خبرگزاری حوزه | مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در سال ۱۳۷۲ به همت علامه مصباح یزدی(ره) در قم تأسیس گردید. این مؤسسه ارائه کننده رشته های مختلف علوم انسانی اسلامی است و پژوهش یکی از مهم ترین رویکرد های آن تعیین شده است. برنامه ‎ریزی برای انجام پژوهش‎های بنیادی، راهبردی و کاربردی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی و اسلامی و فراهم کردن زمینه چاپ و نشر آنها؛ تدوین کتاب‌های درسی و متون کمک آموزشی؛ برگزاری کرسی‎های نظریه‌پردازی، نوآوری، نقد و مناظره و همایش‌ها و نشست‌های علمی؛ تلاش برای پرورش محقق و ارتقای کمّی و کیفی پژوهش‎ها و انتشار نشریات تخصصی در حوزه‌های مختلف علوم انسانی از وظایف اصلی معاونت پژوهش است.

ببینید:

جزئیاتی از فعالیت کارگروه‌های پژوهشی موسسه امام خمینی(ره)

فیلم کامل گفت‌وگو

ساختار معاونت پژوهش دارای معاون، سه شورا شامل: شورای سیاست‌گذاری پژوهش، شورای کتاب و شورای هماهنگی نشریات پژوهش و شش مدیریت شامل: مدیریت برنامه‌ریزی و ارزیابی پژوهش، مدیریت تدوین متون، مدیریت امور پژوهشی، مدیریت کتابخانه، مدیریت نشریات و مدیریت پشتیبانی محققان است.

برای آشنایی هرچه بیشتر خوانندگان با فعالیت های پژوهشی این مؤسسه گفت و گویی انجام داده ایم با حجت الاسلام والمسلمین مهدی ابوطالبی معاون پژوهش مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) که تقدیم می گردد:

سؤال: در ابتدا درباره مؤسسه و جایگاه پژوهش در آن بگویید، آنچه که از نام این مؤسسه برداشت می شود، اهمیت جایگاه پژوهش است.

یکی از اهداف اصلی که مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) بخاطرش تأسیس شد، تربیت طلاب آگاه و آشنا به مباحث علوم انسانی، با هدف اسلامی سازی و تولید علوم انسانی اسلامی است؛ به همین دلیل رویکرد پژوهشی در مؤسسه بسیار مهم است. به نوعی دانش پژوهانی که در این مؤسسه تربیت می شوند، با دو هدف تحصیل می کنند. نخست این که در عرصه طلبگی خود با فضای علوم روز و دنیای جدید آشنا باشند و هدف دیگر تربیت پژوهشگرانی است که بتوانند پاسخگوی مسائل جامع و نظام در عرصه علوم انسانی باشند.

طبیعتاً این مسائل علوم انسانی قرار است با رویکرد اسلامی پاسخ داده شود و از این رو مؤسسه کاملا حوزوی است و کسانی که برای تحصیل در آن وارد می شوند، با این شرط پذیرش می شوند که همزمان با آن، دروس حوزه را به تناسب مقطع تحصیلی به اتمام برسانند، به این معنی که در هر مقطعی که می خواهند مدرک بگیرند، باید پیش از آن، به تناسب مقطع دانش آموختگی، مدرک حوزوی خود را هم ارائه کنند.

سؤال: با این تراکم تحصیلی و آموزشی مؤسسه و همچنین تعهد طلاب در گذراندن دروس حوزه، فرصتی برای طلبه در راستای اهتمام به کارهای پژوهشی باقی می ماند؟

ما برای اینکه به یک پژوهشگر و فعالیت پژوهشی برسیم، چنین برنامه ریزی کردیم که هر دانش‌پژوهی که در حال تحصیل است، وظیفه پژوهشی به معنای رایج یک پژوهشگر را ندارد. بر این اساس، طلبه در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد در دوره های کارورزی تحقیق، شرکت می کند که به اصطلاح با یک موضوع پژوهشی زیر نظر استاد، کارهای پژوهشی را دنبال می کند. بنابراین، از دانش پژوه غیر از روش تحقیق که در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد دنبال می کند، در دوره کاروزی چند ماهه زیر نظر استاد نیز شرکت می کند.

