خانم معصومه رفیعی، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه خواهران، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری «حوزه» در تهران، با اشاره به شاخصه های تربیتی حضرت ام البنین(سلام الله علیها) در تثبیت اعتقادات حضرت عباس(علیه السلام)، اظهار داشت: دین اسلام، اهمیت وافری به مساله تربیت انسانها دارد چرا که در راستای هدف خلقت انسان که همانا خلیفه الهی است قرار دارد.
وی افزود: با تربیت درست می توان در جهت تثبیت اعتقادات دینی که شامل خدا محوری، نبوت محوری، عدالت محوری، امامت محوری و آخرت محوری است، قدم گذاشت. فرزندانی که با اعتقادات درست و ماندگار تربیت شوند، در آینده، دستخوش آسیبها و خطرات دینی قرار نگرفته و دچار انحطاط و سرنگونی نمی گردند. بدین جهت خداوند برای رسیدن به این هدف، رسولان، امامان و افراد صالح و شایسته را در مسیر زندگی انسانها قرار داده است تا بتوان با بهره گیری از زندگی آنان و اصول تربیتی شان، روشهای مناسبی را در این زمینه به کار گرفت.
استاد حوزه علمیه خواهران ابراز داشت: یکی از این شخصیتهای بزرگوار، حضرت ام البنین، سلام الله علیها، مادر گرانقدر حضرت عباس، علیه السلام، است. ایشان نه تنها خودشان دارای عقاید والا و محکمی بودند بلکه توانستند فرزندانی چون حضرت عباس، علیه السلام، تربیت نمایند که نمونه کامل یک انسان معتقد و با ایمان بودند.
تربیت دینی کاملترین نوع تربیت است
وی گفت: فضائل و تقوای مادران ائمه اطهار و شخصیت های برجسته دینی در صدر اسلام و اهتمام آنان در تربیت دینی فرزندان بسیار مورد توجه بوده است. از آن جمله مادران با فضیلت می توان به حضرت ام البنین سلام الله علیها، مادر حضرت عباس علیه السلام، اشاره نمود. ایشان از بانوان با معرفت و پرفضیلتی بوده اند که نسبت به تربیت صحیح و پرورش دینی فرزندانشان دقت نظر کافی داشته اند و از شاخصه های مهم تربیتی در تثبیت اعتقادات فرزندان خود بهره گرفته اند و توانستند فرزندانی چون حضرت عباس علیه السلام تربیت نمایند.
خانم رفیعی تصریح کرد: مادران در تربیت فرزندانشان اگر فقط در پی آموزش مفاهیم درست باشند و آن مفاهیم را در ذهن فرزندانشان تثبیت و ماندگار نکنند وظیفه تربیتی خود را نیمه رها کرده اند، چرا که منشا بروز رفتارهای مناسب در افراد، اعتقادات و باورهای هر فرد است و اگر این باورها توسط والدین، خانواده و اجتماع تثبیت گردد فرد می تواند در آماج مشکلات و سختی ها رفتار مناسبی را از خود نشان دهد. برای رسیدن به این مطلوب لازم است دست اندکاران تربیت از تربیت دینی که کاملترین نوع تربیت است و شامل آموزش مفاهیم دینی و تثبیت آنها در ذهن کودکان می باشد بهره بگیرند. در این زمینه کتابهای زیادی به رشته تحریر در آمده است ولی به طور مصداقی به آن پرداخته نشده است.
وی ادامه داد: در این گفتگو سعی می کنیم با توجه به نقش مهم مادران در تربیت، از شاخصه های تربیتی حضرت ام البنین سلام الله علیها که مصداق مناسبی برای تربیت دینی هستند، بهره گرفته شود و راهکارهای ایشان در تثبیت اعتقادات دینی مورد بررسی قرار گیرد.
تربیت خویشتن شاخصه ای مهم در تربیت دینی
استاد حوزه علمیه خواهران، تربیت خویشتن را یکی از شاخصه های مهم در تربیت دینی برشمرد و عنوان داشت: اولین و مهم ترین شاخصه تربیتی در دین اسلام، تربیت خوشتن است. مادر به عنوان کسی که در تربیت دینی فرزندان نقش دارد باید پیش از تربیت فرزندان به تربیت خود بپردازد و پیش از آنکه از آنان انتظار تغییر و اصلاح داشته باشد از خود چنین توقعی داشته باشد. مادر بدون تربیت مستمر خود نمی تواند یک مربی موفق باشد زیرا مادر الگوی عملی و عینی در تربیت فرزند است و ارائه الگوی عملی و عینی در تربیت منشا تاثیر و برانگیختگی روانی در سطح بالا و در نتیجه باعث تثبیت اعتقادات فرزندان می شود چرا که تاثیر عمیق و جدی الگو مبتنی بر روحیه تقلید و همسان سازی در آدمی ست و آیه شریفه "لَقَد کانَ لَکُم فی رَسولِ اللهِ اسوهٌ حَسَنَهٌ" اشاره روشنی به بحث الگو در تربیت دارد. لذا مادری که خود اهل مطالعه نیست نمی تواند فرزندان خود را به این کار دعوت کند. یا مادری که خود به لحاظ اخلاقی منزه نیست در دعوت فرزندانش به اخلاق پاک دچار مشکل می شود.
توحیدمحوری و تعبد محوری ام البنین
وی در ادامه به مصادیقی از این اصل تربیتی در زندگی حضرت ام البنین(سلام الله علیها) اشاره کرد و اظهار داشت: یکی از اموری که مادران در جهت تربیت خویشتن که به تربیت دینی فرزندان می انجامد باید رعایت کنند، اصل توحیدمحوری و تعبد محوری است. به عبارت دیگر مادران در تربیت خویشتن باید خدا را در محور امور قرار دهند و ارتباطی همراه با خضوع و فروتنی در برابر خداوند داشته باشند، از طغیان گری و گردنکشی در مقابل خدا بپرهیزند و در بکارگیری دستورات الهی در جریان تربیت کوتاهی ننمایند و به تکلیفی که بر عهده آنان است عمل نمایند.
این پژوهشگر حوزوی تصریح کرد: حضرت ام البنین سلام الله علیها به خوبی این اصل مهم تربیتی را درک کرده و تا آخرین لحظه عمر از آن غافل نبود، چرا که ترجیح دادن زندگی با امام علی(علیه السلام) که یک زندگی زاهدانه و در سطح افراد پایین جامعه است و تحمل داغ شهادت فرزندانشان و بالاتر از آن سهل شمردن مصیبت فرزندانش در مقابل شهادت فرزند حضرت زهرا(سلام الله علیها) و مهرورزی تمام و کامل به فرزندان حضرت، فقط در پرتو رضایت خدا و شناخت پروردگار جهانیان، محقق می شود. بنابراین از موضوعات مهمی که در سرتاسر زندگی این بانوی مکرمه دیده می شود، ایمان به خداوند سبحان و امیدواری به فضل و عنایت او و هم چنین شکر الهی است که از مهم ترین مولفه های توحیدمحوری و تعبد محوری ست. در هر لحظه از زندگیشان یاد خدا را به همراه داشتند و فرزندانی معتقد و دین باور و توحید محور چون حضرت عباس، علیه السلام، تربیت کردند. در همین رابطه مفضل بن عمر روایت کرده که حضرت صادق(علیه السلام) فرمودند: «عموی ما عباس بصیرتی عمیق و ایمانی محکم داشت، در محضر ابی عبدالله(علیه السلام) جهاد کرد و نیکو کفایت نمود تا به شهادت رسید».
فصاحت و بلاغت ام البنین
خانم رفیعی با بیان اینکه استفاده از شعر و داستان در شیوه های تربیتی فرزندان، اثرگزاری مناسبی در جهت تغییر رفتار و شکل گیری عادات رفتاری خوب دارد، افزود: شعر تصویر زیبایی از احساس آدمی است که سراینده برای بیان و انتقال آن به دیگران باید دید وسیعی از هستی شناسی، خداشناسی و انسان شناسی داشته و از تعقلات دنیوی به دور باشد. مادران می توانند با استفاده از اشعار زیبا و متون بلیغ، باورهای دینی را در فرزندان از همان دوران کودکی، شکل داده و با بکارگیری این نوع رفتار در جهت مثبت، کودکان خود را نیز تشویق به مطالعه، نوشتن، پژوهش و تحقیق بنمایند که اینها خود زمینه ی فصاحت و بلاغت در گفتار و نوشتار می باشد.
وی ادامه داد: از جمله صفاتی که حضرت ام البنین(سلام الله علیها) خود بدان متصف بوده و حضرت عباس علیه السلام را نیز در این راستا تربیت نمودند صفت بلاغت و فصاحت بوده است که اشعار زیبا و جاودانه این مادر و فرزند گرامی بیانگر این مطلب است. از جمله اشعار جاودانه حضرت ام البنین(سلام الله علیها) که مورد تجلیل و تحسین بزرگان ادب قرار گرفته است شعر جانسوز وی پس از شهادت پسرش حضرت عباس(علیه السلام) است:
"لاتدعونی ویک ام البنین تذکرینی بلیوث العرین
کانت بنون لی ادعی بهم و الیوم اصبحت ولا من بنین
اربعه مثل نسور الربی قدواصلواالموت بقطع الوتین"
مورخان نوشته اند ام البنین آنچنان جانسوز برای شهادت فرزندان و به ویژه برای امام حسین علیه السلام نوحه و گریه کرد که حتی دشمن اهل بیت، مروان بن حکم، نیز از شنیدن اشعار وی گریه کرد.
استاد پژوهش حوزه علمیه خواهران عنوان داشت: حضرت عباس علیه السلام نیز که تربیت یافته چنین مادری بودند همانند ایشان از این صفت بهره مند بودند و در میدان نبرد اشعاری جهت تضعیف روحیه دشمن و بیان اعتقادات والای خویش و اثرگذاری در دشمن خواندند که هر فرازی از آنها بیانگر عالیترین درسهای شجاعت، ایثار، همت بلند، وفاداری و اخلاص است. از آن جمله وقتی دشمنان دست راست ایشان را قطع نمودند، شمشیر را به دست چپ خود گرفت و به نبرد ادامه داد و در این حال این اشعار را می خواندند:
"و الله ان قطعتم یمینی انی احامی ابدا عن دینی
و عن امام صادق الیقین نجل النبی الطاهر الامین"
بصیرت ام البنین نسبت به زمان خود
وی ادامه داد: یکی از ویژگیهای مهم تربیتی که می توان با تربیت خویشتن آن را به فرزندان نیز منتقل نمود، آگاهی و بصیرت داشتن نسبت به زمان خود است. بصیرت و نگرش سیاسی از صفات شایسته ای است که یک مسلمان در زندگی فردی و اجتماعی خود باید از آن برخوردار باشد. بدون بصیرت حتی عبادات انسان نیز نتیجه و ثمره مطلوب ندارد و باعث قرار گرفتن انسان در مسیر باطل خواهد شد. حضرت آیت الله خامنه ای درباره بصیرت می فرمایند: «بصیرت قطب نمای حرکت در اوضاع اجتماعی پیچیده امروز است به گونه ای که اگر کسی این قطب نما را نداشته باشد و نقشه خوانی را بلد نباشد ممکن است ناگهان خود را در محاصره دشمن ببیند.اگر بصیرت نباشد انسان حتی با نیت خوب ممکن است گمراه شود و در راه بد قدم بگذارد».
این پژوهشگر حوزوی افزود: از جمله کسانی که در بصیرت دهی افراد نقش موثری دارد مادرانند. مادران با تربیت خویشتن در این زمینه و آگاه بودن خود می توانند هم فرزندان با بصیرت تحویل اجتماع دهند و هم از سقوط آنان در پرتگاه باطل، که خلاف راه مستقیمِ شکل گیری عقاید دینی در فرزندان است، جلوگیری نمایند. از ویژگیهای بسیار مهم حضرت ام البنین سلام الله علیها توجه به زمان و مسائل مربوط به آن است. ام النین(س) از همان آغاز ازدواج با حضرت علی علیه السلام، با محبت بی شائبه به فرزندان حضرت زهرا سلام الله علیها، به گونه ای رفتار نمود که نشان از بصیرت عمیق ایشان به مساله ولایت مداری است. ایشان از افرادی بود که با توجه به شجاعت و شهامت فراوان و به دلیل بصیرت قوی که داشتند پس از کربلا بار رسالت سیاسی و اجتماعی خویش را به دوش گرفت و پیامهای مهم کربلا را به آیندگان صادر کرد و ارزشهای معنوی این واقعه عظیم را زنده نگه داشت.
وی تصریح کرد: حضرت عباس علیه السلام که دست پرورده چنین بانویی است به عنوان نماد بصیرت دینی در تاریخ اسلام و تشیع الگویی کم نظیر است. اوج بصیرت ایشان در واقعه عاشورا نمود داشت که علی رغم همه تهدیدها و تطمیع های دشمنان و مخالفان بعد از دریافت امان نامه با بصیرت و نگرش سیاسی که داشتند از آن امتحان دشوار سربلند بیرون آمدند و با تمام توان از حریم امامت و ولایت دفاع کردند.
