به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه ، حجت الاسلام والمسلمین مجید دهقان امروز در نشست علمی مفهوم شناسی «خودآیینی، اقتدار و جنسیت» که به همت مرکز تحقیقات زن و خانواده برگزار شد، در رابطه با مفهوم خودآیینی و تاریخچه آن توضیحاتی ارائه کرد و اظهار داشت: خودآیینی از زمان روشنگری به عنوان یکی از فضیلت‌های فکری انسان مطرح شده، که از لحاظ مفهومی برای بند بند آن در میان پیشینه بحث فلسفی اش در قرن بیستم و بیست و یکم مقالات کوتاهی به نگارش در آمده است.

معاون پژوهش مرکز مطالعات زن و خانواده با بیان این که در حوزه معرفت شناسی، انسان فضیلت مند کسی است که باورهای خود را خودش تنظیم و تنقیح می کند، اظهار داشت: در این اندیشه خود فرد براساس تفکر و انتخاب خود، باورهایش را تنظیم می‌کند.

حجت الاسلام والمسلمین دهقان با بیان این که خودآیینی از جنبه‌های مختلفی مورد توجه قرار گرفته است، خاطرنشان کرد: در فلسفه‌های سیاسی و معرفت شناسی های مختلف در باب خودآیینی، چارچوب‌ها و تعاریف متعددی ارائه شده است.

وی برای آشنایی با دیدگاه‌های رایج فلسفه اخلاق، تعاریفی از اندیشه متفکران این عرصه ارائه کرد و یادآور شد: در نگاه خودآیینی انسان در حوزه اخلاق، همیشه دست آخر خودش تصمیم می گیرد که کدام اصل اخلاقی را گزینش کرده و در کدام عرصه عملی زندگی اش به کار گرفته و تحقق دهد.

معاون پژوهش مرکز مطالعات زن و خانواده افزود: براساس این تعریف، هر باوری مبتنی بر شواهد و ادله‌ ادراکی باورمند خواهد بود و ارتباط اخلاق و باور در جامعه انسانی با تنوع نقشی و شغلی ترسیم و توان‌های مختلف معرفتی و حتی تقسیم کار معرفتی بین اعضای جامعه را هدفگذاری نموده است.

وی به برخی از نقدهای وارد شده بر نظریه خودآیینی نیز اشاره‌ای کرد و بیان داشت: از اواخر قرن بیستم نقدهای جدی به حوزه خودآیینی وارد شده است؛ این نقدها کم کم به ایده اصلی مقالات و کتاب‌های مربوطه تبدیل می شود.

سخنران این نشست واقعیت زندگی اجتماعی را از نقدهای جدی بر خودآیینی عنوان کرد و ابراز داشت: این که عده خاصی از جوامع انسانی تحت عنوان نخبگان، خودآیین تلقی شده اند و از توان‌های معرفتی دیگران یعنی طبقه متوسط جامعه غفلت شده و نتیجتاً فقدان برنامه جامع برای تنظیم و تنقیح رفتارهای عقلانی مردم از نقدهای جدی این عرصه است.

وی مقوله های تاریخی را مورد توجه قرار داد و ابراز داشت: از دوران یونان باستان تا زمان کانت(قرن هجدهم میلادی)، عقل وجه مشترک تمامی تعاریف از انسان و انسانیت بوده، هر فرد و به خودی خود، برای خودش قواعد عقلی را به خوبی درک می کند. که در دوران کانت منبع هنجارها، از خود عقل به اراده عقلانی سوق پیدا می‌کند.

معاون پژوهش مرکز مطالعات زن و خانواده با اشاره به این که کانت معتقد است که تمامی مکاتب اخلاقی پیش از خود هیچ کدام نکات اصل بنیادین اخلاقی(یعنی فرمان منبعث از اراده عقلانی) را رعایت نکرده، دیگر آیینی هستند، اظهار داشت: او معتقد است تا زمانی که پایه اخلاق بر خود فرد نهاده نشود، انسان، انسانی عمل نخواهد نمود، در صورت استواری و نهادینه شدن پایه‌های اخلاقی، خودآیینی ارزشمند خواهد بود.

