خبرگزاری حوزه، | یکی از پدیده های نامبارک در همه ی جوامع و کشورها از جمله کشور ما پدیده ی اختلاس و فساد مالی است و سیاستگذاران همواره در تلاش برای کاهش این پدیده و اثرات نامطلوب آن برای جامعه هستند.

چندی پیش از طریق رسانه ی ملی دربخش خبری گزارشی از صدور حکم مفسدان اقتصادی، پخش و در آن گزارش به این مسأله اشاره شد که برای قضاتی که در ضمن بررسی پرونده های اختلاس مالی رشوه دریافت نموده اند احکامی شامل حبس، انفصال از خدمت و جریمه ی مالی صادر شده است.  

 شخصیت مطلوب و ایده آل در مورد قضات رسیدگی کننده به پرونده های جرایم اقتصادی این است که آنها رفتاری شرافتمندانه داشته و از پذیرفتن رشوه برای قضاوت به ناحق خودداری کنند.

 پارسونز معتقد است که  باید جامعه را به مثابه ی پدیده ای با نیروی اخلاقی نگریست. او می گوید همه ی کنش ها بر پایه ی عقلانیت اقتصادی صورت نمی گیرد و در مواردی افراد فراتر از منفعت اقتصادی خود بر مبنای اخلاق کنشهای خود را صورت بندی می کنند.

 اما اختلاس نشان می دهد که در این بخش از سازمان جامعه کنش های اخلاقی صورت نگرفته است. علت رخ دادن این امر پارادوکسیکال را می توان مرتبط با موارد زیر دانست:

- ایجاد فضای آنمیک

یکی از عواملی که تعادل و توازن را در جامعه ایجاد کرده و از مفاسد جلوگیری می کند همبستگی اجتماعی است. در فضای آنمیک همبستگی میان اعضای جامعه تضعیف شده و آمار رشوه خواری و مفاسد افزایش می یابد.

بر اساس دیدگاه ساختارگرایی، افراد جامعه از تاثیر فضای ایجاد شده مصون نیستند. قضات مورد نظر نیز بر اثر قرار گرفتن در فضای آنمیک در بررسی پرونده های فساد اقتصادی خودشان مرتکب رفتارهای مجرمانه می شوند.

- تضعیف وجدان جمعی

دورکیم معتقد است در ذات جامعه یک نظم اخلاقی وجود دارد وافراد جامعه در کنار هم به پاره ای از هنجارها معتقد هستند که همان ارزشهای اخلاقی است.

وجدان جمعی باعث می شود افراد به الزامات اجتماعی پایبند باشند و این نظم اجتماعی از طریق  آیین های مختلف به صورت اتوماتیک به نسلها منتقل می شود. بر اثر کمرنگ شدن نقش دین در جامعه و تضعیف آیین های مرتبط با آن،   اخلاقیات تضعیف می شود و مفاسد و ناهنجاری های اجتماعی افزون می گردد.

- ارگانیکی شدن جامعه

از نتایج حرکت جوامع از جامعه ی مکانیکی به جامعه ی ارگانیک،   توسعه فرد گرایی است. فرد گرایی باعث می شود اولا میزان مفاسد اقصادی روز به روز افزوده شود و ثانیا فردگرایی به خود مسئولین قضایی نیز سرایت کرده و هر کس به دنبال منفعت مالی بیشتر برای خود باشد. همانگونه که زیمل در کتاب فلسفه ی پول می گوید: پول نظام ارتباطات اجتماعی را تبدیل به یک نظام محاسبه گر می کند و دگرگونی در تعاملات اجتماعی به وجود می آید.

- ازخودبیگانگی

مفهوم از خود بیگانگی مارکسیسم نیز اینجا صادق است. افراد هر چه بیشتر در نظامهای کاری قرار بگیرند تبدیل به شیء می شوند و این شی وارگی باعث می شود انسانها معیارشان فقط اقتصاد باشد و نظام های ارزشی و اخلاقی جامعه نادیده انگاشته شوند.

- راه حل از منظر سکولاریسم

سلزنیک با نظریه ی رفتار شهروندی سازمانی(OCB) راه حلی سکولار برای حل این معضل در جامعه ارایه می دهد. او می گوید افراد وقتی در یک سیستم  قرار می گیرند تحت تاثیر نظام ساختاری آن سازمان قرار گرفته و رفتارشان فقط بر مبنای عقلانیت اقتصادی شکل می گیرد که سازمان به آنها تحمیل کرده است، هرچند اگر از نظر شخصیتی فرد دغدغه مندی برای جامعه باشد. نتیجه اش این است که یک قاضی پاکدست وقتی در یک سیستم اداری بیمار قرار بگیرد که همگی اهل رشوه خواری باشند، او نیز در مواردی (حتی اگر رسیدگی به پرونده ی مفاسد اقتصادی باشد) دچار لغزش می شود. سلزنیک چاره مشکل را در ایجاد رفتار شهروندی سازمانی می داند، به این صورت که از کودکی به افراد بیاموزند که هر فرد قبل از اینکه عضوی از یک سازمان باشد، یک شهروند است و درمقابل هموطنان خویش مسئولیت دارد و نباید به طور مثال با پذیرفتن رشوه حق عده ای را پایمال کند. به این ترتیب فرد فقط به فکر منفعت اقتصادی خودش نیست و خود را در برابر جامعه نیز مسئول می داند. این مسئله از کژکارکردهای سازمان محسوب می شود که درصورتی که آن را تبدیل به نهاد کنیم عقلانیت اقتصادی و پیامدهای مرتبط با آن را تاحدودی تعدیل کرده ایم.

- راه حل از منظر دینی

در دین اسلام مفاهیم غنی و والایی وجود دارد که به وسیله ی آنها می توان معضلات جامعه را حل و فصل و مدیریت نمود. مفاهیمی مانند اعتقاد به معاد، درک حضور خدا در همه ی زمانها و مکانها، الهی بودن جزا و پاداش، پرهیزکاری و ... یک فرد مسلمان در رفتار اجتماعی خویش پا را از یک شهروند خوب فراتر گذاشته و خود را عضو یک امت اسلامی می داند. در امت اسلامی ایمان افراد باعث می شود همه ی افراد جامعه نه تنها شهروند، بلکه با هم برادر باشند. همانگونه که در قرآن کریم آیه ۱۰ سوره حجرات آمده است : إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ/ در حقیقت مؤمنان با هم برادرند پس میان برادرانتان را سازش دهید و از خدا پروا بدارید امید که مورد رحمت خدا قرار گیرید.

 اگر جوامع به این سمت بروند عقلانیت اقتصادی کمرنگ می شود و خطر سازمان و ساختار آن از بین می رود و افراد خود را ملزم به رعایت نظم و اخلاق دانسته و روح جمعی حکمفرما خواهد بود.

مریم غازی اصفهانی، عضو گروه نویسندگی صریر