العظمی بروجردی (ره) بر پیکر او نماز خواند و در ایوان طلایی صحن عتیق مدفون گردید.

منبع: کتاب فقهای نامدار شیعه، با تلخیص.