دکتر لیلا وصالی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری حوزه، با اشاره به اهمیت مضاعف پرداختن به مقوله آموزش سواد رسانه ای در سطح جامعه به ویژه پس از تحولات و قضایای اخیر کشور ابراز داشت: هر فردی که در عرصه رسانه ای فعالیت کرده باشد، در زمان بحران‌ها بیشتر از سایر زمان‌ها متوجه اهمیت سواد رسانه‌ای می‌شود و اهمیت این مقوله وقتی بیشتر هم می‌شود که ما برخی از اشتباهات را در بحران‌های مختلف تکرار می‌کنیم و لذا همین مسأله باعث می گردد که ما از یک مسیر چندین بار ضربه بخوریم، چرا که این ناآگاهی‌های عمومی موجب صدمات جبران‌ناپذیری به بخش قابل توجهی از بدنه‌ جامعه و نیز خانواده‌ها می‌شود.

اهمیت سواد رسانه ای در کنترل هیجانات افراد

وی با اشاره به این که سواد رسانه‌ای در کنترل و مهار هیجانات کمک شایان توجهی به ما می‌کند، افزود: وقتی ما با یک پیام رسانه‌ای مواجه می‌شویم این‌که در قبال آن پیام پنج سؤال اساسی را از خودمان بپرسیم و خودمان را در مقابل بازنشر یک پیامی که می‌تواند اثرات مهیج بر جامعه داشته باشد، متوقف کنیم و مکثی سی ثانیه‌ای به خودمان بدهیم و بعد سؤالات سواد رسانه‌ای را از خودمان بپرسیم، همین مساله کمک می‌کند تا در مواقعی که هیجانات عمومی بیش از سایر زمان‌ها افزایش می یابد، بیش از پیش متوجه نوع رفتار خود و اثری که بر جامعه خواهد گذاشت، باشیم.

وی همچنین گفت: به عنوان مثال در همین قضیه انتشار خبر مرگ خانم مهسا امینی، مطمئن هستم که هیچ ایرانی وجود ندارد که قلبش از شنیدن این خبر پر درد نشده باشد، اما نوع عکس‌العمل‌های افراد نشان‌دهنده‌ی نوع هیجانات آنها بود و این‌که چگونه توانستند بر این هیجانات غلبه کنند و آنها را مهار کنند یا این‌که افسار گسیخته و رها به هیجاناتشان بها بدهند که نتیجه‌ی آن آشوب‌هایی است که ما در جامعه در روزهای اخیر شاهد آن بوده ایم.

این مدرس دانشگاه یادآور شد: اگر اغتشاشات اخیر و سوءاستفاده‌های گروه‌های معاند از انتشار این پیام نبود و این آشوب‌هایی که در اجتماع ایجاد شد، مسلماً مطالبه‌ی حق این بانوی از دست رفته و البته پیگیری آسیب‌شناسی گشت ارشاد و مانند آن بسیار راحت‌تر بود؛ هم برای کسانی که مدافع حقوق زنان هستند و هم برای کسانی که به دنبال اجرای صحیح و واقعی احکام اسلامی هستند، چرا که بنده معتقدم در یک فضای منطقی می‌شد آسیب‌شناسی کرد که گشت ارشاد باید چه نوع عملکردی داشته باشد؛ مثلاً آموزش‌های افراد حاضر در گشت ارشاد چه چیزی باشد و این افراد باید از چه صلاحیت‌هایی برخوردار باشند و لذا اگر فضا را به سمت اغتشاش پیش نمی‌بردند، بهتر و راحت‌تر می‌شد این قبیل مسائل را در یک فضای منطقی پیگیری نمود.