بعد از سطح کارشناسی ارشد آنها می توانند در کارگروه های پژوهشی وارد شوند که این کارگروه ها غیر از گروه های علمی مؤسسه است. در این کارگروه ها، استاد مبرز در یک حوزه خاص، موضوعی پژوهشی را با مشارکت و همکاری چند پژوهشگر، به صورت گروهی انجام می دهد. با توجه به این که این کار گروهی است، هر کسی موظف به ارائه کار پژوهشی خود در جلسه ای با حضور همه اعضای کارگروه است که در این جلسه، کار او نقد می شود و پژوهشگر ضمن ارائه و دفاع از تحقیقات خود و شنیدن انتقادات و پیشنهادات استاد مربوطه و اعضای کارگروه، تحقیق خود را با پختگی بیشتری تکمیل می کند.

این ها کارهای پژوهشی ای است که دانش پژوه در دورانی که مشغول تحصیل در مؤسسه است، مشغول آنها می شود که این مقدار از امور پژوهشی، در عرض آموزش نیست که کار را برای ادامه تحصیل طلاب سخت کند.

سؤال: وظایف این معاونت چیست؟

بر اساس آنچه ابلاغ شده و معاونت پژوهش ملزم به اجرای آنهاست، می توان وظایف این معاونت را بدین شکل عنوان کرد: برنامه‌ریزی برای تحقق اهداف پژوهشی سند چشم‌انداز مؤسسه؛ تبیین اهداف، پیشنهاد اولویت‎ها، تهیه و تنظیم راهبردها، سیاست‌ها و خط‎مشی‌های پژوهشی مؤسسه جهت تصویب در هیئت رئیسه؛ نظارت بر برنامه ‎ریزی برای انجام پژوهش‎های بنیادی، راهبردی و کاربردی و فراهم کردن زمینه چاپ و نشر آن؛ تهیه و تدوین برنامه‎ های پژوهشی (پنج‌ساله و سالانه) با همکاری گروه‎های علمی برای تحقق اهداف کلی مؤسسه؛ پی‌گیری تهیه آیین ‎نامه ها و دستورالعمل‎های مورد نیاز معاونت؛ نظارت و جهت‌دهی به کرسی‎های نظریه‌پردازی، نوآوری، نقد و مناظره و همایش‌ها و نشست‌های علمی؛ نظارت و جهت‌دهی برای تدوین و تألیف دانش‌نامه‌ها و فرهنگ‌نامه‌ها در حوزه‌های مورد نیاز؛ برنامه‌ریزی برای ترجمه آثار مفید از فارسی به زبان‌های دیگر و بالعکس؛ زمینه‌سازی جهت استفاده اعضای هیأت علمی از فرصت‎های مطالعاتی داخل و خارج از کشور؛ نمایندگی مؤسسه در امور پژوهشی مراکز علمی ذی ربط داخل و خارج از مؤسسه؛ ارتباط و همکاری پژوهشی با مراکز آموزش عالی و مؤسسات پژوهشی داخل و خارج از کشور و تبادل اطلاعات علمی و تحقیقاتی با همکاری معاونت بین الملل؛ تامین نیازهای پژوهشی سایر معاونت‎ها و بخش‎های مؤسسه؛ اولویت سنجی تحقیقات درسی و پایان نامه‌‎های دانش‎ پژوهان با همکاری معاونت آموزش و گروه‌های علمی؛ تلاش برای ارتقای کمّی و کیفی پژوهش‎ها؛ نظارت و جهت‌دهی به ارائه خدمات پژوهشی به اعضای هیئت علمی، محققان و گروه‎های علمی و اجرای دوره‎های کارورزی و برگزاری کارگاه‎های پژوهشی به منظور انتقال مهارت‎های گوناگون پژوهشی به محققان؛ نظارت بر کلیه واحدهای پژوهشی مؤسسه و نظارت بر حسن اجرای وظایف واحدهای مربوطه؛ اداره شوراهای معاونت و... .

سؤال: درباره عملکرد معاونت بگویید. این معاونت از چه بخش هایی تشکیل شده و هر کدام چه اهداف و وظایفی را عهده دار هستند؟

این معاونت چند مدیریت دارد که یکی از آنها، مدیریت کتابخانه و اسناد است. این مدیریت، کتب و مقالات و نشریات در قالب فیزیکی و الکترونیکی مورد نیاز و استفاده اساتید پژوهشی و دانش پژوهان را تأمین می کند و منبعی غنی از محتواهای علوم انسانی اسلامی است؛ در کنار آن، سالن مطالعه هم مورد برای مراجعان در نظر گرفته شده است. کتابخانه مؤسسه، بسیار غنی است و منابع فارسی و لاتین زیادی را در خود جای داده و می توان گفت که یکی از بهترین کتابخانه های قم در عرصه علوم انسانی است.

