به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین زیبایی نژاد در جلسه تبیین پژوهشکده زن و خانواده از بدو تاسیس تا امروز اظهار داشت: پژوهشکده زن و خانواده در مهرماه سال ۱۳۷۷ با نام دفتر مطالعات و تحقیقات زنان تاسیس شد. از ابتدا با کمک تعدادی از دوستانمان این واحد را در مرکز مدیریت حوزههای علمیه خواهران به عنوان نهادی وابسته به این مرکز تاسیس کردیم، انگیزههای علمی داشتیم و مسئلهای که باهاش مواجه شدیم در آن زمان این بود که احساس میکردیم حوزویان ما موقعی که میآیند در حوزههای زنان و جنسیت و خانواده صحبت میکنند خیلی وقتها صحبت هایشان عرفی بوده و از پشتوانه علمی و تحقیقاتی برخوردار نیست.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده افزود: در آن زمان احساس نیاز کردیم که یک نهادی در حوزه زن و خانواده، مخصوصاً مباحث زنان به طور متمرکز کار بکند. ما و تعدادی از طلاب این دغدغه را داشتیم، از سال ۷۵ تا ۷۷ این دغدغه را در مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما در قالبهای معدودی در حوزه مطالعات زنان راه انداختیم و احساس کردیم یک مرکز پژوهشی رسانهای قالب خیلی مناسبی برای کار نیست و بایستی قید رسانه را بر داریم و کاملاً در حوزه زنان به صورت عام بتوانیم کار بکنیم.
وی تصریح کرد: از سال ۷۷ با مساعدتی که مرحوم آیت الله شرعی و جناب آقای جمشیدی داشتند این نهاد یعنی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان تاسیس شد. ولی مسئله اصلی ما این بود که هنوز مسئله زنان به دغدغه جامعه حوزوی ما تبدیل نشده بود.
زیبایی نژاد افزود: وقتی خودم با برخی خواهران فاضل حوزوی تماس میگرفتم که وقت بگذارند و بیایند در این حوزه فعالیت بکنند، در روزهای نخست این طور پاسخ میدادند که ما کار متفرقه نمیکنیم و حوزه زنان را به مثابه یک کار متفرقه تلقی میکردند.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه مدتها زحمت کشیده شد و وقت گذاشته شد تا این تلقی اصلاح شد، خاطرنشان کرد: کم کم این تلقی را توانستیم ایجاد کنیم که حوزه مطالعات زنان یک حوزه تخصصی و علمی است. اگر ما در مدت بیش از دو دهه فعالیت، هیچ کاری هم نکرده باشیم جز اینکه ذهنیت خواهران و برادران حوزوی خودمان را اصلاح کرده باشیم که حوزه مطالعات زنان و خانواده، حوزه تخصصی است و نبایستی بدون مطالعه و زمینه در این عرصهها اظهارنظرهای تخصصی کرد، مهمترین سند موفقیت ماست.
وی با بیان اینکه ما در سالیان اولی که دفتر مطالعات و تحقیقات زنان را تاسیس کردیم تقریبا تا دو سال ما فعالیت علنی نداشتیم. تصریح کرد: در این دو سال، کار ما این بود که زیرسازیهای اولیه را انجام بدهیم. با دوستانمان قرار گذاشتیم در این مدت دو ساله کتابخانه تخصصی زنان را ایجاد بکنیم تا اینکه آن نسل اولی که میخواهند در حوزه زنان کار بکنند در کنار دستشان منابع تخصصی باشد.
زیبایی نژاد با بیان اینکه خود ما مطالعات تخصصی در این عرصه نداشتیم و مطالعات انجام شده متفرقه بود. اظهار کرد: ما یک حلقه علمی راه انداختیم. گروهی از خواهران که نسل اول کسانی بودند که با مباحث زنان در حوزه آشنایی نیمه تخصصی ایجاد میکردند، آن حلقه را با حدود بیست از نفر خواهران در مدت این دو سال شکل دادیم و یک تعدادی از فضلای حوزه آمدند سر حلقه شدند. به بهانه اینکه با این گروه خواهران کار علمی بکنند خودشان هم ارتقا پیدا کردند و توانمندی در حوزه مطالعات زنان ایجاد کردند.
