به گزارش گروه ترجمه خبرگزاری حوزه حجت الاسلام و المسلمین سید فاضل الجابری از علما و محققان نجف اشرف و رئیس مرکز امام حسین(ع) ویژه پژوهش های تخصصی قرآن در نجف اشرف در گفتگو با خبرنگار حوزه در نجف اشرف به بیان دیدگاه قرآن کریم درباره بلاها و گرفتاری ها و وظیفه مسلمانان هنگام نزول بلا پرداخت.

ترجمه این مصاحبه بدین شرح است:

انسان هنگام نزول بلا و سختی چه وظیفه ای دارد؟

یکی از ویژگی های فطری انسان توجه و روی آوردن به خدای متعال هنگام سختی و ترس و نزول بلا است و این ویژگی در فطرت انسان نهاده شده است، زیرا هر انسانی معتقد است که خالقی توانا دارد که می تواند این مصیبت ها و مشکلات را برطرف سازد و خدای متعال نیز در سوره یونس(22) می فرماید: هُوَ الَّذی یُسَیِّرُکُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَتَّی إِذا کُنْتُمْ فِی الْفُلْکِ وَ جَرَیْنَ بِهِمْ بِریحٍ طَیِّبَةٍ وَ فَرِحُوا بِها جاءَتْها ریحٌ عاصِفٌ وَ جاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ کُلِّ مَکانٍ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحیطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدِّینَ لَئِنْ أَنْجَیْتَنا مِنْ هذِهِ لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرین‏.

آیا روی آوردن به سوی خدا هنگام سختی ها یک ویژگی مثبت است؟

تردیدی نیست که این یک اقدام مثبت است که باعث می شود انسان در زندگی و هدف از هستی خود بازنگری کند و این بازنگری با بازگشت به سوی خدای متعال امکان پذیر است، زیرا بسیاری از انسان ها در غفلت غرق شده اند و عمر و توان خود را در راه زندگی مادی صرف می کنند و این مصیبت ها آنها را بیدار می کند تا بیش از این در کفر و گمراهی و شهوات غرق نشوند. خدای متعال در سوره نحل(118) می‌فرماید: «أُولئِکَ الَّذینَ طَبَعَ اللَّهُ عَلی‏ قُلُوبِهِمْ وَ سَمْعِهِمْ وَ أَبْصارِهِمْ وَ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُون».

آیا به جز این بلاها راهی مهربانانه تر برای بیدار کردن انسان ها وجود ندارد؟

این سؤال مهمی است که چرا خدای متعال ما را از طریق مصیبت ها و بلاها بیدار می کند و آیا راهی دیگر و مهربانانه تر از شیوع بیماری ها و فاجعه های طبیعی مانند سیل و زلزله و آتشفشان و ویروس های کشنده برای بیدار کردن انسان ها وجود ندارد؟ آیا این کار با رحمت الهی و فراگیر و با حکمت ربانی از آفرینش منافات ندارد؟

پاسخ ما این است که با وجود اینکه زمام تمام این امور به دست خدای متعال و امر و تدبیر اوست، اما خدای متعال قوانینی تکوینی و سنت های ثابتی دارد و بنای هستی به امر خداوند بر این است که امور از راه اسباب طبیعی خود جریان داشته باشد مانند اینکه آتش علت سوزاندن و آب عامل خاموش کردن آتش است و همینطور یکی از قانون های ثابت الهی که در هر زمان و مکانی جریان دارد این است که اگر انسان بدکردار باشد و کفر بورزد و طغیان کند و گردنکش شود و از عقل و فطرت سلیم منحرف شود، امور او از خیر به شر و از سلامتی به بیماری و از بی نیازی به فقر تغییر پیدا می کند. خدای متعال در سوره شوری(30) می فرماید: «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثیر» و در سوره روم(41) نیز می فرماید: «ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذیقَهُمْ بَعْضَ الَّذی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُون‏».

