علی فتوتیان در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری«حوزه»، با بیان این مطلب به تشریح ابعاد طرح گفتمان نخبگان علوم انسانی پرداخت و اظهار داشت: قطب بنیادهای نظری و نظام متقن علوم اسلامی و انسانی دفتر تبلیغات اسلامی، با هدف آشنایی و ظرفیت سازی علمی، برای نخبگان علوم انسانی دانشگاه های تراز اول کشور، در برخی از مسایل و موضوع های مهم در حوزه علوم انسانی، طرح " گفتمان2 " را از هفته گذشته آغاز کرده است.

وی، "ماهیت علوم انسانی مدرن"، "دین شناسی  و علم دینی (علوم انسانی اسلامی) " را از محورهای اصلی این دوره عنوان کرد و گفت: اساس دوره، برگزاری کلاس های آموزشی، کارگاه های علمی، نشست ‌ها و مناظره های تخصصی در محدوده موضوعات ذکر شده می باشد و در این راستا، از اساتید صاحب نظر حوزه و دانشگاه که دارای آثار علمی و نظریه های بنیادین هستند، استفاده می‌شود.

دبیرطرح "گفتمان نخبگان علوم انسانی" به برنامه‌های علمی این دوره اشاره کرد و افزود: « جریان شناسی فکری در نسبت دین و مدرنیته با رویکرد تمدنی»، « فلسفه تاریخ و علوم انسانی»، « دین شناسی»، « مبانی نظری غرب مدرن (مدرنیته)»، « ماهیت علم مدرن (با رویکرد فلسفی)»، « ماهیت علوم انسانی مدرن»، « ماهیت علم مدرن با رویکرد جامعه شناختی »، « امکان و چیستی علوم انسانی اسلامی»، « علم دینی» و « مناظره‌ها رویکردهای موافق و مخالف علوم انسانی اسلامی» برنامه های علمی این دوره را تشکیل می دهند.

فتوتیان در بخش دیگری از گفت وگوی خود به تبیین اهداف اصلی این دوره پرداخت و گفت: هدف اصلی دوره، این است که دانشجویان نخبه علوم انسانی که شامل رتبه ‌های برتر کنکور و رتبه ‌های برتر ورودی های دانشگاه ‌های تراز اول کشور می باشند، ضمن اشتغال به رشته ‌های تخصصی خود، از طریق معرفت به دیگر موضوع های بنیادینِ مرتبط که جهت ‌گیری ‌های آموزشی، علمی و پژوهشی آنان را غنی تر می نماید، بستری مناسب برای فعالیت ‌های جدی آیندۀ خویش در حیطه نظریه پردازی علوم انسانی فراهم نمایند.

وی بیان داشت: این برنامۀ آموزشی یک طرح دراز مدت 5 ساله می‌باشد که فقط سطح اول آن در تابستان 1395 برگزار و به کسانی که در پایان دوره واجد شرایط علمی متناسب قلمداد گردند، گواهی نامه رسمی اعطا خواهد شد. از طرف دیگر مخاطبانی که در پایان دوره واجد شرایط علمی لازم باشند، به دوره ‌های تکمیلی طرح، راه پیدا می کنند .

این محقق و پژوهشگر علوم انسانی افزود: مخاطبین این دوره از بین بیش از یک هزار دانشجوی نخبه علوم انسانی می‌باشند و با مصاحبه و ارزیابی معیارهای علمی، برترین‌ها به این دوره معرفی خواهند شد.

دبیر طرح گفتمان نخبگان علوم انسانی ادامه داد: بنیادهای علوم انسانی مدرن، مطالعات انتقادی علوم انسانی، فلسفه علم، ارزیابی انتقادی تاریخ تحول شکل‌گیری علوم انسانی، نسبت علوم انسانی با سایر لایه‌های فرهنگی و تمدنی مدرنیته، نسبت دین و علوم انسانی، علم دینی و علوم انسانی اسلامی و ... از جمله موضوعاتی هستند که در برنامه‌های آموزشی معمول علوم انسانی در دانشگاه‌های ما چندان مورد توجه نیستند.