اولین همایش تخصصی زنان
رئیس پژوهشکده زن و خانواده افزود: بعد از این دو سال، از سال ۷۹ بود که ما یک مقدار وارد فضای ارتباطات اجتماعی شدیم. اولین همایش مهمی که در حوزه زنان برگزار میشد در سال ۷۹ هماندیشی بررسی مسائل و مشکلات زنان، اولویتها و رویکردها بود که ما راه انداختیم. سخنران افتتاحیه مرجع تقلید حضرت آیت الله مکارم بودند که نشان میداد موضوع زنان برای حوزه علمیه تبدیل به یک موضوع مهم شده است که مرجع تقلید در افتتاحیه همایش علمی ارائه بحث میکند.
وی ادامه داد: سخنران بعد از ایشان، رئیس مرکز امور مشارکت زنان دولت اصلاحات در آن زمان، سرکار خانم شجاعی بود. ایشان در سخنرانی خودشان مطرح کردند این هماندیشی اولین همایش علمی پس از انقلاب در موضوع زنان است. اینکه دیگران یعنی افرادی که از بدنه خودمان نیستند نسبت به ما این قضاوت را داشتند، برای ما نشاندهنده این بود این دو سالی که در ابتدای مرکز زیرسازی و زمینهسازیها را انجام دادیم بی حساب نبوده است.
زیبایی نژاد با اشاره به اینکه از آن به بعد زمینه ارتباطی ما با نهادهای مختلف افزایش پیدا کرد. خاطرنشان کرد: دورههای مختلفی که تا الان به حدود ۵۵ دوره رسیده است برای خواهران دانشگاهی و طلبه و خواهران فاضل برگزار کردیم که مثلا بهترین دورهای که برگزار کردیم در سال ۸۱ ـ ۸۲ با همکاری جمعیت زنان انقلاب اسلامی و به نام بشری بود. صد نفر در آن دوره شرکت میکردند، ۵۰ نفرشان کسانی بودند که سطح ۴ یا دکتری داشتند و ۵۰ نفرشان سطح ۳ یا فوق لیسانس داشتند.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده افزود: بعدها افراد این دو گروه بعضاً افراد موثری شدند که در جاهای مختلف فعالیتهای تخصصی زنان را در دستگاههای مختلف پیگیری میکردند. کتابهایی که ما در سالیان نخست دهه هشتاد منتشر کردیم یک تجربه را به ما نشان داد. کتاب فمینیسم و دانشهای فمینیسمی را در اوایل دهه ۸۰ منتشر کردیم. مجموعه ۱۲ـ۱۳ مقاله از دانشنامه راتلج در انگلستان بود که در موضوع فمینیسم و شاخههای مختلف فمینیسم مثل ادبیات فمینیستی و اخلاق و حقوق فمینیستی و عرصههای مختلف ارائه شده بود و ما ترجمه کردیم. بر هر کدام از این مقالات که امکان نقد و توضیح داشت یک مقدمه توضیحی و یک موخره نقدگونه زدیم و منتشر شد. در همان زمان بعضی از نشریات زنجیرهای این کتابها را معرفی کردند و توضیح دادند انتشار این کتاب نشان میدهد حوزه این ظرفیت لازم را برای ورود به این عرصهها داشت.