سؤال: درباره کتابخانه و منابع آن بیشتر توضیح دهید.

ما متناسب با رشته ها و گروه هایی که داریم و البته بر اساس رده کنگره که کتابخانه ها بر اساس آن رده بندی می شوند، در حوزه های مختلف اخلاق، ادیان، اقتصاد، تاریخ، تاریخ معاصر، تفسیر و علوم قرآن، جامعه شناسی، حقوق، روان شناسی، علوم سیاسی، فلسفه، عرفان، علوم تربیتی، کلام و مدیریت کتاب تهیه شده است.

بخش نشریات نیز در گذشته به صورت فیزیکی بود و امروزه عموماً الکترونیکی شده است. کتابخانه، منبع نشریاتی است که متناسب با نیازهای پژوهشگران است.

در ذیل این مدیریت، یک اداره نشریات فعال است که در این اداره ۱۲ نشریه علمی پژوهشی منتشر می شود. بخشی از نشریات دارای مجوز از وزارت علوم تحقیقات و فناوری و بخشی از حوزه علمیه است. در کنار این ها، ۶ نشریه علمی ترویجی به زبان فارسی و یک نشریه علمی تخصصی به زبان انگلیسی نیز منتشر می گردد.

سؤال: این نشریات در چه عرصه ای تولید محتوا می کنند و اینکه محتوای تولیدی، صرفا خروجی های مؤسسه است؟

مؤسسه امام خمینی(ره) از قدیم، حدود ۲۸ سال پیش نشریه علمی به نام «معرفت» داشت که مقالات در آن چاپ می شد. بعد ها که در این مؤسسه تعداد هیئت علمی، پژوهشگران و دانش آموختگانش بیشتر شد و نشریات درجه بندی شد، هر ماه نشریه معرفت در یک موضوع چاپ می شد که این نشریه در قالب نشریات علمی پژوهشی منتشر می شود.

ولی بعد از آن به توجه به گسترش حجم تولیدات علمی، به تناسب گروه ها نشریات جداگانه ای تدوین و منتشر شد که اسلام و پژوهش های تربیتی، معرفت کلامی، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، قرآن شناخت، معارف منطقی، معرفت اقتصاد اسلامی، انوار معرفت، روان شناسی و دین، معرفت ادیان، معرفت فرهنگی اجتماعی، معرفت فلسفی و معرفت سیاسی نشریات علمی پژوهشی است که در حوزه های مختلف علوم انسانی منتشر می شود.

این ها نشریات علمی پژوهشی ماست که طبیعتا طبق قواعد، درصدی از مقالات را از بیرون مؤسسه جذب می کند و بر اساس این قانون، نمی شود همه مقالات را افراد داخل مؤسسه ارائه دهند.

ما در این نشریات طبق آماری که در سال گذشته احصا کردیم، قریب به دو هزار مقاله در عرصه علوم انسانی اسلامی منتشر کردیم. شرط انتشار مقاله در این نشریات این است که رویکرد اسلامی داشته باشد. اگر نشریات مقاله ای غیر از این عرصه داشته باشند، چاپ نمی شود.

نشریات علمی ترویجی هم هست ۶ عنوان در حال انتشار است که شامل: عیار پژوهش در علوم انسانی، اندیشه های حقوق عمومی، معارف عقلی، اسلام و پژوهش های مدیریتی، معرفت اخلاقی و معرفت می شود.

در عرصه نشریات علمی تخصصی هم یک نشریه «Horizons of Thought» به زبان انگلیسی است. اساتیدی در مؤسسه به زبان انگلیسی مسلط هستند که مقالات انگلیسی خود را در این نشریه منتشر می کنند.

