به گزارش خبرگزاری «حوزه»، علامه شیخ ابراهیم کفعمی از دانشمندان بزرگ شیعه در قرن نهم و دهم هجری است. او عالمی وارسته، محدثی مورد اطمینان، ادیبی توانا، شاعری زبردست و هنرمندی خوشنویس بود. کفعمی به دلیل مهارت در دانش های عصر خویش و تسلط به علوم مختلف، تألیفات متنوع و آثار بدیعی را پدید آورده که موجب شگفتی دانشوران دیگر گردیده است.
* ولادت و القاب شیخ کفعمی
کفعمی در نیمه اول قرن نهم هجری، در یکی از روستاهای جبل عامل به نام «کفعم» یا «کفرعیما» و در یک خانواده علمی ـ مذهبی دیده به جهان گشود. این روستا نزدیک منطقه جبشیت بود. امروزه تنها آثار ویرانه های این روستا به چشم می خورد.
* خاندان پرافتخار
دودمان کفعمی مانند سایر خاندان های علمی جبل عامل، اهل دانش و تقوا بودند. شیخ زین الدین علی کفعمی (متوفای ۸۶۱ ق) از دانشمندان و محدثان بزرگ جبل عامل است. او پدر و استاد کفعمی است و از مشایخ اجازه او به شمار می رود.
* تحصیلات
کفعمی دوران کودکی و ایام جوانی را در زادگاه خویش سپری کرد و فراگیری دروس حوزوی را نزد استادان آن سامان آغاز نمود. او بیشتر دروس مقدماتی خود را نزد پدر و سایر دانش های عصر خود را نزد برادر دانشمندش و سایر استادان آن خطه فراگرفت.
* استادان
محقق ارجمند «شیخ فارس حسون» مهم ترین استادان کفعمی را به این ترتیب ذکر می کند:
«شیخ زین الدین علی بن حسن؛ پدر»، «شیخ شمس الدین محمد؛ برادر کفعمی»، «سید شریف فاضل حسین بن مساعد الحسینی الحائری»، «شیخ زین الدین البیاضی العاملی»، «سید حسیب علی بن عبدالحسین الموسوی الحسینی».
* زینت بخش عصر خویش و افتخار دانشمندان امامیه
کفعمی در اثر تلاش های شبانه روزی و استقامت در تحصیل علوم، به مرتبه ای از دانش رسید که شخصیت نگاران بعد از وی، احاطه و تسلط او بر علوم مختلف را ستوده و او را پرچمدار علم حدیث و کاشف گنجینه های علوم و حکمت دانسته و از وی به عنوان زینت بخش عصر خویش و افتخار دانشمندان امامیه یاد کرده اند.
میرزا عبدالله افندی می نویسد: «شیخ اجل عالم فاضل و فقیه کامل مرحوم کفعمی، از بزرگان علمای اصحاب بود. عصر او به زمان ظهور شاه اسماعیل صفوی (اول) متصل شد. این بزرگمرد جهان شیعه در انواع علوم رایج مهارتی تام داشت، به ویژه در علوم عربی و ادبیات سرآمد عصر خویش بود. او عاشق کتاب و کتابخوانی بود. کتاب های بسیاری را در کتابخانه اش جمع کرده بود که اکثر آن ها از کتاب های ارزشمند و نایاب و معتبر به شمار می آمدند.
کفعمی به تمام اعمال، دعاها، عبادات و آداب زیارت هایی که در کتاب «مصباح» خود آورده است، عمل می نمود و در ساعاتی که وقت او اجازه نمی داد، دعاها و عبادات آن روز را همسر عالم و عابد وی به جای می آورد و این چنین بود که کتاب "مصباح" او بعد از تألیف، سریعاً به خانه های شیعیان راه یافت.
نگارش کتاب های مهمی برای تزکیه و تطهیر نفس مانند: "رساله محاسبه النفس اللوامه و تنبیه الروح النوامه"، "بلد الامین"، "مصباح" و "رساله المقصد الاسنی و شرح صحیفه سجادیه"، دقت نظر وی در زمینه خودسازی و التزام او را به مبانی فکری و عملی ائمه اطهار علیهم السلام نمایان می سازد.