وی با بیان این که کانت، قائل است که انسان ناظر به وجه عام آن، باید خود قانون­گذار باشد، اظهار داشت: کانت کوشیده تا به گونه‌ای عمل کند تا قواعد اخلاقی به خودشیفتگی اخلاقی و خودگرایی اخلاقی به معنای منفی نینجامد.

حجت الاسلام والمسلمین دهقان افزود: در نگاه کانت، اگر شخصی به قانون اخلاقی برگرفته از منبع متعالی اراده قانون­گذار باور داشته باشد و بدان عمل نماید، در دایره اخلاق مداری ارزشمند تعریف می شود.

وی به تفکرات برخی از اندیشمندان غربی اشاره کرد و ابراز داشت: برخی خودآیینی را به ممانعت از دیگر تنظیمی تعریف نموده، جنبه سلبی در مقابل دیگر آیینی را مورد توجه قرار داده اند؛ عده‌ای  از اندیشمندان خودآیین، تعاریف را به گونه ای دیگر و این که فرد به خودی خود به دنبال خودآیینی است، حرکت داده‌اند.

معاون پژوهش مرکز مطالعات زن و خانواده تصریح کرد: موجود خودآیین دیگر تنظیم نیست و دیگری برای او ارزش تنظیمی ندارد و به او اجازه نمی دهد، تنظیم کننده معرفت شناسی باورهای او گردد و در تعاملات ادله و اشکالات دیگران را مورد توجه قرار داده، افکار را خود فرد براساس تصمیمات خویشتن تنظیم می کند.

سخنران این نشست با بیان این که خودآیینی به معنای تنظیم رفتارها با دیگری است، نه رد تفکرات و باورهای دیگران، خاطرنشان کرد: یکی از اندیشمندان از مفاهیم اولیه موجود اخلاقی سخن به میان آورده، چرخش عقل از اراده کانت را به معنای دغدغه اخلاقی کانت برشمرده‌اند.

حجت الاسلام والمسلمین دهقان با بیان این که در این تفکر، اصلی‌ترین فضیلت معرفتی انسان، اعتماد به خود است، خاطرنشان کرد: یکی از اندیشمندان خودآیین، اعتماد به خود را به عنوان بنیان معرفتی قبول می کند و معتقد است که بالاترین هنجار و شاخص عقلانی نشأت کرفته از خود اعتمادی است.

وی افزود: در نظر برخی دیگر از اندیشمندان انسان اگر در پیوست به جامعه مدنی و دین، بر شاخص های عقلانی تأکید کند، خودآیین خواهد بود؛ خودآیین، موجود معرفتی درون نگر خودآگاهی است که یک سری امور اجرایی درونی را در پیش گرفته، عقلانی و متعبد قلمداد می‌شود.

معاون پژوهش مرکز مطالعات زن و خانواده افزود: عده‌ای از اندیشمندان این عرصه، بر تمایز میان تعبد و عقلانیت تأکید دارند و تعبد را ظرفیتی برای شکوفایی انسان ها ذکر نموده‌اند؛ این امر موجب می‌گردد تا انسان در حوزه‌های جدیدی به شکوفایی دست یابد.

خانم دکتر داورپناه، معاون ترویج مرکز تحقیقات زن و خانواده نیز در ادامه نشست مفهوم شناسی «خودآیینی، اقتدار، جنسیت»، بحث خودآینی در تقریر فمنیست ها را مورد توجه قرار داد و بیان داشت: خودآیینی در ادبیات فمنیستی و اسناد بین المللی کاربرد یافته، عموما بر تمایز جسمانی و نقش های جنسی، اختیارات در حوزه فرزندآوری، سقط جنین و .... زن استوار است.

وی تحمیل فداکاری به زنان در اندیشه خودآیینی ادبیات فمنیستی را مورد توجه قرار داد و گفت:  فمنیست ها معتقدند، زن به مثابه انسانی برای دیگری است و تنها وسیله‌ای برای اهداف دیگران قلمداد می شود، لذا لاجرم باید دیگر آیین باشد.

خانم دکتر داورپناه مقوله زنان علیه خود را از دیگر مسائل فمنیست‌ها بیان کرد و اظهار داشت: فمنیست‌ها در ابتدا احساس خوبی به مسأله خودآیینی داشتند، که بعدها با ورود نقدهای جدی به این اندیشه، خودآینی را در تضاد با تفکرات فمنیستی یافتند.