* مدیریت تدوین متون

مدیریت بعدی در این معاونت مدیریت تدوین متون است. بخشی از فعالیت های مدیریت تدوین متون طرح های پژوهشی و تصویب و پیگیری تدوین و در ادامه انتشار طرح های پژوهشی است. گروه های علمی ۱۵ گانه مؤسسه با همین موضوعات علوم انسانی که گفته شد هر هیئت علمی در مؤسسه (در دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی هیئت های علمی یا آموزشی هستند یا پژوهشی، ولی در مؤسسه امام خمینی(ره) آموزشی و پژوهشی هستند) بر اساس برنامه موظفی باید نیمی از فعالیت ها و عملکردشان را آموزشی و نیمی را پژوهشی پیش ببرند؛ از این رو همه باید در کنار برنامه های مختلف آموزشی، یک طرح پژوهشی داشته باشند.

شورای سیاست گذاری هم طرح ها را تصویب می کند و مدیریت تدوین متون پیگیر این طرح هاست. هر طرح ناظری دارد که زیر نظر آن ناظر دنبال می شود و تا در ادامه ویرایش می شود و بعد برای انتشارات مؤسسه می رود که بخش مستقلی در مؤسسه است کتاب ها را منتشر می کند.

مدیریت تدوین متون در عرصه تدوین متون درسی نیز در دو بخش فعال است، نخست تدوین متون درسی که در این راستا، کتاب های درسی و منبع درسی را منتشر می کند و بخش دیگر بخش غیر درسی است که شامل سایر پژوهش ها می شود. این محتواها برای انشتارات مؤسسه ارسال می شود.

* انتشار ۲ هزار عنوان کتاب از سوی انتشارات مؤسسه امام خمینی(ره)

انتشارات مؤسسه امام خمینی(ره) که عمدتاً آثار مؤسسه را منتشر می کند تا کنون ۲ هزار عنوان کتاب منتشر کرده است و سال های متمادی در عرصه های مختلف حوزوی و دانشگاهی، انتشارات نمونه هم شده است.

مدیریت دیگر ما امور پژوهشی که دو بخش اصلی دارد. یک بخش همایش ها و نشست های علمی است که کارش برگزاری نشست های تخصصی علمی، کرسی های ترویج و نقد و نظریه پردازی و همایش های نیم روزه و ملی و بین المللی است که در این ده سال اخیر تا پایان سال ۱۴۰۰، حدود ۷۰۰ نشست علمی برگزار کرده است که همه به صورت تصویری و صوتی ضبط شده و در اختیار علاقه مندان در فضای مجازی قرار دارد. همچنین حدود ۱۵۰ کرسی ترویجی و سه کرسی نظریه پردازی داشتیم که یکی از این کرسی های نظریه پردازی در مرحله اجراست. حدود ۸۵ همایش ملی و نیم روزه نیز برگزار شده است که شامل ۱۵ همایش ملی و ۷۰ همایش نیم روزه می شود.

بخشی دیگر، اداره کارورزی و کارگروه های پژوهشی است که این بخش برگزاری دوره های کارورزی تحقیق و برگزاری کارگاه های دانش افزایی و کارگاه روش تحقیق است. در این اداره برای دانش پژوهان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری کارگاه تدوین رساله برگزار می شود. کار این بخش، رسیدگی به امور کارگروه هاست که پیشتر ذکر شد ۱۵ کارگروه فعالند. لازم به ذکر است۱۰ کارگروه کار خود را تمام کرده اند و ۵ کارگره کارشان دنبال می شود.

* اجرای برنامه های پنج ساله پژوهشی در گروه های علمی

دفتر برنامه ریزی و ارزیابی پژوهشی نیز در این معاونت فعال است که کار برنامه ریزی ها را دنبال می کند. مؤسسه امام خمینی(ره) برنامه های پنج ساله پژوهشی را در گروه های علمی مختلف دنبال می کند که بر اساس آن، هر گروه علمی موظف است برای پنج سال آینده برنامه پژوهشی ارائه کند و تا کنون دو برنامه پنج ساله انجام شده است و در برنامه پژوهشی سوم هستیم.

* رونمایی از سند علوم انسانی اسلامی در آینده نزدیک

کار دیگری که در مؤسسه امام خمینی(ره) دنبال می کنیم، سند علوم انسانی اسلامی است که آن را تولید کردیم که در قالب یک مقاله قابل انتشار است و به زودی برای سال تحصیلی جدید رونمایی می شود. بر اساس این سند، مؤسسه امام خمینی(ره) موضع خود را در علوم انسانی اسلامی مشخص کرده است که این علوم چیست؟ و شدنی است یا نه؟ مراحلی که برای تولید علوم انسانی و اسلامی و اسلامی سازی که بیشتر مد نظر است، باید طی شود و به علوم انسانی اسلامی برسیم. این سند در قالب یک برنامه در حال دنبال شدن است و دفتر برنامه ریزی پیگیری نوشته شدن و اجرای این سند را دنبال می کند.