وی اظهارداشت: از طرف دیگر در هر یک از رشته‌های تخصصی علوم انسانی، برنامه آموزشی به نحوی طراحی نشده که دانشجو را با نگاه فرهنگی - تمدنی به علوم انسانی آشنا نماید، یا وی را با یک رویکرد انتقادی به گونه‌ای آموزش دهد که توانمندی نقد و نظریه‌پردازی در وی ارتقاء دهد، دانشجویان علوم انسانی حتی نخبگان آنها در نظام آموزشی فعلی، بدون آشنایی و آگاهی از بسترهای فرهنگی - تمدنی، مبانی و مبادی فلسفی علوم انسانی مدرن، با لایه‌های سطحی‌تر این علوم آشنا و به هیچ عنوان توانایی تحلیل و ارزیابی و همچنین نسبت‌سنجی این علوم با بسترهای معرفتی بومی و اسلامی را ندارند، بنابراین خلأ فهم عمیق و بنیادین علوم انسانی هم به طور کلی و هم در هر یک از رشته‌های علوم انسانی، کاملاً محسوس است.

فتوتیان که در دهکده تحقیقاتی وسف در 70 کیلومتری شهر قم با خبرنگار خبرگزاری «حوزه»، سخن می گفت، بیان داشت: آشنایی با لایه‌های عمیق‌تر علوم انسانی مدرن که در واقع چارچوب و غایت آن را تعیین و روشن می‌نماید، به اشراف بر برخی معارف فکری و فلسفی نیازمند است که آموزش آنها در چارچوب فعلی آموزش رسمی، در شرایط کنونی غیر ممکن می‌نماید، لذا نیاز است این موضوعات به شکل موازی به نخبگان علوم انسانی آموزش داده شوند.

وی ادامه داد: از آنجا که پراکندگی در آموزش این اولویت‌ها به لحاظ معرفتی مشکلاتی را ایجاد می‌نماید، آموزش نظام‌مند، منسجم و مرحله به مرحله این آموزه‌ها ضروری است و چنین آموزشی به یک برنامه آموزشی جامع و واجد استانداردهای کیفی نیازمند است به طوری که در بسیاری از رشته‌های علوم انسانی با توجه به فضای شکل گرفته در دانشکده‌های علوم انسانی، رویکردهای نظری  قدیمی‌تر به دانشجویان آموزش داده می‌شود و دانشجو از آشنایی با آخرین دست آوردهای رشته تخصصی خود محروم است.

*به دنبال برقراری تناسب میان علوم انسانی با بستر فرهنگ اسلامی – ایرانی هستیم

دبیر طرح گفتمان نخبگان علوم انسانی گفت: علاوه بر موارد فوق ضرورت تناسب علوم انسانی با بستر فرهنگ اسلامی - ایرانی  از مسائل جدی است که به خصوص در دهه اخیر اذهان علمی و مدیریتی  جامعه را به خود مشغول نموده، به گونه‌ای که تحول در علوم انسانی یکی از اولویت‌های اول جامعه علمی کشور تلقی می‌گردد، بر این اساس، کمبودهای آموزش متناسب با هدف تحول در علوم انسانی برای دانشجویان علوم انسانی، کاملاً محسوس است.

فتوتیان افزود: به خوبی روشن است که آموزش موضوعات و مسائل بیان شده در یک قالب منسجم برای دانشجویان نخبه علوم انسانی کاملاً ضروری است، اما با توجه به برنامه مفصل آموزشی در هر یک از رشته‌های علوم انسانی، نیاز است که این برنامه به صورت موازی و هماهنگ با برنامه آموزش رسمی‌دانشگاه ارائه گردد.

وی ادامه داد: از طرف دیگر لازم به ذکر است که آموزش این موضوعات قبل از متصلب شدن نظام فکری دانشجویان  باید انجام گیرد، چرا که بعد از آن، قدرت نقد و ارزیابی پارادایم حاکم در دانشجو ضعیف یا حتی غیرممکن می‌گردد. بنابراین باید از ابتدای دوران کارشناسی، آموزش نظام‌مند این موضوعات دنبال گردد.

