به گزارش خبرنگارخبرگزاری«حوزه»، در مناظره علمی «اخلاق در میانه فلسفه و کلام»، حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدتقی سبحانی مدیر بنیاد فرهنگی امامت گفت: تأثیر این بحث در آینده علمی، مطالعات تطبیقی و نظم اخلاقی کاملاً ملموس و قابل‌مشاهده است؛ چراکه بخش‌های معرفتی مهمی در علوم انسانی را در برمی‌گیرد.
وی بیان کرد: دو سنت اخلاقی و اصلی در بین متفکران شیعی به وجود آمده که شامل کلام و فلسفه بوده و در برهه‌هایی از تاریخ کلام و در برهه‌هایی نیز فلسفه غلبه داشته، که در حال حاضر نیز غلبه با سنت فکری فلسفه است.
سنت فلسفی نتوانسته پاسخگوی یک نظریه باشد
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدتقی سبحانی گفت: سنت فلسفی علی‌رغم تمام پختگی‌ها که دارد، اما نتوانسته در میان معاصران پاسخگوی یک نظریه باشد و به نظر می‌رسد در این زمینه توانایی پاسخگویی به مباحث مهم و کارکردی را نداشته باشد.
وی ادامه داد: هر نظریه اخلاقی باید سه عنصر اصلی را تأمین کند که نخست شرط آن این است که تعریف درست و مناسبی از مسئولیت اخلاقی برای انسان ارائه دهد، چراکه اگر مسئولیت اخلاقی را نتوانیم در تعریف انسان بگنجانیم، مابقی شعبه‌های اخلاق نیز بی‌معنی می‌شود.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدتقی سبحانی گفت: نظریه اخلاقی، باید بتواند به‌درستی ارزش‌های اخلاقی را تبیین کرده و ثابت کند که آن‌ها از یک هنجارها و ناهنجارهایی پیروی می‌کند و شرط نظریه اخلاقی این است که بتواند ثابت کند که ارزش های اخلاقی قابل‌دستیابی است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدتقی سبحانی خاطرنشان کرد: در حوزه فلسفه اخلاقی از فارابی تا ملاصدرا بر این است که هر سه عنصر نظریه اخلاقی را بیان کرده‌اند، اما نتوانستد آن را به‌خوبی تبیین و ارائه دهند.
وی عنوان کرد: ملاصدرا، اثبات کرده که نظریه اخلاقی جبر محض است و برای اثبات آن‌هم راه‌کارهایی ارائه و بیان کرده که قضایای اخلاقی از مشهورات و امور واجب القبول است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدتقی سبحانی عنوان کرد: از مبانی فیلسوف‌ها چنین برمی‌آید که ارزش‌های اخلاقی قابل شناخت نیست؛ چراکه منابع شناخت در فلسفه تنها عقل عملی و عقل نظری است در برابر این گزاره‌ها در مبانی عدلیه هر سه گزاره پایه محکم و دقیقی دارد، چراکه اختیار و اراده در کلام الهی کاملاً تأییدشده است.
وی بابیان ویژگی‌های مهم ماهیت اخلاقی گفت: در تبیین ماهیت، ارزش‌های اخلاقی 5 عنصر و ویژگی در کلام عدلیه یادشده که از امورات اعتباری محسوب نمی‌شود و جز مقوله‌های زیباشناسی، روانشناسی و... است.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدتقی سبحانی تأکید کرد: متکلمین معتقدند همان‌گونه که عقل نظری کشف باید و نبایدها می‌کند، عقل عملی نیز همین‌طور است؛ لذا چنین ظرفیتی در کلام وجود دارد و عدم ارائه خروجی مناسب از این مقوله تا امروز ناشی از ضعف حوزه‌ها و مراکز علمی است.
لزوم لحاظ شدن سه عنصر مسئولیت اخلاقی، ماهیت اخلاقی و نحوه کسب آن‌ها
دکتر محسن جوادی مدیر گروه آموزشی فلسفه اخلاق دانشگاه قم نیز در پاسخ، با اشاره به لزوم لحاظ شدن سه عنصر مسئولیت اخلاقی، ماهیت اخلاقی و نحوه کسب آن‌ها گفت: در متون فلسفی عباراتی وجود دارد که نافی معرفت‌های اخلاقی است، اما باید مجموعه گفته‌های فیلسوفان را موردتوجه قرارداد تا قابلیت نقد داشته باشد.
جوادی گفت: تاکنون هیچ نظام اخلاقی توسط کلام اخلاقی به وجود نیامده، بلکه کلام در بسیاری از موارد مرعوب فقه اخلاقی شده و به این سمت و سوق داده‌شده و هنوز بحث‌های نظری کلامی نتوانسته سخنان خود را به‌خوبی تبیین کرده، نظام جامع اخلاقی خود را عرضه کنند.
این استاد فلسفه با اشاره به ماهیت امر اخلاقی فیلسوفان ادامه داد: متأسفانه برخی از افراد از این کلام فیلسوفان برداشت‌های کرده‌اند که شامل معرفت و حکمت و شهود است که در حیطه عقل عملی است و تمام فلسفه نیست.