ضربه ای که اغتشاشگری به مطالبات مردمی می زند

وی بیان داشت: وقتی که ما در جامعه دچار آشوب و اغتشاش می‌شویم، به‌طور کلی صورت مسأله پاک می‌شود؛ یعنی ما مجبوریم بین دو طرف آسیب زننده به جامعه و اصل نظام از یک طرف و از طرف دیگر بین مصلحت‌های کشور، موضع‌گیری و جهت‌گیری کنیم. در این آشوب‌ها به انواع خانواده‌ها، نیروی انتظامی، دختران و زنان ما بی‌حرمتی و جسارت شد و به افراد مختلفی که حتی رهگذر بودند، آسیب زدند که همه‌ی این موارد باعث می‌شود که ما مجبور باشیم انتخاب کنیم و در مقابل آنها عکس‌العمل نشان دهیم؛ اما اگر ما رفتارهای مدنی را یاد بگیریم و بدانیم که وقتی نماینده‌ی مجلس انتخاب کردیم برای این بوده که حقوق شهروندان را پیگیری کند، لذا در این صورت خواهیم دید که بسیاری از مسائلی که در جامعه پیش می‌آید خیلی بهتر و راحت‌تر قابل پیگیری و حل‌شدن می باشند.

وی افزود: در واقع سواد رسانه‌ای به ما کمک می‌کند تا در مواقع بحران، هیجانات خود را کنترل کنیم، این است که از خود بپرسیم که این پیام را چه کسی و با چه هدفی ارسال کرده است؟ به دنبال ایجاد چه نوع اثرگذاری بر جامعه بوده و از چه ابزارها و تکنیک‌هایی برای اثرگذاری بر من استفاده کرده است؟ این پیام از طرف چه کسی و با چه هدفی و برای کدام مخاطب ارسال شده و این که بالاخره قرار بوده کدام مخاطب را دچار هیجان کرده و به صحنه بیاورد!؟

موج سواری معاندان بر روی مطالبات مردمی

وصالی تأکید کرد: تک‌تک افراد بر اثر پیام‌هایی که دریافت کردند، تأثیر پذیرفتند و در نهایت می‌بینید که اثر نهایی آن بر جامعه به شورش، هیجان و اغتشاش تبدیل می‌شود؛ البته روی همین موج و هیجانات عمومی است که افراد معاند و مخالفان نظام از این موضوع سوء استفاده می‌کنند و بر موج این هیجانات سوار می‌شوند و آسیب‌های که به جامعه وارد می‌شود را به نام افراد معترض در جامعه، رقم می‌زنند.

وی افزود: بنابراین اگر ما در مقابل هر پیام رسانه‌ای، این سؤالات سواد رسانه‌ای؛ یعنی چه کسی، با چه هدفی، برای کدام مخاطب، با استفاده از چه ابزار و چه تکنیک‌هایی و برای چه اثرگذاری بر جامعه را از خودمان بپرسیم، در نوع عملکردمان در زمان‌هایی که دچار عصبانیت، هیجان و احساس حس منفی در خودمان هستیم و حتی واکنش‌های بدوی می‌تواند اثرات آتی بر آینده‌ی افراد داشته باشد؛ مثل کشف حجاب برخی افراد که قبلاً در رسانه‌ی ملی کار می‌کردند. در این‌صورت این هیجانات و خشمی که یک مرتبه بر افراد غلبه می‌کند و موجب شکل گیری رفتارهای غیر عقلانی می‌شود، برای ما قابل کنترل می گردد و بر این اساس می کوشیم که از مسیرهای درست‌تر و صحیح‌تری مطالباتمان را پیگیری نماییم.

آفت فیک نیوزها در بحران ها و آشوب ها

این مدرس و پژوهشگر سواد رسانه همچنین ابراز داشت: از سوی دیگر باید توجه داشته باشیم وقتی بحران یا آشوبی در جامعه ایجاد می‌شود، بازار اخبار جعلی و فیک‌نیوزها بسیار زیاد داغ می‌شود. نکته‌ای که بسیار اهمیت دارد، این است که ما منبع اخبارمان یک منبع خاص نباشد و صرفاً اخبار را از یک منبع دریافت نکنیم و بدانیم که کشورهایی که با ما سر جنگ دارند و معاند هستند هیچ‌گاه اخبار مفید برای ما منتشر نمی‌کنند. قطعاً کسانی که از خبر فوت مهسا امینی نه تنها ناراحت نشدند؛ بلکه بسیار خوشحال هم شدند همین رسانه‌هایی هستند که دیدند به‌واسطه‌ی این اتفاق می‌توانند اخبار مطابق میل خود را تأمین و موج ایجاد کنند، کما این که دیدیم سلطنت‌طلبان با این اتفاق به بازگشت امید پیدا کردند.