*اجرای طرح گفتمان به صورت موازی با دروس دانشگاهی انجام می شود

وی بیان داشت: همچنین لازم است طراحی سرفصل‌ها و نظام محتوایی آموزش موازی، کاملاًً مدبرانه باشد تا دانشجویان ضمن آموزش جامع و کیفی رشته‌های تحصیلی خود به آموزش موازی بپردازند، چرا که یکی از مهم‌ترین ملاحظات قدرت تحلیل و نظریه‌پردازی فهم مسلط و دقیق آموزش‌های رسمی است، یکی از آسیب‌های جدی آموزش‌های انتقادی علوم انسانی، این است که انگیزه فراگیری علوم انسانی مدرن را در مخاطب کاهش بدهد. لذا برای گرفتار نشدن به این آسیب، باید برنامه آموزش موازی به گونه‌ای تدوین گردد که هم به لحاظ انگیزشی و هم به لحاظ معرفتی، ضرورت فراگیری آموزش‌های رسمی علوم انسانی مدرن به دانشجویان نخبه منتقل گردد.

وی گفت: یک نخبه علوم انسانی باید هم به مسائل و موضوعات علوم انسانی مدرن اشراف کامل داشته و هم با رویکردهای انتقادی این علوم آشنا باشد، از طرف دیگر، چنین دانشجویی باید با تسلط نسبی بر معارف دینی و سنت اسلامی، ظرفیت بازخوانی و نقد اندیشه‌های مدرن را از منظر اسلامی‌دارا باشد.

*آشنایی نخبه علوم انسانی با اندیشه اسلامی نباید محدود به معارف اولیه باشد

فتوتیان ادامه داد: آشنایی نخبه علوم انسانی با اندیشه اسلامی نباید محدود به معارف اولیه و اصول عقاید باشد، بلکه وی باید از زاویه علوم تخصصی به واکاوی و فهم اندیشه اسلامی بپردازد، لذا آموزش مجازی باید به گونه‌ای طراحی گردد که ظرفیت‌های علمی و معرفتی گفته شده به تدریج در مخاطبین ایجاد گردد.

وی افزود: بدون تردید آموزش موازی باید با جنبه‌های انگیزشی کافی همراه باشد، چرا که برنامه آموزشی جدید نیاز به تلاش مضاعف دانشجویان دارد و این تلاش به تقویت دائمی انگیزه مخاطبین نیازمند است، از طرف دیگر در فاز اول برنامه باید کسانی مخاطب طرح باشند که از توان هوشی و ظرفیت علمی بیشتری برخوردار هستند.

دبیر طرح گفت: این برنامه آموزشی برای رسیدن به اهداف گفته شده، باید حداقل در یک افق 6  ساله تعریف گردد و شامل دوره‌های آموزشی تابستان و دوره‌های آموزشی در طول سال تحصیلی باشد. افق 6 ساله متناسب با تحصیل یک دانشجوی علوم انسانی در نظر گرفته می‌شود که تا پایان مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل خود ادامه می‌دهد.

وی ادامه داد: آموزش موازی باید تا این زمان، ظرفیت لازم برای انجام فعالیت‌های جدی پژوهشی و پایان‌نامه را در موضوعات انتقادی و با جهت گیری بومی و دینی در رشته‌های تخصصی علوم انسانی،  برای وی فراهم نماید، همچنین این آموزش موازی باید زمینه بهتر و کیفی تر  ورود اندیشمندانه به دوره دکتری را برای مخاطبین طرح فراهم نماید.

*طرح گفتمان با محتوایی عمومی و تخصصی عرضه می شود

فتوتیان بیان داشت: نظام محتوایی برنامه آموزشی، هم شامل موضوعات مبنایی و عمومی ناظر به کلیه رشته‌های  علوم انسانی خواهد بود و هم موضوعات و مسائل تخصصی هر یک از رشته‌های علوم انسانی را در بر خواهد گرفت، لذا از سال اول تا سال ششم، به تدریج موضوعات عمومی کمتر می‌شود و عناوین تخصصی معطوف به رشته‌های تحصیلی بیشتر می‌گردد.