جوادی عنوان کرد: عقل عملی هرگز ادراک کلیات اخلاقی را نمی‌کند، بلکه وظیفه عقل عملی مهندسی کلیات است و نباید از این امور اعتباری حکم قطعی درباره عقیده فلسفه درباره اخلاق داد.
وی تأکید کرد: در مبحث اخلاق فرقی بین فیلسوف و متکلم نیست، بلکه تفاوت در نوع ادراکات از اعتبارات عقلی است و بارها خلاف چنین مباحثی در حکمت و فلسفه بیان‌شده است، همچنین حکمت عملی و عقل عملی متفاوت است و حکمت عملی امری نظری است، چراکه اساساً هر نوع حکمتی نظری است که البته برخی از این موارد ظرفیت برخی کاربردها را نیز دارند.
جوادی تصریح کرد: با قاطعیت نمی‌شود گفت که فلاسفه منکر ماهیت اخلاقی هستند، اما سخنانی وجود دارد که قابلیت برداشت‌های گوناگون دارد، ولی در کنار آن فلاسفه تائیدات فراوانی نیز بر ماهیت اخلاقی بیان کرده‌اند.
وی ادامه داد: معرفت اخلاقی و مباحثی که در این زمینه توسط فلاسفه مطرح‌شده در عرصه عمل و واقعیت به وقوع نپیوسته و چراکه ملاصدرا عقل را جز منابع بالفعل استنباط نمی‌داند.
جوادی با اشاره به مسئله مسئولیت اخلاقی تصریح کرد: در این زمینه پیچیدگی‌های فراوانی وجود دارد، چراکه اگر بحث علیت مورد خدشه وارد شود، شاهد بروز پارادوکس شانس می‌شویم و جمع بین آن‌ها بسیار امری دشوار است.
سنت اخلاقی متکلمان و سنت اخلاقی فیلسوفان تفاوت دارد
در ادامه بحث حجت‌الاسلام‌والمسلمین سبحانی گفت: سنت اخلاقی متکلمان و سنت اخلاقی فیلسوفان تفاوت دارد و منظور ما از سنت اخلاقی متکلمان در این عرصه سنت فکری امامیه و عدلیه است و دیگر نحله‌های فکری را در برنمی‌گیر، همچنین منظور و هدف از سنت فلاسفه نیز صرفاً فلاسفه شرق اسلامی است و امثال ابن رشد و مکتب اندلس نیست.
مدیر بنیاد فرهنگی امامت بابیان اعتقاد فلسفه به مسئله جبر تأکید کرد: چون فلاسفه معتقد به علیت و جبر هستند، نمی‌توانند مسئولیت اخلاقی برای انسان قائل شوند در مقابل متکلمان عدلیه این شمول را به‌خوبی تبیین کرده‌اند.
حجت‌الاسلام والمسلمین سبحانی ادامه داد: فلاسفه امور زندگی جمعی را اعتباری می‌دانستند و به خاطر این، اخلاق پایه و معیار واقعی پیدا نمی‌کند، اما متکلمان موفق شده‌اند برای همه این امور معیار و ملاک را تبیین کنند.
جوادی هم در پاسخ گفت: مسئولیت اخلاقی بسیار پیچیده است، چراکه نظام علت و معلول اعتبارات خاص خود را دارد، اما درعین‌حال هم نمی‌توان این نظام علی و معلولی را منکر شد، بنابراین امری کاملاً پیچیده است.
مدیر گروه آموزشی فلسفه اخلاق دانشگاه قم بابیان اهمیت و توجه ویژه فلاسفه به عینیت اخلاقی عنوان کرد: فلاسفه به عینیت اخلاقی اعتبار ویژه‌ای قائل هستند و معتقد هستند که این عینیت‌ها باید در وجود انسان تجلی‌یافته و به عینیت برسند.
جوادی مرعوبیت متکلمان در برابر عقاید فقها را موردتوجه قرارداد و تصریح کرد : متکلمان به‌هیچ‌وجه به گفته‌ها و تاییدات اخلاقی خود پایبند نبوده‌اند و در فقه مجذوب شده‌اند و از شیوه و روش آن‌ها برای بیان نظریات خود بهره جسته‌اند.
حجت الاسلام والمسلمین سبحانی در پاسخ به این مسئله تاکید کرد : کلام به این خاطر که در فضای اسلامی رشد کرده، مجبور بوده به فقه تمایل پیداکرده، اما وظیفه متکلم نظریه‌پردازی است و پایه‌های نظریه‌پردازی را هم انجام داده است.
وی ادامه داد: مسئله شمولیت علیت در فلسفه اسلامی حاکم است و این مانع از این می‌شود تا مسئله مسئولیت اخلاقی را در آن تبیین کرد، اما راه گریز هم وجود دارد، چراکه فعل اخلاقی با آن تفاوت دارد.
انتهای پیام