تدوین فلسفه های مضاف با نگاه های اسلامی یکی از کارهایی است که در این سند در رشته های ۱۵ گانه مؤسسه امام خمینی(ره) دنبال می شود. ما این مسئله را مستمر از گروه های خود دنبال می کنیم که تا پایان این سال قرار است برنامه فلسفه مضاف خود را تدوین کنند. در این سند کلیات علوم انسانی در این فلسفه مضاعف مشخص می شود. البته این برنامه را دفتر برنامه ریزی و ارزیابی پژوهشی دنبال می کند.

هر گروه علمی ما یک نظام نامه جامع موضوعات پژوهشی دارد که در این برنامه های پنج ساله از آن نظام نامه مشخص می کند که اولویت پنج ساله اول، دوم و... کدام است و بر اساس آن اولویت ها طرح ها تدوین می شد. هر هیئت علمی که می خواهد طرحی را در مؤسسه تصویب کند، باید بر اساس نظام نامه و طرح های پنج ساله دنبال شود که این هم بر عهده اداره برنامه ریزی و ارزیابی پژوهشی است. البته برنامه ریزی های ادارات مؤسسه هم در کنار این کارها بر دوش این اداره است.

یک مدیریت هم مدیریت امور پشتیبانی محققان است که نیازهای اعضای هیئت علمی از جمله اتاق و تجهیزات و... را پشتیبانی می‌کند. البته در بخش اداری مالی، مدیریت پشتیبانی وجود دارد ولی هر معاونت مدیریت پشتیبانی خود را دارد چراکه هر بخش اقتضائات خاص خود را دارد.

سؤال: درباره سند علوم انسانی اسلامی بیشتر توضیح دهید و اینکه فرایندش به چه صورت بوده است؟

وقتی درباره علوم انسانی می خواهیم صحبت و آن را به جامعه عرضه کنیم، باید ابتدا علوم انسانی را بشناسیم. گام بعدی نقد این علوم است. قبل از این که خودمان به تولید علم بپردازیم، باید آن را به درستی بررسی و نقد کنیم. علامه مصباح یزدی به این مسئله قائل نبود که همه علوم انسانی تولید شده در غرب را دور بریزیم و خودمان از صفر علوم را تولید کنیم. وقتی به بحث تولید علم می رسیم، اساتید نگاه های مختلفی دارند، همانطور که در بحث های علمی و دینی موضوعات مختلفی داریم. در این مسئله هم اساتید هم نظریات مختلفی دارند و... .

در مؤسسه امام خمینی(ره) برای این که حداقل برای تولیدات علوم انسانی اسلامی مسیر مشخصی داشته باشیم، آمدیم و گفتیم که یک تعریفی از علوم انسانی اسلامی داشته باشیم و بر اساس آن تعیین مسیر کنیم. به همین جهت مرحوم علامه مصباح یزدی و اساتید مؤسسه امام خمینی(ره) گروهی را تشکیل دادند و ده ها جلسه بحث کردند . نخست اینکه اگر می گوییم علم دینی، آیا می‌شود و یا نمی شود؟ دوم این که علوم انسانی چیست و چطور معنا می یابد؟ و بعد از آن، فرایند تولیدش چیست؟ بعد از بحث های زیاد به سند معین و مشخصی در عرصه علوم انسانی و اسلام رسیدیم.

این سند بحث شد و موضع مؤسسه در عرصه علوم انسانی و اسلامی مشخص شد و در جلسات متعدد تقسیم شد و با همه اساتید این ها بحث شد. اساتید هم نظر دادند و بحث شد و خط مشی کلی با این کار مشخص شد. گروه های مختلف موظف شدند که بر اساس این سند کارهای خود را دنبال کنند. این سند نزدیک به یک سال طول کشید تا منقح و تنظیم نهایی شد. در نهایت سند علوم انسانی اسلامی مشخص شد.

