به گزارش خبرگزاری حوزه، حجت الاسلام والمسلمین محمدحسین ایراندوست، استادیار دانشگاه و مدیر مسئول مجله مطالعات فقهی فلسفی در یادداشتی به موضوع «چشم انداز امام خمینی (ره) و مختصات رئیس جمهورِ تراز انقلابی» پرداخت است .

     

مقدمه:

در عصر جهانی شدن که یک فرآیند کنش متقابل و یکپارچگی مردم و دولت‌ها ، از این سَر تا آن سَر ِجهان است و‏‏ نیز در هزاره جدید که سوگیری ملل و جمعیت ها به سوی ساختارهای جهانی یکی از معیارها و شاخص های توسعه یافتگی ملتهاست، کارشناسان غربی، میزان و درشتی دموکراسی در جوامع و ملت ها  را  به عنوان معیار توسعه یافتگی معرفی کرده اند.

اما نگاه آنها ، سِتُرده از ماهیّت و شکل ارزشهای حاکم بر «دولت ها» و «شهرها» است  و‏‎‎‎‏ نفسِ تحققِ دموکراسی و تعدد و تنوع رویه ها و سازوکارهای مردم سالاری را  از معیارها و شاخص هایی می دانند  که امروزه در عصر جدید  مورد توجه دولتمردان، کارشناسان و محافل سیاسی در سطح داخلی، منطقه ای و بین المللی قرار گرفته است. ‏ 

پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری حکیمانه حضرت امام خمینی (س) بزرگترین واقعه قرن در خاورمیانه در سال ۱۳۵۷ با چارچوب ارزشی مبتنی بر تعلیمات متعالی اسلام و تشیع و با غلظت دینی به سادگی، یارِست که تعریف جدیدی را از مردم سالاری دینی به دنیا عرضه نماید و البته قادر شد که خط بطلانی بر جمله ی تصورات و ذهنیات غلط ناشی از برداشتی ناصحیح از اسلام بکشد و معیارهایی برای همه انتخابات آزادانه ارائه دهد.

در این میان حضرت امام خمینی (ره) با تکیه بر ستبریِ اعتقادات شیعی، توانست معیارهایی برای انتخابات ریاست جمهوری با الفاظ ساده و عامه فهم ارائه دهد.

این نوشتارِ مختصر، درصدد است تا در چشم انداز امام خمینی(ره) به دو اصل مهم در ارائه مختصات رئیس جمهورِ تراز انقلابی بپردازد.

    

* اصل اول: عدم معرفی شخص

انتخابات، عرصه حضور شهروندان یک کشور در فضای عمومی برای تعیین سرنوشت خود و جامعه شان را فراهم می کند. بنابراین باید از هر عاملی که سبب شود این انتخاب عمومی، دچار جبرزدگی یا اضطرار و یا سوگیری شود، پرهیز کرد.

یکی از این عوامل «دخالت مستقیم و معین و مشخص رهبری در تعیین شخص» است.  به همین دلیل امام (ره) دقت زیادی داشت که انتخابِ آزاد مردم، گرفتار این سوگیری نشود و لذا امام (ره) اصل اول  و مهمی که همان روزهای نخست و ابتدای کار ، در مقام بیان شرایط رئیس جمهور تراز انقلابی ذکر کردند ، «عدمِ معرفی شخصِ معین» بود.

ایشان ملاک ها و مختصات را بطور کلی و مطلق اشاره می کردند. مثلاً در تاریخ  ۹ دی ۱۳۵۸ در جمع دانشجویان تهران و خانواده های شهدای سردشت چنین گفتند :‏

«من بنا ندارم که کسی را تعیین کنم. ما همین اوصاف رئیس جمهور را و اوصاف‏‎ ‎‏وکلایی که بعد می خواهید ان شاءالله تعیین کنید باید بگوییم و شما خودتان انتخاب کنید و‏‎ ‎‏از تفرقه و تفرق پرهیز کنید. اشخاص را هم ملاحظۀ سوابقشان را بکنید که قبل از انقلاب‏‎ ‎‏چه بوده اند، در حال انقلاب چه بوده اند، و بعد از پیروزی نسبی چه کردند و چه بودند. و‏‎ ‎‏پس از اینکه همۀ اوصافش را به دست آوردید و او را شخصی دانستید که لیاقت دارد‏‎ ‎‏برای یک همچو مسندی و می تواند این مملکت را به طوری که خدا می خواهد اداره کند‏‎.... یک همچو شخصی را‏‎ ‎‏شماها خودتان انتخاب کنید.[۱]»

