به گزارش خبرگزاری حوزه از تهران، اولین کارگاه دانش افزایی و مهارت آموزی سلامت معنوی اسلامی روز پنجشنبه هشتم شهریورماه سال جاری آغاز به کار کرد. در این کارگاه سه روزه استادان متعددی از حوزه و دانشگاه به ایراد سخنرانی پرداختند.

در مراسم افتتاحیه این نشست پس از تلاوت آیاتی چند از کلام الله مجید توسط دکتر محمد حسین نیکنام عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی، دکتر حسن ابوالقاسمی رئیس کارگاه به ایراد سخنرانی پرداخت.

حجت الاسلام علی فضلی، عضو هیئت علمی گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی در تعریف سلامت معنوی گفت: سلامت معنوی توانایی قلبی در هماهنگ­سازی قوای شناختاری و کرداری انسان با سویۀ توحیدی در نظام معنادار و غایت مند زندگی توأم با حس رضایت و آرامش و ارتقاست که در پرتو معنویت و دیانت تامین، حفظ و ارتقا می ­یابد و در صورت ابتلا به اختلالات، پس از روان درمانی معنوی به دست می­ آید.

وی در خصوص پیشینه و اهمیت انسان شناسی در حوزه سلامت معنوی گفت: هم چنان که هر یک از نظریه پردازان روان شناسی مانند آلیس، ادلر، فروید، مزلو، راجرز و دیگر بزرگان تفسیر خاصی از ماهیت انسان ارائه دادند و بر اساس آن نظریۀ روان شناختی خویش را بنیان نهادند، برای تبیین و تاسیس سلامت معنوی اسلامی و روان درمانی عرفانی نیز باید از انسان، تعریف خاصی ارائه داد و بر پایه آن ریشۀ اختلالات و روش درمانشان را طرح نمود. از این رو باید دید یک روانشناس و یک روان درمانگر چه تعریفی از انسان دارد تا از او درمان خواست.

وی با اشاره به مبنای انسان شناختی سلامت معنوی بر پایه عرفان اسلامی گفت: ماهیت انسان از حیث سلامت معنوی به دو ساحت توجه دارد، یکی ساحت لایه ­ها و ظرفیت­ های انسان که نیروهای سلامت زا و بیماری‌­زا را که در برابر محرک­ها فعال می­شوند، تبیین می­کند و دیگری ساحت تعامل باورها و کردارها که سرچشمۀ احوال مثبت و اختلالات منفی انسان در هنگام رویارویی با مشکلات و پایۀ هماهنگ کنندۀ قوای انسانی را تبیین می­کند.

عضو هیئت علمی گروه عرفان پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی گفت: قلب دو وادی در خویش دارد، وادی نفسانی که خاستگاه قوه های جهل است و دارای دو لایۀ طبع و نفس است و وادی روحانی که خاستگاه قوه های عقل است و دارای دو لایۀ روح و سرّ است. وادی روحانی نام آن جهت و بعد جان و دل است که از وابستگی به بدن رهاست و ملکوتی است. این وادی، وادی اشواق یعنی منطقۀ گرایش و خواهش روح و سرّ است. مرز دو وادی نفسانی و روحانی عقل و قلب است.

وی افزود: ساحت دوم تأثیر متقابل باورها و کردارها شامل تأثیر باورها بر کردارهای ظاهری و بدنی؛  تأثیر کردارهای قلبی و درونی بر کردارهای بدنی؛ تأثیر کردارهای بدنی بر کردارهای قلبی و تأثیر کردارهای ظاهری و باطنی بر باورهااست.

وی در پایان اظهار کرد: زمانی انسان می­تواند از بیماری معنوی بگریزد و به سلامت معنوی دست یابد که پس از شناخت وادی­های نفسانی و روحانی و لایه­ های شش گانۀ طبع، نفس، عقل، قلب، روح و سرّ و قوای عقل و جهل، بتواند مطالبات هر یک از آن لایه ها و قوه ها را در جهت توحیدی و الهی سامان دهد و هماهنگ سازد و بر اساس آن به زندگی خویش معنا و هدف بخشد و برای هماهنگ سازی لایه ها و قوه ها و معنادهی به زندگی باید باورها و رفتارهای خویش را بر اساس اصول عقلی و تعالیم دینی تنظیم کند.