مرکز مطالعات زنان در نگاه دیگران
وی ادامه داد: تجربه فعالیتهای ما در حوزه جنسیت، مباحث زنان و در عرصه فمینیسم سبب شد دیگریهای مهم مثلاً جریان فمینیستی خارج از کشور و افراد متعددشان، اینها که از بیرون ما را میدیدند اذعان داشتند دفتر مطالعات و تحقیقات زنان که بعدها به مرکز تحقیقات زن و خانواده در حوزه علمیه قم تبدیل شد، بیش از فمینیستها مطالعات فمینیستی دارد و حرفهای پخته و دقیقتری میزند. برای ما مهم بود دیگرانی که با ما اختلاف نظر داشتند، این نهاد را علمی بدانند. در عین حال تجربه انتشار این کتاب به ما یک چیز دیگری را هم نشان داد، اینکه در این کتاب از دوستانی استفاده کرده بودیم که حوزه اصلی کارشان مطالعات زنان نبود، مثلاً فلسفه اخلاق، کلام، فلسفه بود. از اینها برای نقد مقالات راتلج مساعدت گرفته بودیم. اما به این نتیجه رسیدیم کسانی که با حوزه مطالعات زنان درگیری تخصصی ندارند و صرفاً از بیرون میخواهند در مباحث زنان ورود کرده و نقد بکند، کمک نسبتاً زیادی به ما نمیکنند و ما نیاز داریم نیروهای بومی حوزه مطالعات زنان داشته باشیم که تخصص اصلی در حوزه مطالعات زنان داشته باشند، گرچه هر کدامشان یک تخصص بیرونی هم داشته باشند. زیبایی نژاد افزود: مثلا یک نفر تخصص حقوق داشته باشد اما در حقوق زنان یا جنسیت و خانواده متمرکز بشود، کسی که حوزه کاریاش فقه باشد ولی متمرکز در فقه زنان بشود یا کسی که با حوزه مطالعات اجتماعی در مطالعات زنان متمرکز بشود و الی آخر. تقریبا از سال ۸۲ـ۸۳ بود که به این نتیجه رسیدیم نیاز به جذب پژوهشگران ثابت و علمی داریم. در حوزه علمیه کسانی با تحصیلات مرتبط با زنان نداشتیم و کار سختی در پیش داشتیم. از آن زمان گروههایی را به عنوان گروه کارورزی مشخص کردیم. یک گروه از خواهران و یک گروه از برادران را جذب کردیم که حوزه کارشان چیز دیگری بود، کلام یا فقه بود. برای اینها یک دوره دو ساله بعنوان دوره کارورزی طراحی کردیم. در این دو سال هم با مباحث زنان آشنا میشدند و هم با مباحث تخصصی که در گروههای تخصصی بعدی که قرار بود برای اینها شکل بگیرد و نیاز بود بر آنها مسلط بشوند.
وی با بیان اینکه این کار دو ساله نفسگیر ولی موفق بود. خاطرنشان کرد: اولین گروههای ما شکل گرفتند. گروه اولی که شکل گرفت، گروه مطالعات نظری بود با خواهرانی که حوزه کارشان کلام بود و بعدها افرادی از فلسفه هم به آن اضافه شدند. در دهه ۸۰، گروه دومی شکل گرفت که گروه مطالعات فقه و حقوق بود و تعدادی از فضلای برادر آنجا را شکل دادند. در دهه ۹۰، گروه مطالعات اجتماعی ما به عنوان گروه سوم شکل گرفت و بعدها این روند گسترش یک مقداری ادامه پیدا کرد. ما در دهه ۸۰ سعی کردیم مهمترین کتابخانه تخصصی زنان را راه اندازی بکنیم و این کار اتفاق افتاد. کتابخانه مرکز تحقیقات در قم مهمترین کتابخانه تخصصی زنان در کشور بوده و است. ممکن است در حوزه خانواده هنوز این ادعا را نداشته باشیم ولی در حوزه زنان ادعا داریم که کتابخانه ما غنیترین کتابخانه کشور است.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده ادامه داد: علاوه بر کتابخانه، کار دیگر ما این بود که یک بانک اسناد علمی را راه اندازی کردیم و تقریباً از ۱۵ـ۲۰ سال پیش و بلکه بیشتر، مقالات علمی پژوهشی که در حوزه زنان و خانواده در هر جای کشور به زبان فارسی تدوین شده است را گردآوری کرده، نمایه موضوعی زده و در این بانک اسناد قرار دادیم. الان رکورد بانک اسناد ما به بالای ۲۵ هزار تا رسیده است و در حدود ۲۶ هزار مقاله در سامانه بانک اسنادمان داریم. تعدادی پایان نامه، مصاحبههای علمی و گفتگوها و کتابخانه دیجیتالی از کتابهای انگلیسی برای کسانی وجود دارد که میخواهند در حوزه مطالعات زنان کار بکنند و خیلی دغدغه نداشته باشند. از سیاستهایی که داشتیم برقراری گفتگو بین حوزه و دانشگاه بود.