   

* اصل دوم: ارائه مختصات و معیارها

گفته شد که امام (ره) در طول سخنان خود هرگز در صدد معرفی شخص معین به مردم نبود و همیشه از این کار پرهیز داشت و فقط معیارها و مختصات را ارائه می داد و این اصل اول بود که روزهای نخست مورد تأکید امام (ره) بود. در حالی که ایشان قبلاً در طول زندگی خود رهبری و مدیریت یک ملت را در این سطح تجربه نکرده بودند و با تکیه بر تیپ شخصیتی و اعتقادات دینی خود به این اصل مهم هشیار شده بودند. به همین دلیل هر از گاهی،  وجود برخی اوصاف در رئیس جمهور را متذکر می شدند و گاهی هم در سلب برخی صفات سخن می گفتند.  

   

مهمترین معیارها و مختصات ایجابی چنین است:

     

۱. با تقوا  و مکتبی

درباره این خصوصیت امام همواره تعبیر (صد درصد) را بکار می بردند. در صحیفه نور حدود ۵ بار این صفت با تعبیر (صد درصد) بعنوان مهمترین ویژگی رئیس جمهور بیان شده است:

۱-۱-  « دنبال این باشید که یک نفر صد در صد مکتبی، اسلامی، در خط اسلام، برای ریاست جمهور انتخاب کنید.‏‏[۲]»

۲-۱- «صد در صد مسلمان و معتقد به احکام اسلامی و معتقد به اجرای احکام اسلام و مخالف با مکتب‏های انحرافی و معتقد به جمهوری اسلامی باشد[۳]».

۳-۱- «اگرشایسته و متعهد به اسلام و دلسوز برای کشور و ملت باشد، بسیاری از مشکلات پیش نمی‏آید و مشکلاتی اگر باشد، رفع می‏شود[۴]».

    

شرح:

تقوا که مورد تأکید امام (ره) بود، اصطلاحی اخلاقی به معنای خویشتن‌داری در اطاعت از دستورات الهی و دوری از گناهان است. قرآن تقوا را شرط نجات از آتش جهنم و قبولی اعمال دانسته که موجب نزول برکات بر شخص و رهایی او از گرفتاری‌ها در دنیا می‌شود. تکرار پُرشمار این واژه در قرآن و روایات از جایگاه بالای آن حکایت می‌کند.

برخی از آثار تقوا در حیات دنیوی انسان از نگاه قرآن عبارت‌اند از:

الف- نجات از عذاب الهی . مثلاً در سوره فصلت، آیه ۱۸ آمده که : « وَنَجَّیْنَا الَّذِینَ آمَنُوا وَکَانُوا یَتَّقُونَ»  و آنان که ایمان آوردند و با تقوا  و پرهیزکار بودند همه را نجات دادیم.

ب- یافتن بصیرت در برابر وسوسه‌های شیطان و در پی آن اجتناب از گناه.[۵] مثلاً در سوره اعراف آیه ۲۰۱ آمده است : « إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَوْا إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنَ الشَّیْطَانِ تَذَکَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ» چون اهل تقوا را از شیطان وسوسه و خیالی به دل فرا رسد همان دم خدا را به یاد آرند و همان لحظه بصیرت و بینایی پیدا کنند.