سؤال: درباره اسلامی سازی علوم انسانی گفتید و این که آیت الله مصباح یزدی بنایش این نبود که این علوم را کنار گذاشته و از صفر شروع کنیم. شاید این اقتضای آغاز راه مؤسسه امام خمینی بود که در دوره ای پرچم علوم انسانی اسلامی برافراشته شد و متون در دسترس نبود و در عین وجود برخی منابع، خیلی دستمان پر نبود که در این شرایط نظر معظم له اسلامی سازی این علوم انسانی بود. اسلامی سازی کار خوبی است ولی شاید برای دهه پنجم انقلاب، این انتظار باشد که مؤسسه به سمت تولید علوم انسانی اسلامی حرکت کند؛ نظرتان را در این باره می شنویم.

این که گفتم اسلامی سازی نه تولید، به این معنا نیست که مثلا دانش روانشناسی موجود را دستی بر سر و گوشش بکشیم و آنچه قابل تطبیق است با مبانی روانشناسی را دنبال کنیم. مانند بانکداری اسلامی که در آن، تسهیلات بر اساس عقود اسلامی دنبال می شود و اگر بیاید و بر اساس آن عمل نماید، عقود اسلامی می شود، ولی هنوز بانک و بانکداری ما اسلامی نشده است؛ درست است که بانک بر اساس این عقود شرعی خلق پول می کند و با سپرده وام می دهد، ولی به صورت مجموعه ای که نگاه می کنیم می بینیم که شاید دارد به نظام مالی نظام ضربه می زند و... .

این سخن بنده درباره تولید اسلامی سازی علوم انسانی در برابر برخی مؤسسات علمی است که معتقدند ما حتی مفاهیم و اصطلاحاتمان را هم باید خودمان تولید کنیم و نباید به آنها نگاه هم بکنیم. ما باید فارغ از آنها باید به سراغ سنت و کتاب برویم و ببینیم در سیاست، جامعه شناسی، اقتصاد و... چه به دست می آوریم.

ما معتقدیم که امروز با دنیایی مواجهیم که برای مثال در آن مسائل روانشناختی وجود دارد که این علم روانشناسی بر اساس تجریبات یافته هایی دارد و نمی شود بگوییم همه آنها غلط است، منتهی ما باید ابتدا بیاییم و مبانی خود را مشخص کنیم و در عرصه تولید علوم انسانی اسلامی تعریف خود را بدانیم و مبانی انسان شناسی غرب را نقد می کنیم و مبانی انسان شناسی خود را مانند مبانی معرفت شناسی، ارزش شناسی و... را مطرح سازیم. بعد می آییم و می گوییم این روانشناسی غربی که در مسائل روانشناسی مثلا در خانواده به این نظریات رسیده، بخشی بر اساس انسان شناسی است که ما آن را قبول نداریم، چراکه برخی از آنها به معاد توجه نکرده است، پس آن را کنار می گذاریم و... . لذا ما می توانیم مسائل را از آنها بگیریم و تجربیات را از آنها بگیریم و ببینیم دین ما چه می گوید. ما علوم روز دنیا را می توانیم بررسی کرده و با تطبیق آنها به این نتیجه برسیم که انسان شناسی آنها غلط بوده و بر اساس این مسیر اشتباه به این نظریه اشتباه رسیده اند، پس ما با انسان شناسی صحیح به نتیجه دیگری می رسیم و نهایتا تولید صورت می گیرد.

اگر بخواهیم از صفر شروع کنیم، از خیلی ادبیات روز علم عقب می مانیم و نمی توانیم پاسخ گوی نیاز روز باشیم.

سؤال: برخی نظر بر این دارند که در علوم فیزیکی و مادی می توان به داشته های بشر با هر دین و آیینی مراجعه کنیم، ولی در علوم انسانی که فرای ماده است، ریل ها بر اساس نگاه مادی اشتباه گذاشته شده است. بنابراین، آنها به سمت مسیر ماده حرکت می کنند ولی ما می خواهیم ریل را به سمت صحیح تغییردهیم.

همیشه اینطور نیست. یعنی ما وقتی مواجه می شویم با علوم انسانی غربی با مبنا شروع می کنیم؛ وقتی مبانی انسان شناختی آنها را مقایسه می کنیم، مشاهده می کنیم که بخشی از این مبانی متفاوت از ما نیست. برای مثال آنها در حوزه جسم انسان شناخت هایی از فیزیولوژی دارند، آیا ما می خواهیم فیزیولوژی جدیدی ارائه کنیم؟ فیزیولوژی زیر مجموعه زیست شناسی است که بر اساس تجربه و شناخت جسم به دست می آید. یا در اقتصاد که دارای پایه های ریاضی هم می توان از یافته های آنها استفاده کرد؛ ما که نمی خواهیم ریاضی جدیدی بیاوریم.