وی با بیان اینکه به نظرمان رسید نهاد حوزه حرفهایی دارد که شنیده نشده است و نیاز به شنیدن حرفهایی دارد که هنوز نشنیده است. تصریح کرد: این نیاز دوطرفه ما را به یک ارتباط دوسویه با نهادهای تخصصی و دانشگاهی دعوت میکرد. بیش از یک دهه است که ما واحد تهران را راه اندازی کردیم که رسالت اصلی آن برقراری گفتگوهای علمی بین قم و تهران است؛ تهران به عنوان مرکز اصلی دانشگاهی و جامعه علمی کشور و قم به عنوان مرکز جامعه علوم اسلامی کشور. ما به این ارتباط نیاز داریم و دیگران علیالقاعده بایستی نیازمند به این ارتباط باشند.
تاسیس رشته مطالعات زنان در حوزه علمیه قم
زیبایی نژاد تاکید کرد: از کارهایی که مرکز تحقیقات زنان و خانواده در اواخر دهه ۸۰ انجام داد پیشنهاد تاسیس رشته مطالعات زنان به حوزه علمیه قم بود.با این پیشنهاد رشته مطالعات زنان تاسیس شد و الان حوزه علمیه قم در مقطع سطح ۳ معادل فوق لیسانس و در مقطع سطح ۴ رشته مطالعات زنان را دارد. در مقطع سطح ۴ چیزی که الان دارد رشته مطالعات خانواده است. ما مقطع سطح ۴ فقه زنان را هم پیشنهاد دادیم که در مسیر بررسی است. پیشنهاد بعدی ما، حوزه مطالعات نظری جنسیت است که تدوین میکنیم تا به حوزه بدهیم و با رویکرد کلامی و الهیاتی هم مباحث زنان در مقطع سطح ۴ حوزه معادل دکتری پیگیری بشود.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده گفت: از فعالیتهای دیگری که مرکز تحقیقات زن و خانواده داشت این بود که با دانشگاه ادیان در تاسیس مقطع دکتری رشته مطالعات زنان بعنوان اولین دانشگاهی که مقطع دکتری دارد، مشارکت کرد. امروزه دو دانشگاه در کشور هستند که دکتری مطالعات زنان را دارند: دانشگاه ادیان و مذاهب قم و دانشگاه تربیت مدرس تهران. در دوره اولی که این مقطع راه اندازی در دانشگاه ادیان شد، شورای علمی آن گروه توسط بچههای مرکز تحقیقات زن و خانواده اداره میشد و پیشنهاد اعضا شده بود. بعداً هم جسته و گریخته اساتید ما در این دورههای مطالعات زنان در مقطع دکتری همکاری میکردند. فعالیت دیگری که انجام شد این بود که یکی از فارغ التحصیلان همکار ما در قم بعنوان هیئت علمی به دانشگاه علامه معرفی شد و الان آنجا فعالیت میکنند و نقطه ثقل مطالعات زنان دانشگاه علامه در دهه اخیر با ایشان بوده است. بنابراین، این ظرفیت را از سابق داشتیم که به مثابه یک نهاد پژوهشی تاسیس بشویم. بعضی از همکاران ما هم جزو شورای تحول در علوم انسانی و بخش مطالعات زنان آن هستند که در جلسات کارشناسی مربوطه شرکت میکنند.
