خبرگزاری حوزه | طبق صریح  قرآن،  خداوند جن و انس را خلق نکرده مگر برای اینکه او را پرستش کنند (وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ/  ذاریات آیه ۵۶) و این مهم حاصل نمی شود مگر با ارسال رسولان از جنس بشر (انبیا ۷ و ۸) تا طریق وصول الی الله  را به مردم تعلیم دهند.

در مقابل، عکس العمل انسان ها دوگونه است:

۱- ایمان آورده و بندگی خدا را به جا می آورند که در این صورت تا مقام خلیفه اللهی بالا می روند (بقره آیه ۳۰) .

۲- از ادراک خدادادی بهره نبرده و در مقابل اطاعت از خداوند کوتاهی می کنند که در این صورت طبق صریح قرآن تا مقام حیوانیت بلکه پست تر از او نازل می شوند ... به شما عقل و چشم و گوش دادم ، اگر از آنها بهره نبرید مثل حیوان و بلکه پست تر هستید (اعراف آیه ۱۷۹) .

لذا از آنجا که پیامبر اسلام آخرین پیامبر و کتاب او (قرآن کریم) کاملترین کتاب آسمانی می باشد و از طرفی با توجه به فرا رسیدن ماه مبارک رمضان، ماه التجاء و راز و نیاز با خداوند که از آن به بهار قرآن تعبیر شده، بر آن شدیم تا اندکی به بیان مطالبی پیرامون اهمیت انس با قرآن و ادب حضور در محضر قرآن کریم بپردازیم:

- مقدمه

متأسفانه قرآن کریم میان ما مسلمانان مظلوم واقع شده و آن طور که شاید و باید حقش ادا نشده است.

قرآن برای هدایت جن و انس نازل شده، نه اینکه تنها به عنوان تبرک در کنج منازل خاک گیرد و بدون استفاده بماند.

خیلی وقتها از قرآن تنها برای استخاره، بدرقه مسافر، تلاوت بر سر قبور و … بهره می گیریم؛ حال آن که هدف نزول قرآن عمیق تر و والاتر است.

قرآن برای هدایت زندگان نازل شده است، نه برای اموات و این امور کوچک. (صد البته که باعث برکت در این امور است ... اما هدف از نزول قرآن، هدایت انسان ها به سوی کمال و حقیقت بندگی است.

- ماه مبارک رمضان ماه بهار قرآن

ماه رمضان که بهاری‌ترین فصل زندگی معنوی انسان است، بهاری‌ترین ماه قرآن نیز می‌باشد.

قال الباقر(علیه السلام):

«لِکُلِّ شَیْ‌ءٍ رَبِیعٌ وَ رَبِیعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَان»‌  (الکافی، ج ۲، ص ۶۳۰)

ماه رمضان بهار قرآن است؛ چون در این ماه قرآن نازل شده، پس بجاست که برنامه ریزی و تلاش جهت آموزش، تلاوت، تدبر، حفظ و تفسیر جدی گرفته شود ... زیرا قرآن، هدایتگر مردم و روشنگر حق و باطل و رهنمای سعادت و بندگی خداوند است. (بقره آیه ۱۸۵)

- انحاء بهره مندی از قرآن

الف: استعاذه

پیامبر اکرم (ص) قبل از قرائت استعاذه می‌نمود و این دستور از سوی خداوند متعال بود که در آیه ۹۸ سوره نحل فرمود: «فَإِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاسْتَعِذْ بِاللّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ؛ هنگامی‎که اراده نمودی قرآن بخوانی پس‌از شیطان مطرود به خدا پناه ببر» مقصود از استعاذه لفظی و گفتن «اعوذبالله من الشیطان الرجیم» نیست؛ بلکه مقصود برطرف کردن موانع فهم قرآن است؛ یعنی برطرف کردن پرده‌هایی که شیطان بر قلوب انسان کشیده و از فهم معانی قرآن محروم کرده است.

پیامبراکرم (ص) می‎فرماید: «اگر شیاطین در اطراف قلوب فرزندان آدم نمی‎گردیدند آن‌ها ملکوت را می‎دیدند» مسلماً معانی قرآن از جمله ملکوت هستند، زیرا فقط با نور بصیرت درک می‎شوند، نه با حواس ظاهری؛ پس باید موانع فهم قرآن را شناخت و آنان را برطرف کرد.

 ب: تلاوت

«وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتیلا» [المزّمّل / ۴]/  قرآن را با آرامش و آهسته ‌آهسته، تلاوت کن.

مقصود از ترتیل آن است که آیات، شمرده‌ شمرده تلاوت شود. گویا اینکه تلاوت کننده با خداوند سخن می‌گوید و گفت و ‌شنود دارد.