ج- کسب قوه تشخیص و تمیز حق از باطل[۶]. مثلا در سوره انفال آیه ۲۹ می فرماید : « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ یَجْعَلْ لَکُمْ فُرْقَانًا» ای اهل ایمان، اگر با تقوا و پرهیزکار شوید خدا به شما فرقان بخشد (یعنی دیده بصیرت دهد تا به نور باطن حق را از باطل فرق گذارید)

د-  باز شدن گره مشکلات زندگی و کسب روزی از جایی که گمانش نمی‌رود[۷]. در سوره طلاق آیه ۲ آمده است : «وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجًا» و ادامه آن در آیه ۳ آمده : « وَیَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لَا یَحْتَسِبُ» یعنی  هر کس با تقوا و پرهیزکار شود خدا راه بیرون شدن (از عهده مشکلات و نیز گناهان و بلا و حوادث سخت عالم) را بر او می‌گشاید.

هـ  آسان شدن امور. مثلاً در سوره طلاق آیه ۴ فرمود : « وَمَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مِنْ أَمْرِهِ یُسْرًا » و هر که متّقی و خداترس باشد خدا (مشکلات) کار او را آسان می‌گرداند.

این تأکیدات ستبر در متون نظم و نثر ادبی فارسی هم نفوذ کرده است. مولوی راه ایمن و سلامت را تقوا می داند:

گفتا کجاست ایمن گفتم که زهد و تقوا          گفتا که زهد چه بود گفتم ره سلامت

و در غزلی می گوید، حسود اگر به ظاهر به پابوسی تو آید ولی از پشت خنجر می زند و تنها راه نجات از حسود تقوا و دژ پرهیزکاری و تورع است. :

اگر حاسد دو پایت را ببوسد               به باطن می‌زند خنجر دو دستی

اگر در حصن تقوا راه یابی                  ز حاسد وز حسد جاوید رستی

و حکیم سنایی مهمترین توشه راه را تقوا می داند :

دست در ایمان حق زن تا ز دوزخ بگذری       تا به دوزخ در نگویندت «فهم لا یومنون»

توشه از تقــوا کن اندر راه مولا تا مگر              در ره عقبا نگویندت «فهم لا یتقون»

بنابراین اگر امام خمینی (ره) فرمود در صورتیکه به رئیس جمهور با تقوا و پرهیزکار رأی بدهید بسیاری از مشکلات پیش نمی‏آید و مشکلاتی اگر باشد، رفع می‏شود ، این نگاه برگرفته از همین آیات قرآن است.

علامه طباطبایی تقوا را شرط مهم برای تفکر صحیح دانسته و معتقد است که توفیق انسان در کسب معارف حقیقی و علوم نافع در گرو اصلاح اخلاق و کسب فضایل انسانی، یعنی خویشتن داری و  تقواست[۸].

     

۲. مدیر و مدبر بودن

برابر آنچه در قانون اساسی آمده است امام دو ویژگی «مدیر و مدبر» را بیان می کردند: «متعهد، متوجه به کارهایی که در دنیا می شود، مدبّر، لکن متعهد به اسلام، متعهد به مکتب[۹]».

مدیر در این سمت ترکیبی از صفات «کیاست»، «سیاستمدار»، «کاردا ن و متخصص» است. بهره مندی  از صفت مدیر و مدبر بودن برای سمت رئیس جمهور از این جهت مهم است  که رئیس جمهور عهده دار مدیریت عالی اجرایی است و به تبع این عنوان در انجام وظایف خود فرآیندی را دنبال می کند که شامل اجرایی چون برنامه ریزی، سازماندهی، نظارت و کنترل، انگیزش، ارتباطات، هدایت و تصمیم گیری است در واقع جایگاهی است که مرکز ثقل اندیشه ها، طرحها و پیشنهادهاست و در حقیقت آخرین مرجع برای تجزیه و تحلیل، جمع بندی و اتخاذ تصمیم برای عمل است.

   

۳. اخلاص و بی آلایشی

مراد از اخلاص، پاکی  نیت و انگیزه های شخص برای رسیدن به این مقام و  پاک بودن و  بی‌آلایشی خود شخص است؛ به نحوی که کارهای او از جمله نامزد شدن او برای انتخابات  به انگیزه الهی و برای رضای خداوند باشد.

از نظر امام (ره) ، کار یک مسئول باید نه فقط رضای مردم، بلکه کسب رضای خداوند باشد. کار مسئول امور و صاحب منصب در نظام اسلامی، فقط مواجهه با مردم نیست، اگر با خدا متصل نباشد، کار برای مردم و خدمت به آنها، یعنی همان مسئولیت اصلی‏ای که دارد، معطّل خواهد ماند.

