به گزارش خبرگزاری«حوزه» آیت الله سید احمد خاتمی از اساتید حوزه علمیه قم در ادامه بحث «فقه حکومتی» به بررسی بخش دیگری از ادله وجوب حفظ نظام در حوزه فرهنگی پرداخت.
بحث درباره مفاد هیئت ترکیبیه قاعده لا ضرر بود.
* نظریه جناب شیخ که مرحوم بجنوردی هم آن را تأیید کرده این است که مفاد هیئت ترکیبیه نفی حکم ضرری است. حکمی که منشأ حرج باشد در اسلام جعل نشده است.
* مرحوم آخوند لا ضرر را، نفی حکم به لسان نفی موضوع می داند؛ مثل یا أشباه الرجال و لا رجال.
* مرحوم فاضل تونی، لا ضرر را به معنای ضرر غیرمتدارک می داند.
این سه تفسیر بر مبنای این است که لا ضرر را به «نفی» معنا کنیم.
مرحوم فاضل تونی می گوید: ضررها دو گونه است؛ یکی ضررهایی است که جبران نمی شود و واقعی است؛ نوع دوم ضررهایی است که قابل جبران است و روایت می گوید ضرر غیرمتدارک در اسلام وجود ندارد یعنی بر هر کسی ضرر وارد شود دین می گوید باید جبران شود و حدیث سمره هم بر این معنا دلالت دارد.
نقد شیخ بر این مطلب
گاهی ضرر از ناحیه شارع است که با نفی تشریع ضرر، برطرف می شود اما ضرر خارجی با نفی تشریعی جبران نمی شود و نیاز به عامل خارجی دارد.
پس اگر مراد شما ضرر تدارک شدنی است، ضرر از ناحیه شارع نفی می شود اما ضررهای خارجی با تشریع برطرف نمی شود.
اما دو نظریه هم می گوید؛ لا ضرر به معنای نهی است و مرحوم شیخ الشریعه هم به این نظر قائل شده است.
مرحوم آخوند در کفایه جمله ای می گوید که خیلی مرحوم شیخ الشریعه را عصبانی کرده است: وإرادة النهي من النفي وإن كان ليس بعزيز، إلّا إنّه لم يعهد من مثل هذا التركيب. (كفايه الأصول، ج: 1 ص: 382)
آخوند می گوید هرچند نفی به معنای نهی به کار می رود اما از این ترکیب معنای نهی برنمی آید.
مرحوم شیخ الشریعه موارد متعددی از قرآن و روایات را نقل می کند که در این ترکیب معنای نهی وجود دارد.
اما آیات؛
1-سوره بقره آیه 197: الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُوماتٌ فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ وَ ما تَفْعَلُوا مِنْ خَيْرٍ يَعْلَمْهُ اللَّهُ وَ تَزَوَّدُوا فَإِنَّ خَيْرَ الزَّادِ التَّقْوى وَ اتَّقُونِ يا أُولِي الْأَلْبابِ.
حج، در ماه هاى معينى است! و كسانى كه (با بستن احرام، و شروع به مناسك حج،) حج را بر خود فرض كرده اند، (بايد بدانند كه) در حج، آميزش جنسى با زنان، و گناه و جدال نيست! و آنچه از كارهاى نيك انجام دهيد، خدا آن را مى داند. و زاد و توشه تهيه كنيد، كه بهترين زاد و توشه، پرهيزكارى است! و از من بپرهيزيد اى خردمندان!.
2-سوره طه آیه 97: قالَ فَاذْهَبْ فَإِنَّ لَكَ فِي الْحَياةِ أَنْ تَقُولَ لا مِساسَ وَ إِنَّ لَكَ مَوْعِداً لَنْ تُخْلَفَهُ وَ انْظُرْ إِلى إِلهِكَ الَّذِي ظَلْتَ عَلَيْهِ عاكِفاً لَنُحَرِّقَنَّهُ ثُمَّ لَنَنْسِفَنَّهُ فِي الْيَمِّ نَسْفا.
(موسى) گفت: «برو، كه بهره تو در زندگى دنيا اين است كه (هر كس با تو نزديك شود) بگويى «با من تماس نگير!» و تو ميعادى (از عذاب خدا) دارى، كه هرگز تخلّف نخواهد شد! (اكنون) بنگر به اين معبودت كه پيوسته آن را پرستش مى كردى! و ببين ما آن را نخست مى سوزانيم؛ سپس ذرّات آن را به دريا مى پاشيم!
از این آیه استفاده می شود که نباید منحرفان فرهنگی را آزاد گذاشت هرچند منحرفان سیاسی می توانند آزاد باشند و این در سیرۀ مولا علی علیه السلام نیز قابل مشاهده است.
مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ عَلِيِّ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (ع) قَالَ: إِنَّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ (ع) رَأَى قَاصّاً فِي الْمَسْجِدِ- فَضَرَبَهُ بِالدِّرَّةِ وَ طَرَدَهُ. (وسائل الشيعه، ج5، ص: 244)
امام صادق عليه السلام فرمود: امير مؤمنان عليه السلام، كسى را در مسجد در حال افسانه گويى ديدند؛ او را با شلّاق زدند و بيرون كردند.
اما روایات؛
1- قوله صلّى اللّه عليه و آله: لا إخصاء في الإسلام و لا بنيان كنيسة. (السنن الكبرى، أحمد بن الحسين البيهقي، ج: 10 صفحه 24)
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود: در اسلام، خواجه كردن و كليسا ساختن، روا نيست.
2- قوله علیه السلام: لا طاعة لمخلوق في معصية الخالق. (نهج البلاغه (للصبحي صالح)، ص: 500)
امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: در معصيت خالق، اطاعتى براى مخلوق نيست.
3- لا غشّ بين المسلمين. (سنن الدارمي، عبد الله بن الرحمن الدارمي، ج: 2، صفحه 248)
همچنین می توانید به کتاب قاعده لا ضرر (لشيخ الشريعه)، ص: 24 مراجعه کنید.