دکتر ابوالقاسمی نیز با اشاره به اینکه همه ساله همایش سلامت معنوی به همت فرهنگستان علوم پزشکی در شهر قم برگزار می شود گفت: سال گذشته به علت شیوع بیماری کرونا این برنامه اجرا نشد اما در ادامه جلسات گروه سلامت معنوی آقای دکتر مشکی از همکاران گروه از موسسه امام خمینی(ره) پیشنهاد برگزاری این کارگاه را دادند.

دکتر ابوالقاسمی گفت: با تبادل نظر اعضای محترم گروه سلامت معنوی به این نتیجه رسیدیم که در آستانه تاسوعا و عاشورا حسینی این کارگاه را برگزار کنیم.

رئیس کارگاه دانش افزایی و مهارت آموزی سلامت معنوی اسلامی در سخنان خود از دکتر فریدون نوحی بابت هماهنگی و در اختیار قرار دادن سالن مرکز همایش های قلب تشکر کرد و گفت: این کارگاه با حفظ کلیه پروتکل های بهداشتی برگزار می شود.

در ادامه مراسم افتتاحیه دکتر سید علیرضا مرندی رئیس فرهنگستان علوم پزشکی ضمن بزرگداشت روز پزشک و داروساز از حضور استادان و روحانیون حاضر تشکر کرد.

دکتر مرندی گفت: حدود ۱۰ سال است که گروه علمی سلامت معنوی تشکیل شده، ۶ نشست علمی سالیانه برگزار کرده و کتب متعددی نیز منتشر شده است.

وی افزود: در سال ۱۳۹۲ توفیق دیدار با رهبر معظم انقلاب اسلامی را داشتیم. همچنین سال های اخیر از رهنمودهای ارزشمند مراجع تقلید بهره بردیم و از دیدگاه ما مشارکت روحانیون بسیار ارزشمند است .

رئیس فرهنگستان علوم پزشکی گفت: با توجه به اینکه موضوع سلامت معنوی در غرب عمدتا سکولار است و بیشتر برای مراحل پایانی زندگی و بیماران در حال مرگ ایجاد شده است، اساس تفاوت عمده ما با غرب نیز همین است و به همین دلیل پسوند اسلامی را برای سلامت معنوی قرار دادیم.

وی همچنین افزود: امیدواریم از مباحثی که در این کارگاه مطرح می شود توسط وزارت بهداشت در عرصه ارائه خدمات و آموزش پزشکی استفاده شود. این اولین کارگاه است و مسلما علی رغم تلاش های صورت گرفته بدون نقص نخواهد بود بنابراین از انتقادات و پیشنهادات حضار محترم استقبال می شود.

دکتر مهدی عباس زاده دبیر علمی کارگاه گفت: همانطور که انتظار می رود ماهیت کارگاه علمی با همایش علمی متفاوت است. این کارگاه علمی بدین گونه است که به دو پنل تقسیم شده است. نیمی از هر بخش به اساتید و نیم دیگر به پرسش و پاسخ اختصاص داده شده است و اساس این کارگاه تبادل نظر حضار است.

وی افزود: در این کارگاه بحث ها آزاد هستند و افراد در ارائه مطالب و نظرات خود آزاد خواهند بود و  بحث ها گاهی ممکن است چالشی باشد.

در ادامه کارگاه اولین پنل با عنوان "تفاوت مفهوم سلامت در اسلام و غرب" توسط دکتر محمد حسین نیکنام برگزار شد. در این پنل دکتر سید جمال الدین سجادی به ایراد سخنرانی پرداختند.

دکتر نیکنام گفت: پزشکی حرفه ای برای، تامین، حفظ و ارتقای سلامت انسان است. پزشک باید همه ابعاد وجودی انسان از جمله جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی را بشناسد.

وی افزود: توجه به ابعاد مختلف سلامت انسان ها در سال های دور به نحو کاملتری انجام می شده است. گرچه دانش پزشکان در امور مربوط به سلامت جسمی و سلامت روانی اندک بود ولی توجه آنها به ابعاد سلامت معنوی و سلامت اجتماعی فزونی داشت.