ولایتمداری ام البنین
خانم رفیعی با بیان اینکه از مهم ترین اصول اسلام که در تربیت اسلامی و دینی باید بدان پرداخته شود ولایت است، اظهار داشت: ولایت یعنی پذیرفتن رهبری پیشوای الهی و اعتقاد به اینکه امامان معصوم پس از پیامبر اکرم از سوی خداوند بر مردم ولایت دارند و ملاک مسلمانی پس از اطاعت از رسول خدا، ولایت پذیری است.پیامبر اکرم(ص)، راز و رمز رسیدن به سعادت را تمسک به اهل بیت(علیهم السلام) بیان فرموده اند: «هر کس پس از من به خاندانم تمسک جوید از رستگاران خواهد بود» از این رو آن حضرت به والدین سفارش کرد: «فرزندانتان را با محبت من و محبت اهل بیت من تربیت و تادیب کنید». بنابراین در تربیت دینی رعایت این اصل اساسی از اهمیت بسزایی برخوردار است و مادران مسلمان باید ارزش ولایت و دوستی ولی خدا را به فرزندان خود منتقل نمایند به ویژه در عصر غیبت که امام معصوم حضور ظاهری ندارند مادران با فضاسازی مناسب در خانه و پایبندی به امام زمان(عج) و ابراز علاقه به ایشان این علقه و عاطفه را به آنان برسانند و از این طریق در تثبیت اعتقاد به ولایت و حفظ و احیای این اصل بکوشند.
وی افزود: عالم رجالی، شیخ عبدالله مامقانی، در کتاب خود، تنقیح المقال، ولایت حضرت ام البنین سلام اله علیها را این چنین به تصویر می کشد: «فانّ عَلَقَتها بالحُسین علیه السلام لیس الّا لِامامته؛ همانا علاقه ام البنین به حسین بن علی به خاطر امامت حضرت است». مامقانی در جای دیگر می نویسد: «اینکه او به شرط سلامت حسین علیه السلام مرگ چهار فرزند خویش را بر خود آسان می گرفت نشان درجه عالی ایمان اوست من او را از نیکان به حساب می آورم».
استاد حوزه علمیه خواهران تصریح کرد: یکی از ویژگیهای حضرت ام البنین(س) دوستی بی حد و وصف ناشدنی او نسبت به اهل بیت علیهم السلام بود طوری که جارو کردن خانه امام علی علیه السلام را افتخار و آرزو می دانست و حاضر بود عزیزترین کسان خود را فدای اهل بیت کند. ارادت مخلصانه این بانوی مکرمه حتی پیش از اینکه پا در خانه امام علی علیه السلام بگذارد وجود داشت اما بعد از اینکه وارد زندگی ایشان شد به آرزوهای خود جامه عمل پوشاند که عقل مدهوش و متحیر از شیفتگی ایشان به اهل بیت است.
نقش خطیر مادران در تثبیت اعتقادات فرزندان
وی در ادامه با بین اینکه باورها و اعتقادات دینی پایه افکار اجتماعی و رفتارهای ماندگار در صحنه زندگی است، خاطرنشان کرد: مادامی که اعتقادات و باورها در یک جامعه هم چنان ثابت مانده و رشد و ارتقای خود را طی کند امکان جایگیری ارزشهای غرب و انسان محور در جامعه وجود نخواهد داشت و بالعکس. در واقع، اعتقادات و باورهای انسان نه تنها ارزشمندترین بخش تشکیل دهنده شخصیت فردی و اجتماعی آنها است بلکه بر پایه آنهاست که منظومه های رفتاری شکل می گیرند، پس اگر باورها تثبیت شوند دیگر کسی نمی تواند آنها را مورد حمله قرار داده و تغییر دهد.
خانم رفیعی در پایان با اشاره به نقش ارزشمند و خطیر مادران در تثبیت اعتقادات فرزندان، گفت: مادران می توانند در تربیت دینی فرزندانشان از الگوهای رفتاری با ارزشی که در دین اسلام به وفور یافت می شود بهره بگیرند، از جمله آنان مادر گرانقدر حضرت عباس(علیه السلام) می باشند. حضرت ام البنین(سلام الله علیها) توانستند با اصول و روشهای تربیت دینی در تثبیت اعتقادات فرزندانشان نقش مهمی داشته باشند و آنان را در مسیر شهادت و جانفشانی که جلوه والای تثبیت عقاید دینی است، قرار دهند و با اینکه علاقه وافری به فرزندانشان داشتند، آنان را فدای ایمان و اعتقادشان نمودند و همین باور را نیز به آنان منتقل کردند. ۳۱۳/۴۲