پیامبر خدا (ص) فرمودند: قرآن را روشن و شمرده بخوانید و مانند شعر تند و بریده بریده مخوانید، در مطالب شگفت‌ انگیزش تأمّل کنید و دل ‌ها را با آن نیشتر زنید و تمام سعی شما این نباشد که سوره را به آخر رسانید. (کنزالعمال، ج۲، ص ۳۱۸ ، ح ۴۱۱)

امام صادق (ع): ان القرآن لا یقرأ هذرمة و لکن یرتل ترتیلا، اذا مررت بآیة فیها ذکر النار وقفت عندها و تعوذت باللَّه من النار/ قرآن را تند و دست و پا شکسته نباید خواند ، بلکه باید به آرامی تلاوت کرد ، هنگامی که به آیه‏ ای میرسی که در آن ذکر آتش دوزخ شده است توقف میکنی (و می اندیشی) و به خدا از آتش دوزخ پناه  می بری. (کلینی، اصول کافی، ج ۲، ص ۶۱۷) .

ج: تدبر

کِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَیْکَ مُبَارَکٌ لِّیَدَّبَّرُوا آیَاتِهِ وَلِیَتَذَکَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»؛ [این‏] کتابی مبارک است که آن را به سوی تو نازل کرده‏ ایم تا در [باره‏] آیات آن بیندیشند، و خردمندان پند گیرند! (ص/۲۹)

این آیه دستور به" تدبر و تفکر" در آیات قرآن داده است آنجا که میگوید: أَ فَلا یَتَدَبَّرُونَ الْقُرْآنَ:" آیا آنها در قرآن نمی اندیشند"؟ (نساء- ۸۲)

پیامبر گرامی اسلام (ص) روز قیامت از امتش به خاطر بی توجهی به قرآن نزد خداوند شکایت می کند، چنانکه خداوند از زبان رسول خود در قرآن می فرماید: «و قال الرّسول یا ربّ انّ قومی اتَّخذوا هذا القرآن مهجور/ و پیامبر(ص) فرمود، پروردگارا امتم این قرآن را رها (متروک) کرده اند». (فرقان، آیه ۳۰)

با این بیان معلوم شد، با تدبّر و تأمّل عمیق در آیات، به انگیزه و هدف والای نزول قرآن کریم پی خواهیم برد و این خود مقدمه ای برای عمل به آیات نورانی قرآن کریم است.

شایسته است قاری قرآن، با تدبّر و تأمّل در معانی و مفاهیم عمیق قرآن، آیات را تلاوت نماید؛ زیراخداوند متعال در قرآن می فرماید:

«کتاب انزلناهُ الیک مبارک لیدّبّروا آیاته ولیتذکّر اولوا الالباب/ کتابی مبارک را بر تو نازل کردیم،تا مردم در آیاتش اندیشه کنند و خردمندان از آن پند و عبرت گیرند». (سوره ص، آیه ۲۹)

رسول خدا (ص) فرمود: «قرآن، نه به تلاوت کردن است و نه به داشتن روایت آن، بلکه قرآن به هدایت است و فهمیدن آن تدبر» (میزان الحکمه، ج ۳، ص ۲۵۲۹) این در حالی‌ است که خداوند هم یکی ‎از صفات مهم مؤمنان را در آیه ۲ سوره انفال چنین ذکر می‎کند: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُکِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَانًا وَعَلَی رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُونَ؛ هنگامی‎که آیات الهی بر آن‌ها تلاوت می‎شود ایمان‌شان افزون می‎گردد»... البته تلاوتی این آثار مهم را به‌دنبال دارد که توام با تدبر باشد و الا برطبق فرمایشات امام علی(ع) «قرائتی که بدون تدبر باشد هیچ‌گونه خیری در آن نیست». (کافی، ج ۱، ص ۳۶)

امام صادق (ع) فرمودند: قرآن با شتاب و سرعت خوانده نمی شود، بلکه با تأنی و آرامش قرائت می شود و زمانی که به آیه ای رسیدی که در آن یادی از بهشت است، نزد آن تامل کن و آنرا از خدا بخواه و هنگامی که به آیه ای رسیدی که در آن از آتش جهنم سخن رفته ، نزد آن درنگ کن و از آن به خدا پناه ببر. [مجمع البیان، ج ۱۰، ص ۵۶۹)

ج: حفظ

از جمله افعال نیک ، تلاش و کوشش جهت حفظ آیات قرآن کریم می باشد که در روایات وارده از معصومین (ع) به این مهم پرداخته شده است:

پیامبر (ص) فرمود: عَدَدُ دَرَجِ الجَنَّةِ عَدَدُ آیِ القرآنِ. فَإذا دَخَلَ صاحِبُ القُرآنِ الجَنَّةَ قیلَ لَهُ إرْقَ و اقْرَأ. لَکُلِّ آیَةٍ دَرَجَةٌ فَلا تَکونُ فَوْقَ حافِظِ القُرآنِ دَرَجَةٌ/ تعداد درجات بهشت به تعداد آیات قرآن است، هنگامی که حافظ قرآن وارد بهشت می‌گردد به او گفته می‌شود: « بالا برو و قرآن بخوان. هر آیه رتبه‌ای دارد». پس بالاترین از مرتبه حافظ قرآن درجه‌ای نیست».  بحارالانوار/ج۸۹/ص ۲۲

امام علی(ع) از پیامبر اکرم (ص) نقل می‌کند:

«حملة القرآن فی ظل الله یوم لا ظل الا ظله/ روزی که هیچ سایه‌ ای جز سایه لطف خدا نیست، حافظان  قرآن در سایه لطف خدا هستند».