عضو پیوسته فرهنگستان ادامه داد: انسان در طی ادوار گذشته، همیشه علم پزشکی را با دین و معنویت درهم آمیخته می دانسته و حکمای اسلامی در طی قرون علاوه بر کسب علوم پزشکی مرتبط با جسم، به مسائل اجتماعی، فقهی، فلسفه، حکمت و بسیاری علوم دیگر واقف بودند.

دکتر نیکنام گفت: رنسانس (نوزایی) علمی در اروپا و مشکلات علما با صاحبان کلیسا سبب شد که رشد علم در بخش های مادی به سرعت افزایش یابد و جدایی علم از دین و معنویت صورت گیرد. در رشته های گروه پزشکی، صاحبان حرف پزشکی فقط به ابعاد جسمی توجه نمودند و در واقع مسائل جسمی انسان در سلامت و بیماری تنها عامل مهمی بود که مورد توجه پزشکان قرار گرفت.

دکتر نیکنام افزود: ارائه خدمات سلامت به انسان تنها معطوف به حفظ، تامین و ارتقای سلامت جسمی گردید فارغ از اینکه علاوه بر ابعاد دیگر مانند سلامت روانی و سلامت اجتماعی حفظ، تامین و ارتقای روح انسان برای رسیدن به سلامت کامل ضروری است.

وی ادامه داد: چند قرن توجه خاص به سلامت جسمی موجب پیشرفت های عظیم و شگرف درشناسایی علل، فیزیولوژی، تشخیص و درمان بیماری های جسمی شد و برای رسیدن به این آگاهی ها و ارتقای مراقبت ها تکنولوژی های پیشرفته ابداع گردید. در نیم قرن گذشته به دلیل آگاهی از تاثیر ابعاد دیگر سلامت بر سلامت جسم توجه صاحبان حرف پزشکی به ابعاد دیگر سلامت انسان نیز یعنی سلامت روانی، سلامت اجتماعی و به ویژه سلامت معنوی معطوف شده است.

دکتر نیکنام عنوان کرد: در برخی از کشورهای پیشرفته توجه به مراقبت های معنوی برای انسان ها مورد تاکید خاص قرار گرفته و رعایت چهار بعد سلامت توسط سازمان جهانی بهداشت به کشورهای عضو اعلام گردیده است. در سال ۱۹۸۳ میلادی (۱۳۶۲ شمسی) در اجلاس سالیانه بهداشت جهانی نماینده نروژ، اظهار داشت که دست کم در کشور او، اختلالات بهداشت روانی، مانند اعتیاد به الکل، جنایت، اعتیاد به مواد مخدر، انحرافات اجتماعی، مایوس بودن از زندگی و ترس از آینده دیده می شود. این بحث در سطوح مختلف سازمان مطرح شد و طبق آخرین مصوبه، در نظرگرفتن بعد معنوی در راهبردهای سلامت به کشورها واگذار شد.

دکتر نیکنام با اشاره به اینکه انسان دارای دو بعد جسم و روح است گفت: روح انسان استعدادهای فراوان و متنوعی دارد و در تعامل و تاثیر متقابل با بدن است. از دیدگاه اسلام، حقیقت وجود انسان روح جاودانه و زندگی دنیوی انسان تنها مقدمه ای برای زندگی اخروی اوست.

وی با تاکید بر اینکه هدف نهایی انسان باید متناسب با کمال حقیقی روح و همه اهداف دیگر در جهت آن قرار گیرد، گفت: با توجه به این تعاریف اینگونه بر می آید که اگر چه سلامت روح و جسم انسان در یکدیگر تاثیر متقابل دارند، ولی سلامت روح نسبت به سلامت جسم از اصالت برخوردار است.

وی ادامه داد: انسان دارای حب ذات است و گرایش سیری ناپذیر به کمال دارد  و چون از اختیار برخوردار است، کمال وی در گرو افعال اختیاری اوست. بنابراین، هدف نهایی و کمال و تعالی حقیقی انسان نزدیک شدن هر چه بیشتر به خدای متعال است و این مرتبه متعالی روح، بعد معنوی انسان است.

وی ضمن تاکید بر اینکه معنویت از دیدگاه اسلام، تنها در سایه ارتباط با خداوند واز طریق عبودیت و پذیرش و تسلیم در برابر دین حق شدنی است، گفت:  بدین جهت است که در تعریف سلامت معنوی لازم است به مصداق درست تعالی که همان تقرب یافتن به خداوند متعال است، اشاره شود. در واقع، "معنویت" در تعبیر"سلامت معنوی" مانند "جسم" در "سلامت جسمانی"، روان در "سلامت روانی" و "اجتماع" در "سلامت اجتماعی" بستری است که سلامت و بیماری باید در آن تعیین شود.

دکتر نیکنام عنوان کرد: شرط اول داشتن درجاتی از معنویت باور به جنبه متافیزیکی انسان و قوه ای مافوق ذات مادی انسان است. از این رو آن ها، که اصول جهان بینی شان بر محوریت انسان مستقر است بدون معنویت هستند. نمونه این گروه معتقدان به اومانیسم هستند. مهم ترین مبانی این نوع طرز تفکر عبارتند از : انسان محصول تکامل طبیعی است. ذهن عملکرد مغز است وانسان پس از مرگ ادراکی ندارد و از بین می رود، ماورای طبیعت وجود ندارد و عالم در طبیعت مادی خلاصه شده است، انسان با تکیه بر عقل و روش های علمی می تواند همه مسائل خود را حل کند و به وحی و آموزه های دینی نیاز ندارد، انسان آزادی انتخاب و عمل دارد و می تواند سرنوشت خود را ترسیم کند و تمامی ارزش های انسانی و اخلاقی، در ارتباطات و تجارب دنیای مادی به دست می آید و هدف نهایی زندگی شادکامی دنیوی، آزادی و رشد اقتصادی و فرهنگی است. بنابر این، از یکطرف آنچه غیر مادی است و حیات جاوید و بعد روحانی و معنوی انسان انکار شده و خود بسندگی و بی نیازی از هدایت وحیانی ترویج شده است. داشتن اراده آزاد به طور مطلق و اخلاق مادی گرایانه مبنای زندگی قرار گرفته، به نحوی که انسان به جای خدا نشسته، خوب و بد وضع می کند. همه چیز مادی است و تدارک زندگی دنیوی تا حد لایتناهی مقصد اصلی است واز معنویت خبری نیست.

دکتر نیکنام در ادامه سخنان خود به سلامت معنوی با رویکرد اسلامی اشاره کرد و گفت: اگر چه واژه معنویت در قرآن کریم و سنت پیامبر (ص) و ائمه اطهار (ع) به کار نرفته، ولی در بیان مسلمانان، واژه معنویت و معنوی و نیز لغات نزدیک آن رواج داشته است. از دیدگاه اسلام، راه های شناخت منحصر به حس و تجربه نیست بلکه شهود باطنی، و علم حضوری و شناخت عقلانی نیز ارزشمندند؛ اعتقاد به اینکه خداوند یگانه، واجد همه کمالات، مالک، تدبیر کننده و اداره کننده همه عالم است و سرنوشت همه موجودات به دست اوست وهر چه در هستی اتفاق می افتد وابسته به اراده اوست  و انسان با فطرتی الهی و با برخورداری از کرامت تکوینی می تواند به تمامی کمالات دست یافتنی برسد.

وی در پایان تاکید کرد: معنویت در الهیات اسلامی معرفت و ایمان به غیب و تبیین توحیدی از نظام هستی است. معنویت به معنای واقعی یعنی اعتقاد به خدا، و خدا را در همه حال یافتن، و با همان فطرت او را دریافتن، و همه کارها را به خاطر او و با اخلاص انجام دادن. در واقع  اگر کسی این جهان بینی را داشته باشد که هرگونه حرکت و سکونی متکی به مبدا هستی لایزال و ابدی است هیچگونه غم و اندوه و مشکلات روانی را به خود راه نمی دهد.