در نگاه دینی می گوییم که انسان جسم و روح دارد؛ بله شناخت غربی ها از روح و روان انسان شناخت دقیقی نیست و حتی وقتی می‌خواهند برای انسان ها برنامه و تحلیلی در عرصه های اقتصادی و... ارائه دهند، نگاهشان ماده است. نگاه دینی ما می گویید که سود اقتصادی مهم است که بیکاری را حذف کند، تورم را کنار بگذارد و عدالت را برقرار کند و سعادت اخروی انسان را نیز تأمین کند. ما می توانیم وجوه مشترکی داشته باشیم و دیگر این که مسائلی را از آنها بگیریم.

مثلا در فلسفه فیلسوف های ایرانی در مواجهه در فلاسفه غرب چه کردند؟ خیلی اوقات مسائل را از آنها گفتند و با مبانی دینی پاسخ دادند و خیلی وقت ها هم بر اساس مبانی دینی مسائل جدیدی تولید می شود که برای آنها مسئله نیست؛ بنابراین ما با این نگاه می توانیم همزبانی با آنها داشته باشیم. اگر با مبنای ما سازگار نباشد کاری با آن نداریم ولی بخش هایی که می توان از آن استفاده کرد، تجربه هایی که به دست آورده اند، یافته هایی است که می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

سؤال: گفتید که در مؤسسه امام خمینی(ره) به دنبال تربیت افرادی هستید که پاسخ گوی نیازهای نظام باشند. این نیاز به موضوع شناسی خاصی دارد، در این زمینه چطور عمل می کنید.

ما از دو جهت این بحث را دنبال می کنیم. نخست این که خیلی از نیازها به سمت ما از سوی مراکز و نهادهای مختلف نظام می آید. استانداری ها و ادارات مختلف در مناسبت های مختلف نیازهای پژوهشی خود را به مراکز پژوهشی اعلام می کنند و گاهی جزو فعالیت های ما قرار می گیرد. بخشی هم ارتباطات خاص است، به این صورت که مثلا گروه روانشناسی ما با اداره زندان ها ارتباط خوبی داشته که در قالب عملی مانند اعزام مبلغ و همچنین امور نظری آنها را پشتیبانی می کند.

بخشی هم به تناسب شرایط روز در دستور کار ما قرار می گیرد. مثلا در ایام کرونا که یکی از مباحث اعتقادی این بود که چنین شر عظیمی جامعه انسانی را گرفته و ... . طبیعتا فضای جامعه نشان می دهد این سؤالات مطرح شده و باید جواب داده شود. یا مثلا در دوره اصلاحات که خیلی بحث های کلامی و عقیدتی و کلام جدید و حتی بحث های فلسفه سیاست مطرح می شد درباره خدا، وحی و ولایت فقیه شبهات مطرح می شد که در این فضا بر حسب آنچه خود را در جامعه نشان می دهد، گروه های پژوهشی در این عرصه ورود می یابند.

یک بخش هم در برنامه های پنج ساله که گروه های علمی ارائه می کنند که بر اساس رصدها موضوعات را اولویت بندی و در دستور کار قرار می دهند. مثلا مطالبات مقام معظم رهبری، که رهبری درباره جهاد تبیین یا در حوزه تاریخ و بزک پهلوی و تطهیر شاهنشاهی، مطالبات دینی و... دارند، جرئی از مسائلی است که نیازهای جامعه به وسیله آن رصد می شود.

سؤال: برنامه هایی که برای آینده دنبال می کنید چیست؟

عرض شد در حوزه پژوهش برنامه های پنج ساله ای در دستور کار این معاونت قرار دار که دو دوره آن انجام شده و در برنامه سوم هستیم و آن را دنبال خواهیم کرد. مهمترین برنامه پیش رو نیز همانطور که گفته شد، چشم انداز مؤسسه در اسلامی سازی علوم انسانی است. ما باید تا پایان سال فلسفه های مضافمان تولید شود و در آن نمای کلی از مبانی و مبادی هر رشته علوم انسانی ارائه شود.

گفت و گو: علیرضا سهلانی