ایشان معتقد است «هنر مردم شهرهای مختلف کشور این است که از میان این نامزدها، بهترین افراد را از لحاظ ایمان، اخلاص، ‌امانت، دینداری و آمادگی برای حضور در میدانهای انقلاب انتخاب کنند و به کسانی رأی دهند که نسبت به نیازهای مردم دردشناس‌ترین و دردمندترین افراد باشند[۱۰].»

البته امام (ره) صفات دیگری هم ذکر کردند که مجموعه آن به اختصار در بخش بعدی آمده است.

    

فهرست مختصات ایجابی و سلبی

می توان فهرستی از ویژگی‌های ایجابی و سلبی را برابر سخنان امام خمینی (ره) در مجموعه ۲۲ جلدی صحیفه امام و وصیت‌نامه الهی- سیاسی ایشان، در موضوع ویژگی‌های لازم برای رئیس‌جمهور جمع آوری کرد. برخی از این مختصات سلبی و ایجابی چنین است:

   

۱- مختصات ایجابی:

الف-  امتحان شده :  در کارهایی که کرده‌است، امتحان داده‌باشد[۱۱].

ب-  به دور از فساد:  صحیح و سالم و به دور از فساد باشد، ولو از طبقه پایین باشد[۱۲].

ج-  حُسنِ سابقه  :  از سوابق خوبی در قبل انقلاب و حین و بعد انقلاب برخوردار باشد.[۱۳]

د-  طعم محرومیت و فقر چشیده :  جزء طبقه‌ای از مردم باشد   که محرومیت و مظلومیت مستضعفان و محرومان جامعه را لمس نموده و در فکر رفاه آنان باشد و حامی، طرفدار و جانبدار مستضعفان، محرومان، مظلومان و مستمندان باشد[۱۴]

هـ صد درصد باتقوا و مکتبی:  مسلمان، متدین، پیرو احکام اسلام و معتقد به قوانین اسلام باشد و صد در صد مکتبی، اسلامی و در خط اسلام باشد و از همه به اسلام متعهدتر باشد[۱۵].

و- مردمی بودن : ملی باشد و از خودتان و برای خودتان باشد و خدمت‌گزار ملت، کشور و اسلام باشد و دل‌سوز ملت باشد و در راه مصالح کشور و ملت کوشش کند.[۱۶]

ز-  بصیرت : دارای بصیرت در امر دین و دنیا باشد[۱۷]

   

۲- مختصات سلبی :

الف- سلب هر نوع دزدی :  دزد نباشد و نخواهد جیب خودش را پر کند.[۱۸]

ب- سلب هر نوع سوء سابقه :  ایشان در تاریخ ۳ دی ۱۳۵۸ می فرماید : «اجتماع کنید و کسی که لایق برای این مقام است و دارای آن‏‎ ‎‏صفاتی است که سوء سابقه نداشتن، وابستگی به رژیم سابق نداشتن، اینها از اموری است‏‎ ‎‏که باید ملاحظه بشود. و آقایان نباید سستی کنند در رفتن. به پای صندوق بروند. لکن به‏‎ ‎‏کسی که این صفات را دارد رأی بدهند..[۱۹]»

ج- سلب هر نوع  وابستگی به رژیم سابق : به رژیم شاهنشاهی وابستگی نداشته‌باشد و حتی هیچ‌گاه در رژیم سابق وارد نشده‌ باشد.[۲۰]

د- سلب هر نوع مرفه زدگی و بی دردی و زندگی اشرافی : « از اشراف، سرمایه‌داران، زمین‌خواران و صدرنشینان مرفه و غرق در لذات و شهوات نباشد که نتواند تلخی محرومیت و رنج گرسنگان و پابرهنگان را بفهمد.[۲۱]»

هـ سلب هر نوع سازش کاری : با هیچ ظالمی راه سازش باز نکند.[۲۲]

و- سلب هر نوع قانون گریزی : از قانون اساسی تخطی نکند.[۲۳]

 

پی نوشت ها: