به گزارش خبرگزاری حوزه، کرسی علمی ترویجی «نقش تاریخ در نقد احادیث موضوعه و ضعیف» به همت معاونت پژوهش مجتمع آموزش عالی تاریخ، سیره و تمدن اسلامی و با همکاری گروه تاریخ اسلام برگزار شد.

بر اساس این گزارش، حجت‌الاسلام والمسلمین ناصر رفیعی محمدی به عنوان ارائه دهنده کرسی و مدیریت جلسه را نیز استاد ناصر باقری بیدهندی برعهده داشت. ناقدان این کرسی علمی ترویجی نیز حجج اسلام و المسلمین سیدحسین موسوی بیرجندی و محمد دشتی بوده اند.

حجت االاسلام والمسلمین رفیعی در ابتدای سخنان خود اظهار داشت: یکی از معیارهای تشخیص احادیث موضوع، عرضه حدیث بر تاریخ صحیح است. دانشمندان حدیث، دو محور قرآن و حدیث را براساس تصریح روایات معیار نقد حدیث دانسته‌اند. برخی مانند علامه شوشتری در کتاب الاخبار الدخیله از معیار گزارش‌های تاریخی در نقد احادیث استفاده کرده‌اند. آیا تاریخ علیرغم ظن آور بودن می‌تواند معیار نقد حدیث و تشخیص صحیح از سقیم باشد؟ این مهم موضوع کرسی ترویجی پیش روست.

وی خاطرنشان کرد: سخنان و احادیث معصومان (علیهم السلام) پس از قرآن کریم دومین منبع دستیابی به احکام و معارف دینی است . قرآن کریم در آیات متعددی بر حجیّت سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله) تاکید نموده و پیروی از پیامبر را پیروی از خدا خوانده است.

سخنران نشست «نقش احادیث در استنباط احکام»، فهم قرآن، بیان معارف اعتقادی و ذکر وقایع تاریخی را غیر قابل انکار خواند و یادآور شد: پاره ای از روایات نورانی اهل بیت از زمان صدور تا کنون به انگیزه های مختلفی دچار تحریف ، نقصان ، ازدیاد، جابه جایی و جعل شده است. گرچه منابع شیعی کمتر در معرض این آسیب قرار گرفته و بیشترین کتاب های الموضوعات توسط دانشمندان اهل سنت به رشته تحریر درآمده، اما بدون تردید روایات شیعی نیز از این آسیب در امان نمانده بگونه ای که در موارد بسیاری منجر به تعارض احادیث شده است .

وی ادامه داد: روش حدیث پژوهان از آغاز در پالایش اخبار سره از ناسره بر دو محور نقد سند و نقد متن استوار بوده است، در نقد سند اعتبار و وثاقت راویان مورد ارزیابی قرار می گیرد اما در نقد متن به مضمون و محتوای حدیث پرداخته می شود ، معیارهای نقد احادیث متعددند . دو معیار قرآن و سنت مورد پذیرش همه حدیث پژوهان و فقهاء ست اما معیارهای دیگری مانند تاریخ ، اجماع ، علم روز و عقل محل اختلاف است

حجت الاسلام والمسلمین رفیعی یادآور شد: گرچه بخشی از تاریخ نیز در قالب آیات قرآن و حدیث به مارسیده است اما تاریخ دانشی مستقل و علمی فراگیر محسوب می شود که می تواند معیاری برای نقد و ارزیابی بخشی از روایات و احادیثی باشد که پیوند با موضوعات تاریخی دارد ، پژوهش پیش رو این پیوند را مورد بررسی قرار داده و میزان کارآیی تاریخ در نقد احادیث را تبیین می کند .

وی با تاکید بر پیوند تاریخ و حدیث اظهار داشت: تاریخ و تاریخ نگاری در اسلام پیوند عمیقی با حدیث دارد ، در آغاز وقایع تاریخی در قالب حدیث نقل می شد ، راویان حدیث با تکیه بر سیره نبوی و امامان به ذکر حوادث می پرداختند . طبعا همان شیوه نقل و بررسی و نقد حدیث شامل تاریخ هم می شد ، بررسی سند ، وثاقت و عدم وثاقت راویان و جرح و تعدیل آنان و تحلیل محتوای حدیث در پذیرش یا عدم پذیرش گزاره های تاریخی نیز به کار می رفت.

سخنران نشست ادامه داد: از دیگر نشانه های ارتباط تاریخ و حدیث می توان به نامگذاری تاریخ به عنوان ((علم الاخبار)) اشاره نمود.تاریخ به مرور از حدیث جدا شد و به عنوان علمی مستقل درآمد. با توجه به گستردگی حدیث، امروز تاریخ به عنوان دانشی مستقل می تواند معیاری برای تشخیص و نقد احادیث محسوب شود .

وی با اشاره به ضرورت نقد حدیث گفت: نقد حدیث به دو شکل سندی و متنی ( برونی و درونی) صورت می گیرد. نقد سندی ، بررسی طریقی است که حدیث از آن طریق به ما رسیده است ، نقد متن ، بررسی محتوا و مضمون حدیث و عرضه آن بر معیارهای معتبر است ، در نقد متن، شخصیت و جایگاه راوی مورد توجه قرار نمی گیرد . نقد متن ، نقد تحلیلی و محتوایی است ، در نقد متن بدنبال کنار زدن روایات جعلی و موضوع هستیم . در نقد متن تمام تلاش بر صیانت حدیث و پذیرش آن است . رسول خدا (ص) و ائمه معصومین(علیهم السلام) همواره خطر ورود احادیث موضوع به دایره سخنانشان را توسط مغرضین متذکر شده اند تا آنجا که حدیث معروف رسول خدا که (هرکس بر من دروغ ببندد باید جایگاهی از آتش برگزیند ) متواتر خوانده شده است.

حجت الاسلام والمسلمین رفیعی درباره سنجش حدیث با تاریخ تصریح کرد: قبل از ورود به بحث نقد احادیث با تاریخ با این پرسش مواجه می شویم که آیا می توان بر گزارش های تاریخی اعتماد نمود ؟ آیا می توان از تاریخ انتظار دستیابی به حقیقت داشت ؟ یا فرض اینکه گزاره های تاریخی دچار تناقضات فراوانی در نقل است بعلاوه علم آور نیست ، همچنین افرادی آگاهانه یا از روی جهل به تحریف و دستکاری نقل های تاریخی پرداخته اند.

این استاد حوزه اذعان داشت: با اعتراف به یقین آور نبودن تاریخ نمی توان منکر نقش مهم آن در فهم گزاره های دینی بود همانطور که جعل و وضع در احادیث مانع استفاده از این میراث عظیم نشده ، آمیختگی تاریخ نیز به گزاره های نادرست مانع دستیابی به حقائق تاریخی نیست .

سخنران نشست ادامه داد: علم تاریخ با علوم تجربی قابل مقایسه نیست مطالب علوم تجربی آزمون پذیر و قابل تجربه است اما حوادث تاریخی هرگز تکرار نمی شوند . رویدادهای تاریخی همواره به زمان و مکان وقوع خود مربوطند و تنها یک بار روی می دهند ، تاریخ متکی بر اسناد و مدارک است. اعتبار مدارک و شهرت آن به گزاره های تاریخی اعتبار می بخشد علیرغم راهیابی مطالب نادرست و غیرواقعی به تاریخ ، قرائن زیادی می توان یافت که امکان تفکیک صحیح از سقیم را فراهم می کند و دستیابی به وقایع حقیقی تاریخ را فراهم می کند و نوعی اطمینان ایجاد می کند اینجاست که می توان از گزارش های تاریخی اطمینان آورد و به کمک آن به نقد احادیث معارض با آن پرداخت .تواتر و شهرت اخبار تاریخی بر اتقان آن می افزاید . پژوهشگر بعد از دستیابی به رویدادهای تاریخی اطمینان بخش می تواند به نقد و بررسی اخبار و روایات مرتبط با تاریخ بپردازد.

وی در ادامه با بیان نمونه هایی از مخالفت تاریخ با حدیث گفت: با کاوش و جستجو منابع حدیثی به روایاتی برخورد می کنیم که با نقل های تاریخی در تعارض است و نمی تواند با تحفظ بر گزارش های تاریخی ، از نظر محتوایی درست باشد این روایات در زمینه های مختلف است که می توان به نمونه هایی نظیر: حضور اسماء در ازدواج حضرت زهرا(سلام الله علیها)، نزول آیه در مورد حمزه و جعفر و علی (علیه السلام) ،نزول آیه انذار در سال سوم هجری ،روایت سدّ باب منزل عباس عموی پیامبر(صلی الله علیه و آله) و .... اشاره کرد.

حجت الاسلام والمسلمین رفیعی در جمع بندی و نتیجه گیری مباحث خود اظهار داشت: بدون تردید، حدیث نقش عمده و اساسی در فهم این مسئله دارد و بدون تمسک به احادیث نمی توان در حوزه معارف، احکام، تفسیر، تاریخ و.... به دیدگاه دین دست یافت. روایات نقش تبیینی نسبت به آیات قرآن دارند و تلاش گسترده و خالصانه دانشمندان شیعه از مرحوم کلینی تاکنون منجر به جمع آوری ده ها هزار حدیث و تدوین دهها اثر گرانسنگ شده و فقهاء و دانشمندان امروز بر سر سفره این تلاش نشسته و از آن بهره می برند .

این استاد حوزه در پایان خاطرنشان کرد: مجموعه های ارزشمند حدیثی از دست جاعلان و دروغ پردازان مصون نمانده که بسیاری آگاهانه اقدام به جعل حدیث نموده اند، بعلاوه برخی با اختلاف مبنا و بعضا از سر دلسوزی هر چیزی را در آثار خود آورده اند ضمن اینکه در مواردی نقل ها دچار تصحیف ، جابه جایی، نقصان یا افزایش شده است این امر موجب پیدایش روایات متعارض شده است، برای تشخیص روایات معتبر از گذشته دانشمندان فریقین ، معیارهایی را ذکر نموده اند یکی از معیارها ، نقل های معتبر و اطمینان بخش تاریخی است، در این پژوهش ضمن بیان اهمیت این امر به ذکر ده مورد از کارآمدی تاریخ در نقد احادیث پرداختیم.