زیبایی نژاد با بیان اینکه در ۲۱ خرداد سال ۱۳۸۷، شورای عالی انقلاب فرهنگی در جلسه شماره ۶۲۵ مصوبهای را گذراند. عنوان کرد: متن این ماده واحده این است که مصوبات شورای عالی حوزه علمیه قم در خصوص اعطای امتیاز علمی به مجلات علمی، تاسیس انجمنهای علمی، قطبهای علمی و واحدهای پژوهشی و همچنین امتیازات کرسیهای نظریهپردازی و نقد و مناظره و آزاداندیشی در حوزه دارای اعتبار رسمی بوده و موجد امتیازات قانونی در دانشگاهها و حوزههای علمیه میباشد. براساس این مصوبه و این ماده واحده، از این به بعد اگر شورای عالی حوزههای علمیه یک نهاد پژوهشی را مجوز میداد به مثابه این بود که شورای عالی انقلاب فرهنگی مجوز داده است و برای وزارت علوم و نهادهای دیگر اعتبار داشت و آنها میتوانستند به مثابه یک نهاد علمی پژوهشی با آن نهاد علمی تعامل پیدا بکنند.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده ادامه داد: از زمان تصویب این قانون در شورای عالی انقلاب فرهنگی تا الان که ۱۲ سال میگذرد، نهادهای آموزشی زیادی مجوز گرفتند، مدارس حوزه علمیه در سطح ۲، ۳ و ۴ دارای امتیازی معادل دانشگاهها در مقطع لیسانس، فوق لیسانس و دکتری هستند. اما تاکنون شورای عالی حوزه مجوز رسمی پژوهشکده به هیچ نهادی نداده بود. در خردادماه سال ۱۳۹۹ یعنی امسال و حدوداً یک ماه پیش، شورای عالی گسترش که مربوط به شورای عالی حوزه است مستند به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، اولین نهاد پژوهش رسمی حوزه را امتیاز داد که آن پژوهشکده زن و خانواده بود. بنابراین، مرکز تحقیقات زن و خانواده از این پس بعنوان پژوهشکده زن و خانواده و به عنوان اولین پژوهشکده رسمی حوزه و اولین نهاد رسمی حوزوی در عرصه پژوهش فعالیت خودش را آغاز میکند و امیدواریم این رسمیتیافتگی و اعتباربخشی که از ناحیه یک نهاد قانونی و رسمی انجام شده است زمینه تعامل ما را با نهادهای تخصصی بیش از گذشته بکند و آن رابطه دوطرفه حوزه و دانشگاه را در یک مسیر بهتر، رابطه قویتر و بالندهتری ان شاءالله هدایت بکند.
گروههای تخصصی مطالعاتی در پژوهشکده زن و خانواده
وی تاکید کرد: ما الان گروه مطالعات اجتماعی و گروه مطالعات نظری داریم که کارشناسانی از حوزه کلام و فلسفه و اندیشه سیاسی در آن هستند، گروه مطالعات فقهی حقوقی داریم. گروه مطالعات روانشناسی را راه اندازی میکنیم که فعلاً برخی از پژوهشگرانش جذب شدند و برخی در حد نصاب ماندند. گروه مطالعات راهبردی را به مثابه یک گروه مجازی داریم که مدیران گروههای مختلف ما به اضافه یک عضو دیگر در این گروه مطالعات راهبردی، موضوع تولید نقشه جامع پژوهشی در حوزه زنان و اینکه مطالعات ناظر به فهم بهتر میدان و تحولات عرصه علم را داشته باشند و از آنجا سیاستهای راهبردی این پژوهشکده تولید بشود، در دست راهاندازی آن هستیم و یک مقدار از برنامهاش عقب ماندیم.