در ادامه پنل حجت الاسلام و المسلمین مجتبی مصباح عضو هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)گفت: یک جنین را در نظر بگیرید و فرض کنید تمام زندگی این جنین همان ۹ ماهی است که در رحم این مادر است و بعد از بین می رود و تمام می شود. در واقع فرض می کنیم دنیایی وجود ندارد و دنیا در واقع همان رحم مادر است.

وی گفت: اگر بخواهیم برای زندگی این جنین برنامه ریزی کنیم و وضعیت سلامتی این جنین را بررسی کنیم چه می کنیم. این موضوع پیش می آید که این جنین حداکثر ۹ ماه زندگی خواهد کرد و بعدش پوچی است. اما پزشکان این توجه را به سلامت جنین دارند چون بعد از زندگی او در رحم مادر زندگی دیگری وجود دارد.

وی افزود: حالا اگر فکر کنیم زندگی دنیوی انسان همان زندگی در رحم است، انسان آمده تا خود را برای زندگی دیگر و در واقع زندگی اخروی آماده کند و حیات برای بعد از مرگ است.

حجت الاسلام و المسلمین مصباح در خصوص تفکیک دیدگاه اسلامی و غربی گفت: در مغرب زمین تفکرات الهی هم وجود دارد و همه تفکرات الهادی نیستند. امروزه رویارویی ما با مبانی است که در مکاتب مغرب زمین شایع شده و در علوم انسانی و علوم طبیعی ما ترویج می شود. دیدگاه های الهادی که با دیدگاه های اسلامی منافات دارد مورد بحث است.

وی افزود: این تفکرات ابتدا انسان را همان انسان مادی می دانستند و سلامت جسم را برای انسان در نظر گرفتند. سپس سلامت روان انسان را مد نظر قرار دادند. بعد متوجه شدند انسان بعد اجتماعی دارد و در تعامل با جامعه دچار مشکلاتی است و بنابراین سلامت اجتماعی را در نظر گرفتند، در ادامه متوجه شدند که انسان در جامعه دچار نا امیدی و پوچی است و برای یافتن ریشه و حل این مشکل معنویت را عنوان کردند. در این راستا صرفا ارتباط با یک امر متعالی مد نظر قرارگرفت تا بار فشار روحی و روانی فرد کم شود، حال این امر متعالی هر چیزی می تواند باشد.

حجت الاسلام و المسلمین مصباح تاکید کرد: درست است که ارتباط با امور متعال تاثیر در زندگی انسان دارد و بر حل مشکلات روانی و اجتماعی انسان تاثیر دارد اما محدود به زندگی دنیوی نیست. زندگی انسان ابدی است و از ابتدا باید برای تمامی عرصه های زنگی او برنامه ریزی شود.

وی ادامه داد: سلامت معنوی این نیست که بعضی اوقات تخلیه روحی داشته باشیم که استرس ما کم شود بلکه هدف پرورش روح است و  نزدیک شدن به امر حقیقی متعالی انسان و هدفی که برایش آفریده شده است. تفاوت این مبانی در رویکرد ما به معنویت تاثیر می گذارد.

استاد حوزه افزود: گفته می شود که اگر معنویت بر اساس مبانی اسلامی تعریف شود آن زبان مشترک با دیگران را از بین می بریم، اما آنگونه نیست. حقیقت هر یک از این مفاهیم و مصادیق واقعیش باید توضیح داده شود. ادیان الهی آمده اند تا برای همه ی بشر این مفاهیم را توضیح دهند، در واقع مفاهیم مشترک است اما طرز تلقی ها متفاوت است و ما باید طرز تلقی صحیح را توضیح دهیم

دکتر سجادی در ادامه پنل گفت: معنویت غربی یک ملقمه دست ساز بشر حتی شخصی است که بر اساس زمان و مکان متغیر است اما با یک پوشش تجربی بسیار زیبای القا شونده.

وی عنوان کرد: هنوز نمیدانیم نسبت معنویت با دین چگونه است و امکان سنجش و شاخص اندازه گیری برای آن بسیار مشکل است. واژه های ثقیل در متون سلامت معنوی وجود دارد که درک معنا و برداشت درست از آن سخت است.