به گزارش خبرگزاری «حوزه» از تهران، دکتر محمدحسن رجبی دوانی استاد دانشگاه و پژوهشگر تاریخ معاصر، در اختتامیه همایش اقتصاد مقاومتی، در سالن همایش های بین المللی صدا و سیما، گفت: واقعیت این است که افول اقتصاد ایران به بعد از شاه عباس اول باز می گردد. به نوشته «باستانی پاریزی» عواید صدور ابریشم که مهمترین کالای صادراتی ایران بود در این دوره و بعد از شاه عباس دوم نصف شد و آثار مخرب این شکست اثرات بسیاری بر اقتصاد ایران گذاشت.
وی ادامه داد: بین سالهای ۱۱۷۰و ۱۱۹۲ و قریب گذشت تقریباً بیست سال، سیاحان و جهانگردان خارجی در سفر به ایران عنوان کردند، شرایط اقتصادی ایران به حدی دچار شکست و تضعیف شده که دیگر در ایران مسکوکات خُرد و پول های ریز از بین رفته است.
رجبی دوانی افزود: ایران در آن زمان دارای سابقه صادرات پارچه های ظریف و ابریشمی به اروپا بود، ولی بازرگانان و تجار اروپایی عنوان می کردند با توجه به این شرایط، اغلب منسوجات و تولیدات ایرانی دیگر قابلیت تولیدی ندارند و در عوض شاهان و درباریان ایرانی به شدت به دنبال تولیدات خارجی هستند و محصولات ما را می خرند و استفاده می کنند که باید گفت: این نقطه، قطعاً صفحه تاریکی در اقتصاد ایران به حساب می آید.
این استاد دانشگاه در ادامه سخنانش بیان کرد: سستی و کاهلی و ایجاد حکومت ملوک الطوایفی بعد از نادر شاه افشار، باعث رکود در اقتصاد ایران شد که اثرات مخرب آن را می توان در درآمد دولتها در آن دوران دریافت.
وی افزود: به علت جنگ های اول و دوم ایران و روسیه، که منجر به قرارداد ننگین ترکمانچای شد، بخش اعظمی از سرزمین های حاصل خیز ایران، مانند قفقاز از سرزمین ایران جدا شد که اثرات مخرب آن هرگز برطرف نشد. همچنین پرداخت ۱۰ کرور تومان غرامت ایران به دولت روسیه به علت جنگهای دو طرف نیز مزید بر علت بود که اثرات مخربی بر اقتصاد ایران گذاشت که این اثرات تا اواسط دولت ناصری هم ادامه داشت.
رجبی دوانی با اشاره به این نکته که تحولات اروپا و ایجاد انقلاب صنعتی در اروپا صنعت گران و بازرگانان ایران را به ورشکستگی و بیچارگی کامل رساند، ادامه داد: تولید انبوه، قیمت مناسب و کیفیت برتر تولیدات اروپایی بازارهای آسیای میانه، اروپا و آفریقا را از دست صنعت گران و تولیدکنندگان ایرانی خارج کرد.
وی، دلایل شکست اقتصادی ایران در مواجهه با دولتهای غربی را چنین برشمرد: دلیل عمده ضعف اقتصادی ایران در برابر اروپا، پیش روی و کشورگشایی کشورهای استعماری در منطقه بود که باعث سرازیر شدن تولیدات و محصولات آنها به بازارهای ایرانی و اسلامی شد. شکست کشورهای اسلامی و افول قدرت آنها در برابر غرب دلیلی نیست که بتوان از آن به سادگی گذشت.
این محقق و نویسنده تصریح کرد: در اواسط حکومت قاجار هند به طور کامل به تصرف انگلستان درآمد و کریمه به دولت روسیه الحاق شد. در مقابل دولتهای منطقه و اسلامی مانند عثمانی، به شدت در سراشیبی افول افتادند و به ناچار کالاهای اروپایی و غربی به منطقه و ایران سرازیر شد.
وی افزود: بعد از قرار داد ترکمانچای کالاهای خارجی و بالاخص روسی با گمرگات ناچیز وارد ایران می شدند و اغلب گمرگات نیز در اختیار خود خارجی ها و بیگانگان بود. بنابراین واردات بی رویه ما را در مقابل غرب به ضعف و نابودی رهنمون کرد.
رجبی دوانی در ادامه سخنانش گفت: شکایات تجار و بازرگانان به مراجع و علما باعث شد که این بزرگان در برابر این هجمه ها، وارد کار شوند و بیرق استقلال و صیانت از کشور را بر دوش گیرند. تجار و بازرگانان در مواقع مختلف و در مراودات گوناگون با اروپایی ها و حتی در سفرهای زیارتی، مانند، مراسم حج ابراهیمی، در برابر قلدری های استعمارگران اظهار نارضایتی می کردند و مراجع وعالمان دینی به همین دلایل در مقابل استعمارگان غربی می ایستادند که از نمونه های بارز آن را می توان در فتوای تاریخی «میرزای شیرازی» در لغو قرارداد تنباکو و ایستادگی «ملاعلی کنی» در برابر امتیاز «رویتر» و لغو آن عنوان کرد که همین رویکردها در نهایت به شکست استعمارگران در منطقه انجامید.
این استاد دانشگاه با بیان این نکته که علل ناموفق بودن کشورهای اسلامی و بخصوص ایران را در مقابل هجمه های اقتصاد و وارداتی غرب را می توان در چند مقوله پیگیری کرد، افزود: اولین علت، کیفیت و قیمت مناسب کالاهای اروپایی در برابر تولیدات داخلی بود و مورد دیگر، فقدان و عدم وجود قوانین و مقررات حمایتی از تولیدات ملی می بود. دلیل دیگر در این باب عدم تعامل درست مابین دولت و مجلس در مواجهه با واردات بی رویه محصولات خارجی بود.
وی ادامه داد: در کتاب «تاریخ دخانی»، یکی دیگر از علت های ضعف ایران در مقابل بیگانگان و واردات بی رویه به کشور، تغییر سبک زندگی به علت مراودات با اروپاییان عنوان شده است. علت دیگر نبود پادشاهان قوی و قدرتمند مانند شاه عباس اول و صدر اعظمی کاربلدی مانند امیر کبیر در آن زمان ها بود که اگر این نقایص وجود نداشت، می شد در برابر هجمه های اقتصادی غرب ایستادگی کرد.
رجبی دوانی افزود: در این شرایط تنها علمای شیعه بودند که با ایجاد رویکرد مقابله به مثل، توانستند از تحریم ها و شرایط دشوار اقتصادی ملت را عبور دهند و یکی از همین نمونه ها علمای فارس بودند که با تحریم کمپانی های انگلیسی، شرایط رونق اقتصادی را به کشور باز گردانند.
وی در پایان سخنانش خاطرنشان کرد: اگر همین رویکردها را باز مورد توجه قرار دهیم، می توانیم فعل خواستن را صرف کنیم و کشور را از شرایط دشوار اقتصادی خارج کنیم.