وی اضافه کرد: علاوه بر موارد فوق برخی از عناوین آموزشی به صورت پیش نیاز و درازمدت ارائه خواهد شد، موضوعاتی چون «حکمت و عرفان اسلامی»، «فلسفه غرب»، «مطالعات کلامی و روایی اسلامی» و «فلسفه علم» از این دست هستند.

وی ادامه داد: تسلط بر این موضوعات برای ورود جدی در نقد و ارزیابی و همچنین تولید علوم انسانی اسلامی ضروری می باشد. پرواضح است که این موضوعات را نمی‌توان به صورت خلاصه آموزش داد و نیاز به آموزش تدریجی و بلند مدت دارد.

این محقق و پژوهشگر علوم انسانی بیان داشت: گفتمان نخبگان علوم انسانی، طرحی است که برای پوشش فقدان آموزش موازی با دغدغه‌های ذکر شده، ارائه گردیده. از دیگر اهدف اصلی این طرح، آموزش نظام‌مند، منسجم و تدریجی موضوعاتی است که به مخاطب خود قدرت فهم عمیق و چند لایه‌ای و بازخوانی انتقادی علوم انسانی مدرن و همچنین آشنایی عمیق با ظرفیت‌های معارف و اندیشه‌های اسلامی برای شکل‌گیری علوم انسانی متناسب با فرهنگ ایرانی اسلامی را ارائه می‌نماید.

فتوتیان ابراز داشت: این طرح در فاز اول خود برای یک دانشجوی نخبه علوم انسانی در سال اول کارشناسی تنظیم می‌گردد و هدف تدوین فازهای تکمیلی را نیز خواهد داشت، منظور از فازهای تکمیلی، برنامه‌های علمی،آموزشی و پژوهشی است که متناسب با دوره دکتری مخاطبین و حتی بعد از آن، قابل ارائه باشد.

دبیر طرح اظهارداشت: در واقع یکی از اهداف درازمدت این طرح تربیت نخبگانی است که به عنوان اساتید و پژوهشگرانی برجسته، تحلیلگر و نظریه پرداز، آینده علوم انسانی را در این جامعه با جهت گیری‌های بومی و با تکیه بر سنت غنی اسلامی، دگرگون سازند.

وی تاکید کرد: بنابراین؛ چشم انداز این طرح در خصوص مخاطبین نباید  به 6 سال تحصیلی یا مقطع کارشناسی ارشد محدود گردد، بلکه این طرح  باید در بخش های بعدی خود به افق های بلند مدت تری برای مخاطبین بیندیشد و  زمینه ایجاد شبکه‌های علمی‌بین نخبگانی علوم انسانی را در سراسر کشور ایجاد نماید، شبکه‌ای که هدف آن تولید علوم انسانی، متناسب با اندیشه‌های اسلامی و هماهنگ با فرهنگ بومی‌باشد.

وی افزود: هر چند به نظر می‌رسد که آموزش موضوعات و  مسائل ذکرشده باید به صورتی مطلوب در عناوین درسی و سرفصل های رشته‌های تحصیلی علوم انسانی در دانشگاه تنظیم و تدوین گردد و طرح آموزش موازی در چنان شرایط مطلوبی ضرورت نداشت، ولی با توجه به جهت گیری متفاوت نظام آموزش رسمی، طرح آموزش موازی به عنوان طرحی در دوره گذار به هدف افق گشایی برای وضع مطلوب مفید خواهد بود.

وی ادامه داد: امید است این طرح در بلند مدت زمینه‌های برخی از تحولات بنیادین وساختاری در آموزش علوم انسانی، متناسب با فرهنگ و معرفت اسلامی ایرانی ایجاد نماید، بدون تردید این نیروی انسانی تحول خواه است که چنین زمینه‌ای را فراهم نموده و هدف اصلی گفتمان، تربیت چنین نیروی انسانی است.