قال رسول الله (ص): إنَّ اَکْرَمَ العِبادِ إلَی اللهِ بَعْدَ الاَنبیاءِ العُلَماءُ ثُمّ حَمَلَةُ القُرآن. یَخْرُجونَ مِن الدُّنیا کَما یَخْرُجُ الاَنبیاء. وَ یَحْشُرونَ مِنْ قُبُورِهِم مَعَ الاَنبیاءِ و یَمُرُّونَ عَلی الصِّراط مَعَ الاَنبیاءِ و یَأخذون ثوابَ الاَنبیاء. فَطوبی لِطالب العِلْمِ و حامِلِ القرآنِ ممّا لَهُم عِندَاللهِ مِن الکرامَةِ وَ الشَّرف/ گرامی ترین بندگان بعد از انبیاء علما و سپس حافظان قرآن هستند. مانند انبیاء از دنیا می‌روند؛ همراه انبیاء از قبرهایشان خارج می‌شوند به همراه انبیاء از صراط می‌گذرند و ثواب انبیاء را می‌برند. پس خوشا به حال پوینده راه علم و حافظ قرآن به سبب آن کرامت و شرافتی که نزد خدا دارند». (بحارالانوار، ج ۸۹، ص ۱۸)

نکته مهمی که نباید از آن غافل بود این است که آن حفظ قرآنی ارزشمند است که توأم با عمل باشد.

امام صادق علیه‌السّلام می‌فرماید:  قاریان قرآن سه دسته‌اند:

عده‌ای برای کسب ثروت از ملوک و فخرفروشی بر مردم قرآن می‌خوانند؛ این‌ ها اهل آتشند.

عده ‌ای حروف قرآن را حفظ، ولی حدود آن را ضایع کردند؛ این‌ها هم اهل آتشند.

عده‌ای قرآن می‌خوانند و به همه دستورات آن عمل می‌کنند و حلال آن را حلال و حرام آن را حرام می‌دانند؛ این‌ها کسانی هستند که خداوند آن‌ها را از گمراهی نجات می‌دهد و اهل بهشتند و درباره هر کس که بخواهند شفاعت می‌کنند. (خصال، ج ۱، ص ۱۴۳)

د: تفسیر

تفسیر عبارت است از بیان کردن معنای آیه‌های قرآن، روشن کردن و پرده‌برداری از اهداف و مفاهیم است

قرآن یک ظاهر دارد (که منظور کلام مشخص است و نیاز به توضیح ندارد) و یک باطن دارد که واضح نیست و نیاز یه تفسیر دارد.

گاهی خود خدا تفسیر می کند: مثل تفسیر آیه به آیه در سوره حمد: اهدا الصراط المستقیم، صراط الذین انعام علیهم...

گاهی مفسر قرآن پیامبر و امامان معصوم هستند:

وَ أَنْزَلْنَا إِلَیْکَ الذِّکْرَ لِتُبَیِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَیْهِمْ. یعنی: «و ما این ذکر [= قرآن] را بر تو نازل کردیم، تا آنچه به سوی مردم نازل شده‌است برای آنها روشن سازی ...

انس با قرآن در تمام انحاء خود، سیره ائمه معصومین (ع) و طریق واقعی سلوک الی الله است.

و در پایان توجه به این مهم ضروری است که:

مهم‌ترین عاملی که سبب مهجور ماندن قرآن می‌شود، عمل نکردن به آن است.

در این‌ باره باید به دو نکته توجه داشت:

الف: باید همه آیات و دستورهای این کتاب آسمانی مورد توجه قرار گیرد، نه اینکه به برخی از آنها نظیر اعمال عبادی عمل شود و برخی دیگر مانند احکام اجتماعی و سیاسی مورد غفلت قرار گیرد.

ب: فهم قرآن در سایه تبعیت از اهل‌ بیت علیهم السلام میسّر است؛ همان‌گونه که رسول اکرم صلی الله علیه و آله نیز اهل‌بیت علیهم السلام را عِدل و قرین قرآن معرفی نموده است.

آنان در تفسیر قرآن، فهم معانی و مقاصد آن، بهترین مفسّر و مبیّن هستند و سیره آنان بهترین الگو در عمل به قرآن می باشد.

سید حسن محمدی طباطبایی