اصولا چرا باید بلا بر مردم نازل شود؟

بلاهایی که بر مردم نازل می شود به خاطر افعال و اعمال نادرست آنها است و از این رو می بینی قرآن کریم در ده ها مثال تاکید می کند که نابودی روستها و شهرها و هلاکت امت ها به خاطر خود انسان و انحراف او از فطرت و حکمت است و به این خاطر بوده که روزگار و نعمت های انسانها تغییر کرده و دگرگون شده است. خدای سبحان در سوره انعام(6) می فرماید: «أَ لَمْ یَرَوْا کَمْ أَهْلَکْنا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنْ قَرْنٍ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ ما لَمْ نُمَکِّنْ لَکُمْ وَ أَرْسَلْنَا السَّماءَ عَلَیْهِمْ مِدْراراً وَ جَعَلْنَا الْأَنْهارَ تَجْری مِنْ تَحْتِهِمْ فَأَهْلَکْناهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَ أَنْشَأْنا مِنْ بَعْدِهِمْ قَرْناً آخَرین‏» و در سوره انفال(54) نیز می فرماید: «کَدَأْبِ آلِ فِرْعَوْنَ وَ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ کَذَّبُوا بِآیاتِ رَبِّهِمْ فَأَهْلَکْناهُمْ بِذُنُوبِهِمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ کُلٌّ کانُوا ظالِمین» و در سوره کهف(59) نیز فرمود: «وَ تِلْکَ الْقُری‏ أَهْلَکْناهُمْ لَمَّا ظَلَمُوا وَ جَعَلْنا لِمَهْلِکِهِمْ مَوْعِدا».

اگر این گونه است که خدای متعال بلاها را برکافران و ظالمان نازل می کند، علت نزول بلا بر مؤمنان و صالحان چیست؟

ماهیت تمام بلاها یکسان نیست؛ چراکه برخی بلاها به خاطر جنایت ها و اعمال زشت انسان ها نازل می شود و برخی بلاها به خاطر امتحان و آزمون بندگان نازل می شود که اگر مؤمن از آن بلا موفق بیرون بیاید، موجب سعادت او در دنیا و آخرت خواهد شد همان گونه که خداوند نیز در سوره بقره(155 تا 157) می فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرین‏ . الَّذینَ إِذا أَصابَتْهُمْ مُصیبَةٌ قالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ راجِعُون‏ . أُولئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَ رَحْمَةٌ وَ أُولئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُون».

ما می توانیم این مفهوم را توسعه داده و بگوییم که برخی گناهان و اعمال می تواند بر تمام بشریت خوب و بد تاثیر بگذارد هرچند که عامل آن انسان غیر صالح باشد به این معنا که هرگاه کشتی غرق شد همه را بدون استثنا غرق می کند مگر اینکه خدای متعال بخواهد دخالت کند و مومن را نجات دهد و به او لطف کند همان گونه که در سوره انفال(25) می فرماید: «وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصیبَنَّ الَّذینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقاب» که طبق این آیه فتنه ها کسی را استثنا نمی کند و در نتیجه این گونه نیست که فقط کسی که آتش فتنه را روشن کرده در آن بسوزد، البته خداوند می تواند با لطف خود مومن را نجات دهد، زیرا او می تواند مومنی را که رو به سوی او دارد از میان تمام خطرها و بلاها برهاند؛ همان گونه که در سوره یونس(102و 103) می فرماید: «فَهَلْ یَنْتَظِرُونَ إِلاَّ مِثْلَ أَیَّامِ الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِهِمْ قُلْ فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرین ثُمَّ نُنَجِّی رُسُلَنا وَ الَّذینَ آمَنُوا کَذلِکَ حَقًّا عَلَیْنا نُنْجِ الْمُؤْمِنین‏» و در سوره بقره(50) نیز می فرماید: «وَ إِذْ فَرَقْنا بِکُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَیْناکُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُون» و در سوره انبیا نیز می فرماید: «ثُمَّ صَدَقْناهُمُ الْوَعْدَ فَأَنْجَیْناهُمْ وَ مَنْ نَشاءُ وَ أَهْلَکْنَا الْمُسْرِفین».

اگر در این شرایط توصیه ای برای مومنان دارید بفرمایید.

ای مردم به با دل های با ایمان و صادق روبه سوی خدا کرده و به درگاهش توبه نصوح کنید و به سوی خدا بازگردید که در برابر بلاها هیچ نجات دهنده ای جز او نیست و با توسل از او حاجت بخواهید به ویژه به انبیا متوسل شوید و صله رحم به جا بیاورید تا عمرتان طولانی شود و از بدفرجامی نجات یابید و به ضعیفان و فقیران رحم کنید تا خدا هم به شما رحم کند و از اموال خود صدقه دهید که صدقه قضای محکم الهی را تغییر می دهد و بلا را دور می کند و از شما می خواهم برای تمام مردم جهان دعا کنید که این از اخلاق پیامبران است و برای مومنان به طور ویژه دعا کنید که هرکس برای برادرش در غیاب او دعا کند آن دعا برای او نیز مستجاب خواهد شد.

گفتگو: فراس الکرباسی