* آثار کفعمی در 12 موضوع
تاکنون نزدیک به ۵۰ اثر از تألیفات و تصنیفات این بزرگمرد شناخته شده که می توان آن ها را در ۱۲ موضوع طبقه بندی کرد که عبارتند از:
* عرفان و سیر و سلوک
«محاسبه النفس اللوامه و تنبیه الروح النوامه»، «المقام الاسنییف شرح الاسماء الحسنی» و «صفوه الصفات فی شرح دعاء السمات».
* قرائت
«اللفظ الوجیز فی قرائه الکتاب العزیز».
* تفسیر
«قراضه النضیر؛ تلخیص تفسیر "مجمع البیان" طبرسی»، « الرساله الواضحه فی شرح سوره حمد»، «تلخیص "غریب القرآن" نوشته محمد سجستانی»، «تلخیص تفسیر علی بن ابراهیم»، «تلخیص جوامع الجامع طبرسی».
* ادبیات
«فرج الکرب و فرج القلب؛ درباره اقسام علم ادبیات و نزدیک به ۲۰۰۰۰ بیت»، «نهایه الارب فی امثال العرب»، «لمع البرق فی معرفه الفرق»، «زهرا الربیع فی شواهد البدیع»، «تلخیص «نزهه الالباء فی طبقات الادباء» اثر کمال الدین عبدالرحمن بن محمد انباری»، «فروق اللغه»، «مقالید الکنوز فی اقفال اللّغوز»، «تلخیص مغرب اللغه مطرزی»، «رساله فی علم البدیع»، «تلخیص «المجازات النبویه» اثر سید رضی».
* شعر و قصیده
«قصیده فی البدیع فی مدح النبی صلی الله علیه و آله»، «نور حدیقه البدیع»، «قصیده غدیریه»، «البدیعیه».
* تاریخ
«ارجوزه الفیه فی مقتل الحسین علیه السلام و اصحابه»، «تاریخ وفیات العلماء».
* حدیث
«مشکاه الانوار»، «تلخیص علل الشرایع اثر شیخ صدوق».
* اخلاق
«حیاه الارواح فی اللطایف والاخبار والآثار در 78 باب»، «مجموع الغرائب و موضوع الرغائب»، (محقق کفعمی در مقدمه آن می گوید: من این کتاب را از کتاب کبیر و بی نظیر خودم گرد آورده ام و آن را بعد از مطالعه و رجوع به ۱۰۰۰ تألیف و تصنیف نوشته ام).
* عقاید
«تعلیقات بر "کشف الغمه" علی بن عیسی اربلی».
* فقه
«التلخیص فی مسائل العویص من الفقه»، «تلخیص "قواعد" شهید»، «تلخیص الحدود والحقایق فی تفسیر الالفاظ المتداوله فی الشرع و تصریفها»، «منظومه ای در باب روزه های مستحب که در ۱۳۰ بیت ترتیب یافته و به درخواست علامه بابلی به رشته نظم کشیده است».
* دعا و زیارات
«مختصر مصباح»، «المنتقی فی العوذ والرقی»، «البلد الامین»، «شرح صحیفه سجادیه با نام "الفوائد الطریفه فی شرح الصحیفه"»، «جنه الامان الواقیه و جنه الایمان الباقیه» (این کتاب معروف ترین اثر کفعمی است که به "مصباح کفعمی" شهرت دارد. وی در مورد ارزش و اعتبار این کتاب می گوید: «من این اثر را از کتاب های مورد اعتماد جمع آوری کرده ام که باید به ریسمان محکم آن ها چنگ زده شود و آن را به گونه ای تنظیم نموده ام که خواننده را به بالاترین درجات وصول به حضرت حق برساند.
* شعر و خطابه
کفعمی علاوه بر خَلقِ آثار متعدد و تألیفات متنوع در رشته های گوناگون علوم اسلامی، در عرصۀ ادبیات، شعر و خطابه همچون ستاره ای درخشید. خطابه های نغز و کم نظیر وی و اشعار بدیع و ابتکاری او در نهایت فصاحت و بلاغت می باشد. او در یکی از خطبه های زیبای خویش که در شرح بدیعیه خود گفته است، تمامی سوره های قرآن را مندرج و موجب شگفتی اهل فضل و ادب گردیده است.
* موضوعات متفرقه
«العین المبصره»، «الکواکب الدریه»، «حدیقه انوار الجنان الفاخره»، «اختصار لسان الحاضر والقدیم»، «مجموعه کبیره»، «ملحقات الدروع الواقیه»، «رساله خطی شبیه کشکول»، «حجله العروس»، «الحدیقه الناضره»، «الروضه والنحله»، «تلخیص الغریین نوشته هروی»، «النخبه».