معاون ترویج مرکز تحقیقات زن و خانواده به نقدهای فمنیست ها در مواجهه با مقوله خودآیینی اشاره کرد و ابراز داشت: بسیاری از نقدهای فمینیست ها به خودآینی از بستر لیبرالیسم می گذرد و فردگرایی بیش از اندازه را از آسیب‌های خودآیینی عنوان کرده‌اند.

وی با بیان این که فردگرایی لیبرالیستی از نقدهای جدی فمنیست‌هاست، اظهار داشت: عموم فمنیست‌ها تمرکز بیش از اندازه بر عقل گرایی را از آسیب‌های خودآیینی دانسته، بر این نکته که وجود انسانی را تنها عقل تشکیل نمی‌دهد و دیگر قوای ادراکی نیز به همان اندازه ارزشمند هستند، تأکید دارند.

سخنران نشست صوری و انتزاعی بودن را از دیگر نقدهای فمنیستی بر خودآیینی عنوان کرد و ابراز داشت: انسان در خودآیینی موجودی در فضا و به دور از شرایط اجتماعی  تعریف می گردد که صرفا آرمان جهانی و کلیات را دنبال می کند؛ در حالی که خودآیینی در بستر غربی و ناظر به فرهنگی خاص شکل گرفته است.

معاون ترویج مرکز تحقیقات زن و خانواده به بازخوانی فمنیست‌ها از خودآیینی اشاره نمود و اذعان داشت: فمنیست‌ها برچسب ارتباطی را مورد توجه قرار داده، ذیل تعاریف خود، عناوین و نظریات متعددی را ارائه کرده‌اند.

خانم دکتر داورپناه ضمن ارائه تقسیم‌بندی از بازخوانی‌های ارتباطی، دو مقوله فرایندی و محتوایی و یا علی و تقویمی را از مهمترین تقسیم‌بندی‌های این عرصه عنوان کرد و افزود: قائلان به بازخوانی علی بر این باورند که شرایط بر خودآیینی تأثیر دارد، در حالی که تقویمی ها، شرایط بیرونی را تنها قوام بخش خودآیینی می‌پندارند.

وی با بیان این که بازخوانی فرآیندی نیز از انواع مختلفی برخودار است، خاطرنشان کرد: در این تقسیم‌بندی عامل خودآیینی در ذیل مسائلی چون مهارت افزایی یا گفت وگوهای مسئولانه و ... سوق پیدا می‌کند؛ درونی شدن دیگر آیینی، از نقدهای جدی بر بازخوانی فرایندی است.

معاون ترویج مرکز تحقیقات زن و خانواده مقوله‌های عاطفه محور را از دیگر تقسیم بندی‌های بازخوانی ارتباطی برشمرد و ابراز داشت: قائلان بر این امر، با تمسک به عواطف و احساسات، بر مقوله خودآیینی تأکید می کنند؛ در این اندیشه عموما از تمثیل جایگاه مادری استفاده می‌گردد. بازتعریف عواطف زنانه در تصمیم گیری‌های خودآیینی نقش جدی دارد.

سخنران این نشست چندفرهنگ گرایی را از دیگر تقسیم بندی‌ها در حوزه بازخوانی ارتباطی عنوان کرد و یادآور شد: بازخوانی محتوایی، اصلاح سوژه و پست مدرن از دیگر تقسیم بندی های این حوزه به شمار می رود.

خانم دکتر داورپناه با بیان این که بازخوانی اصلاح سوژه، خودآیینی را وصف سوژه دانسته و به دنبال توصیف زنانه از سوژه‌هاست، اظهار داشت: پست مدرن‌ها با حرکت به مرحله‌ای دیگر، به مقتضیات بدن زنانه و تمایزات آن با بدن مردانه توجه نموده‌اند و خودآیینی را آیینی که در عین به رسمیت شناختن دیگری، انسان ها شبکه‌ای از تمایلات، خواسته ها، امیال و ارزشهای متعدد می ‌دانند، که نقش بسزایی در خودآیینی فمنیستی دارد.

گفتنی است: در بخش پایانی این نشست، جلسه پرسش و پاسخ برگزار و اساتید به سؤالات حضار پاسخ دادند.

313/60