دبیر طرح گفتمان در پایان گفت وگوی خود به چشم انداز طرح گفتمان اشاره کرد و اظهارداشت:  هدف اصلی دورۀ آموزشی گفتمان ایجاد ظرفیت علمی ‌‎لازم در دانشجویان نخبه علوم انسانی برای ورود فعال به عرصۀ گفتمان‌سازی، آموزش، پژوهش و نظریه‌پردازی در مطالعات انتقادی علوم انسانی و علوم انسانی اسلامی ‌‎می‌‎باشد، به تعبیر دقیق‌تر هدف اصلی این است که دانشجویان سال اول رشته‌های اصلی علوم انسانی که دارای استعداد برتر و نخبگی هستند، طی یک برنامۀ علمی ‌‎و آموزشی درازمدت که طی چند فاز ارائه می‌‎گردد، بتوانند به عنوان پژوهشگران، صاحب نظران و اساتید آینده، در عرصه‌های انتقادی علوم انسانی و همچنین در زمینه رویکردهای اسلامی به علوم انسانی فعال باشند.

*طرح گفتمان نخبگان علوم انسانی در سه فاز برنامه ریزی شده است

فتوتیان، چشم‌انداز گفتمان را حداقل در سه بخش اصلی توصیف کرد و گفت: قسمت اول؛ در این مرحله که 5 سال به طول خواهد انجامید، دانشجوی دورۀ کارشناسی علوم انسانی، از تابستان سال اول تحصیلی تا اتمام 3 نیمسال از دورۀ کارشناسی ارشد خود که در آستانه انجام پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد خود قرار می‌گیرد، باید به اتکای ظرفیت‌هایی که در  این دوره آموزشی کسب نموده ، انگیزه و توان علمی کافی برای انجام فعالیت پژوهشی پایان‌نامه ارشد خود را در چارچوب گفتمان انتقادی علوم انسانی و رویکردهای علوم انسانی اسلامی‌داشته باشد، برنامه‌های آموزشی در این مقطع، هم جنبه بنیادین و عمومی‌خواهد داشت و هم جنبه تخصصی و در راستای هر یک از رشته‌های علوم انسانی خواهد بود.

وی افزود: از طرف دیگر در این مرحله‌، زیربناهای فکری لازم در حوزه آشنایی با لایه‌های معرفتی عمیق علوم انسانی مدرن، آشنایی عمیق با سنت اسلامی و منابع دینی و حوزوی وهمچنین آشنایی با مطالعات و رویکردهای  دینی و بومی به علوم انسانی در نظام معرفتی دانشجویان مخاطب به صورتی نظام‌مند شکل خواهند یافت.

 دبیر طرح به بخش دوم اشاره کرد و ادامه داد: این مرحله که به مدت 5 سال به طول خواهد انجامید، دورۀ انجام پایان‌نامه ارشد و تمام دورۀ تحصیلی دکتری مخاطب را در بر خواهد گرفت، به گونه‌ای که در خاتمه این فاز، پس از گذراندن یک دورۀ درازمدت آموزشی، اولاً به ارائه یک پژوهش جدی و کارآمد، به عنوان پایان نامه دکتری خود می‌پردازد، به گونه‌ای که در رشته تحصیلی خود به عنوان یک صاحب نظر و منتقد جدی در جامعه علمی رشتة تحصیلی‌اش معرفی می‌گردد و ثانیاً در خاتمه این فاز به عنوان یک استاد جوان و فعال در حوزۀ آموزش، پژوهش، گفتمان‌سازی و نظریه‌پردازی مطالعات انتقادی علوم انسانی و مطالعات علوم انسانی اسلامی در رشتة تخصص خود به جامعه دانشگاهی معرفی خواهد شد. نتیجه این بخش از گفتمان می‌تواند به تولید منابع علمی مفید و جریان سازی در افق آینده علوم انسانی کشور با رویکرد بومی و دینی و از میان پایان نامه‌های دکتری منجر گردد.