زیبایی نژاد با اشاره به اینکه در سال ۹۹ فراخوان جذب داشتیم که بیش از ۲۵۰ نفر ثبت نام کردند. تصریح کرد: از بین آنها ۵۰ نفر برای مصاحبه دعوت شدند. امیدواریم در طی دو مرحله مصاحبه بتوانیم یکی دو سه نفر از بین ۵۰ نفر واجد شرایط باشند و جذبشان بکنیم. در آینده، برنامه ما این است که گروههایمان توسعه پیدا کنند. گروه روانشناسی و تربیت در این حوزهها نیاز به کارشناس داریم که جذب خواهیم کرد و گروههایمان به نحوی بالنده میشوند که در سالیان آینده این نهاد پژوهشی به یک قطب منحصر به فرد در حوزه مطالعات اسلامی در جنسیت در کشور تبدیل میشود. الان این وضعیت است ولی بیش از چیزی که است در آینده شاهد خواهیم بود.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده با بیان اینکه بیش از یک دهه قبل، ارتباطات بین المللی مدنظر ما بوده است، افزود: در این ارتباطات بین المللی بعضی از همکاران با ۱۰ـ۲۰ کشور ارتباط برقرار کردند و شرکت در کنفرانسهای علمی و مجامع را در دستور کار قرار دادند. مقالات علمی در آنجا قرائت شده است و در برخی از برنامههایی که در کشورهای اروپایی داشتیم سفارتخانه آن کشور، سفارتخانه ایتالیا در تماسی که با مرکز خودش گرفته بوده است شاید ده سال پیش گفته بود که ما در بیست سال گذشته سراغ نداریم که یک شخصیت توانمندی از حوزه علمیه قم در عرصه تخصصی زنان آمده باشد و اینجا طرح بحث موفقی انجام داده باشد. این نشان میدهد دوستان ما به صورت تخصصی در این عرصه فعال هستند و امیدواریم این مزیتهای تخصصی در آینده ادامه پیدا بکند و تقویت بشود.
وی افزود: برنامه ما برای آینده این است که انشاءالله در برنامه ۵ ساله سوم که مشغول تدوینش هستیم، تا الان دو برنامه ۵ ساله را پشت سر گذاشتیم. امسال یعنی سال ۹۹ سال آخر برنامه دوم ما است و امید داریم در پایان برنامه سوم به یک پژوهشگاه تبدیل شده باشیم. الان وضعیت نفرات ما به گونهای است که این احتمال وجود دارد تا یک سال آینده تبدیل به موسسه پژوهشی با دو پژوهشکده بشویم و تا پایان برنامه سوم تبدیل به پژوهشگاه حوزوی در حوزه مطالعات زن و خانواده بشویم. ارتباطات بین المللی برای ما مزیت بیشتری در آینده پیدا میکند.
رئیس پژوهشکده زن و خانواده ادامه داد: همکاری با نهادهای تخصصی، پژوهشکدههای تخصصی و آموزشکدههای تخصصی برای ما اولویتی بیش از امروز خواهد داشت و به دنبال ایجاد شبکهای از نخبگان علمی در حوزه مطالعات زن و خانواده هستیم که به صورت تخصصی و صنفی، آخرین یافتههای علمی را با همدیگر تبادل بکنند و گرچه ممکن است تمایزاتی به لحاظ اندیشهای با هم داشته باشند و حتی ممکن است در ذیل یک گفتمان نگنجند ولی ارتباط صنفی درستی برقرار بکنند و آخرین یافتههای علمی در مقیاس داخلی و بینالمللی را به همدیگر گزارش بکنند و هر کسی در عرصه علمی میخواهد فعالیت بکند فعالیتش روزآمد و آکادمیک قوی باشد.
وی با اشاره به نشریه پژوهشکده زن و خانواده تاکید کرد: نشریهای که ما داریم نشریه تخصصی دو فصلنامه مطالعات جنسیت و خانواده است که به اعتبار مصوبه سال ۱۳۸۷ از شورای عالی حوزه مجوز دریافت کرده است. این مجوز به این معناست که این نشریه اعتبارش برای کلیه کسانی هم که در دانشگاهها فعالیت علمی انجام میدهند در پژوهشگاههای ذیل وزارت علوم فعالیت علمی انجام میدهند، میتوانند برای این نشریه مقاله ارسال بکنند و از امتیازات علمی مربوطه اش استفاده کنند. پروژههای مهمی در دست کار ما است و ارتباطات خوبی با نهادهای تخصصی حاکمیتی و غیر حاکمیتی داریم و مسائلی که اولویت ماست اغلب مسائلی است که نیازهایی را از جامعه امروز زنان و یا حاکمیت در حوزه زن و خانواده حل بکند. پژوهشهایی که بعدها به درد بایگانی بخورد دغدغه ما نیست و پژوهشهای راهبردی معمولا دغدغه ماست که بتوانیم خلاءهایی که حوزههای علمیه، حاکمیت یا جامعه علمی کشور دارد را پر بکنیم.
۳۱۳/۶۱