* * دیدگاه بزرگان
* شیخ حر عاملی، مؤلف وسائل الشیعه
او شخصیتی مورد اطمینان، فاضل، ادیب، شاعر، عابد و پارسا بود. او کتاب بزرگ و پربار مصباح را به نام "الجنه الواقیه" در سال ۸۹۵ ق تألیف کرده است و همچنین گزیده مصباح والبلد الامین و شرح صحیفه از آثار اوست. وی اشعار بسیار سروده و رساله های متعددی نیز تألیف کرده است.
* علامه مجلسی (ره)
علامه مجلسی (ره) در مورد فضل و عظمت و کمالات کفعمی می گوید: کتاب ها و آثار او ما را از سخن گفتن در مورد شخصیت وی باز می دارد و شکوه و جلالت این عالم جلیل القدر را، نوشته ها و آثار جاویدان وی بر همگان آشکار می سازد.
مرحوم کفعمی تألیفات فراوانی در موضوعات مختلف علوم اسلامی به رشته تحریر درآورده و نقش بسزایی در تدوین و تکمیل آثار مذهبی به ویژه آثار شیعی در قرن نهم هجری داشته است تا آن جا که علامه مجلسی وجود این شخصیت پژوهشگر اسلامی را حلقه اتصال بین دو دانشمند نخبه شیعی، یعنی «شهید اول» و «شهید ثانی» می داند.
* علامه امینی مؤلف الغدیر
شیخ تقی الدین ابراهیم بن شیخ زین الدین علی .... کفعمی لویزی جبعی، یکی از چهره های درخشان قرن نهم هجری قمری می باشد که جامع علم و ادب بود.
* خیرالدین زرکلی، از شخصیت نگاران اهل سنت
«ابراهیم بن علی بن الحسن الحارثی عاملی کفعمی ملقب به تقی الدین، مردی ادیب و از فضلای امامیه می باشد. آثار وی در قالب نظم و نثر به ۴۹ کتاب و رساله می رسد.
* رحلت و کشف آرامگاه کفعمی
شیخ ابراهیم کفعمی در اواخر عمر خویش در کربلا زندگی می کرد و محلی هم برای دفن خود در آن جا معیّن کرده و وصیت نموده بود که در آن جا دفن شود و سروده ای هم در این زمینه دارد که نهایت علاقه وی را به آستان مقدس امام حسین علیه السلام می رساند؛ اما کفعمی با همه علاقه ای که به کربلا داشت، موفق نشد تا آخر عمر در آن جا بماند و مهمان حضرت ابی عبدالله علیه السلام شود. وی در در اواخر عمر خویش، سفری به زادگاهش نمود که در همان جا وفات یافت و به خاک سپرده شد. آن منطقه در اثر مرور زمان خراب شده و قبر شریف کفعمی در زیر خاک ماند و از منظر مردم پنهان گردید.
کسی آن جا را نمی شناخت و از اثر قبر او اطلاعی نداشت، تا این که بعد از قرن یازدهم هجری قمری، کشاورزی هنگام شخم زدن زمین، گاو آهن وی به سنگی برخورد و آن را از محل خودش تکان داد، از زیر آن سنگ جسدی با کفن تر و تازه برخاست و با حیرت تمام به راست و چپ نگاه کرد و گفت: «هل قامت القیامه؛ آیا قیامت به پا شده است؟!» آن گاه افتاد و دوباره به خواب ابدی فرو رفت.
کشاورز از مشاهده این واقعه شگفت انگیز بیهوش می شود و بعد از مدتی که به حال طبیعی برمی گردد، اهالی روستا را مطلع می کند. آنان نوشته سنگ قبر را مشاهده می کنند که روی آن چنین حک شده بود: «هذا قبر الشیخ ابراهیم بن علی الکفعمی».
بعد از این واقعه، مردم قبر شریف او را بازسازی و تعمیر نمودند. هم اکنون نیز مرقد او زیارتگاه عاشقان اهل بیت علیهم السلام و شیعیان جهان می باشد.
کفعمی بعد از عمری تلاش و جهاد در راه احیای فرهنگ اهل بیت علیهم السلام در سال ۹۰۵ ق در آستانه سلطنت شاه اسماعیل صفوی، در زادگاه خویش جهان را وداع گفت و به لقای دوست شتافت.
"گلشن ابرار" ج ۳.