*شکل گیری شبکه ملی اساتید ونخبگان علوم انسانی نتیجه نهایی طرح است

وی، شکل گیری شبکه ملی اساتید و نخبگان علوم انسانی را ماحصل قسمت سوم این طرح عنوان کرد و گفت: در این مرحله، پس از این که مخاطبین گفتمان طی گذراندن یک دورۀ ده ساله علاوه بر ارتقای در دوره‌های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری در یک رشته تخصصی علوم انسانی، به اتکای دوره‌های آموزشی گفتمان، بر موضوعات بنیادین و انتقادی علوم انسانی مدرن، علوم و منابع حوزوی و اسلامی، رویکردهای علوم انسانی اسلامی تسلط یافتند، با توجه به طبقه‌بندی رشته‌های تخصصی علوم انسانی در یک شبکه علمی ملی با سایر اساتید جوان و هم فکر و هم دغدغه مرتبط بوده و به شکل گروهی به تعمیق و توسعه علوم انسانی متناسب با رویکردهای دینی و بومی ‌خواهد پرداخت.

فتوتیان ادامه داد: شکل‌گیری این شبکه ملی در هر یک از رشته‌های علوم انسانی به تجمیع ظرفیت نخبگان دغدغه‌مند علوم انسانی، در راستای جهت‌دهی بومی و اسلامی به علوم انسانی خواهد انجامید، این گروه‌های علمی می‌توانند در یک حجم وسیع به بازخوانی انتقادی علوم انسانی مدرن بپردازند و راه را برای تحول علوم انسانی از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب باز نمایند، همچنین صرفاً با وجود چنین شبکه‌ای می‌توان در یک فرآیند چند ساله به تغییر شرایط گوه‌های علمی در دانشگاه‌ها هم در عرصه آموزش و هم در عرصه پژوهش امیدوار بود.

دبیر طرح بیان داشت: بدون تردید یکی از نقص‌های اصلی  کشور در حوزه آموزش علوم انسانی این است که نظام آموزشی فعلی، به هیچ عنوان ظرفیت تربیت نیروی انسانی فعال در حوزۀ گفتمان‌سازی و نظریه‌پردازی علوم انسانی اسلامی ‌‎را ندارد، حتی می‌‎توان ادعا نمود که این نظام آموزش عالی ظرفیت تربیت نیروی انسانی فعال در زمینۀ نقد و تحلیل عمیق و چند لایه‌ای علوم انسانی مدرن را نیز ندارد. بنابراین این نقصان عمده  باید به گونه‌ای پوشش یابد.

*تربیت نیروی انسانی نخبه هدف اصلی طرح است

وی تاکید کرد: دروۀ آموزشی گفتمان به هدف پوشش همین کمبود ناامیدکننده باید بتواند نیروی انسانی‌ای را تربیت نماید که ضمن تسلط علمی ‌‎بر رشته‌های تخصصی علوم انسانی موجود، ظرفیت نقد و تحلیل جدی بنیادین آن و حتی بالاتر از آن ظرفیت نسبت سنجی آن را با اندیشه‌های اسلامی، و همچنین گفتمان‌سازی و نظریه‌پردازی در علوم انسانی اسلامی را داشته باشد.

فتوتیان یادآور شد: چشم انداز بیان شده در گفتمان از طریق تحقق یک آموزش موازی با آموزش‌های دانشگاهی دنبال می‌گردد، بر این اساس بدیهی است که جمع نمودن این آموزش‌های موازی مستلزم حضور نخبگان در این طرح می‌باشد.

لازم به ذکر است، دومین گفتمان نخبگان علوم انسانی با حضور 350  نفر از نخبگان مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترای دانشگاه های مطرح سراسر کشور برای دومین سال متوالی از تاریخ پانزدهم الی بیست و نهم مرداد ماه در دهکده تفریحی تحقیقاتی وسف برپا شده است.

گفت وگو : اکبر پوست چیان