وی افزود: متأسفانه در این‌جور مواقع مردم هزینه‌ی آشوب را پرداخت می‌کنند و رسانه‌های معاند سوار بر احساسات مردم می‌شوند و خود در یک نقطه‌ی امنی نشسته‌اند و مردم را وادار به شورش می‌کنند و با از دست‌رفتن جان جوانان و حتی نوجوانانی که در اثر هیجان و خشم باعث آسیب به خود و جامعه می‌شوند، بر این موج سوار می‌شوند، بدون این‌که هزینه‌ای بپردازند. افرادی هم هستند که ما می‌دانیم در این بین، بر روی پروژه‌ی کشته‌سازی متمرکز می‌شوند. در ایام درگیری‌ها همانند آنچه در سال‌های گذشته دیده بودیم، دوباره اسلحه وارد کشور و بین افراد توزیع کرده‌اند.

ضربه به جامعه به نام مردم!

وی ادامه داد: بی شک مردم عادی که مطالبه در مورد سلامت یک دختر از مردم کشورشان را دارند، کسانی نیستند که بخواهند دختر دیگری از کشورشان را کور کنند یا زن دیگری از کشورشان را هتک حرمت کنند و حجاب از سر او بکشند یا افراد دیگری را بکشند به دلیل این‌که یک دختر با سکته از دنیا رفته است و لذا آنچه ما این‌جا می‌بینیم صدمات جدی که به اموال عمومی و بانک‌ها، خودروهای خدمات‌رسانی عمومی وارد شده، این موارد کار مردم عادی نیست و هدفمندی شده و برنامه‌ریزی شده، صورت می‌گیرد، اما مع الاسف به نام مردم رقم می‌خورد؛ یعنی هزینه‌ی آن را باید خود مردم بپردازند از این جهت که تعمیر و بازتولید این اموال دوباره با هزینه‌ی بیت‌المال و اموال عمومی صورت می‌گیرد.

وصالی اضافه کرد: تعداد هفتاد دستگاه آمبولانس در این اغتشاشات از بین رفت که این دقیقاً در راستای پروژه‌ی کشته‌سازی است؛ زیرا مردم عادی هرگز به آمبولانس صدمه نمی‌زنند، چرا که با نیروهای امدادی سر عناد ندارند و خوب می‌دانند که این آمبولانس‌ها هستند که در مواقع اضطراری به فریاد انسان‌ها می‌رسند. وقتی هفتاد آمبولانس در سطح کشور از بین می‌رود که جایگزین کردن هر کدام از آنها صدها میلیون هزینه دربردارد و خود آنها می‌دانند که این امکانات برای بیماران همین کشور است، قطعاً این کار مردم عادی نیست و در راستای افزایش پروژه‌ی کشته‌سازی است؛ یعنی وقتی که آمبولانسی برای جابجایی مجروحین نباشد، تعداد کشته‌ها افزایش پیدا خواهد کرد و رضایت‌مندی افراد معاندی که به دنبال ایجاد پروژه‌ی کشته‌سازی هستند، افزایش پیدا می‌کند.

توجه به عمق قضایا در سایه آموزش سواد رسانه ای

وی بیان داشت: یکی از مواردی که سواد رسانه‌ای به ما آموزش می‌دهد، این است که در هر کاری ما ردّ پای منافع افراد را دنبال کنیم. این‌که این پیام چه سود یا چه منفعتی برای چه کسی یا گروهی ایجاد می‌کند؟ خیلی از کسانی که در این آشوب‌ها کشته می‌شوند به نیروهای داخلی و انتظامی نسبت داده می‌شوند در صورتی‌که تهیه‌ی یک لباس برای افراد معاند هیچ زحمتی ندارد و حتی با لباس‌های معمولی بین مردم وارد می‌شوند و به اسم لباس شخصی‌ها عملیات می‌کنند. ما باید ببینیم کشته شدن افراد در این مواقع برای چه کسی هزینه ایجاد می‌کند و برای چه کسی منفعت دارد. افراد جایی دست به کار می‌زنند که منافعشان تأمین می‌شود و لذا کشته شدن یک فرد ایرانی برای نیروهای امنیتی کشور ما منفعت ایجاد نمی‌کند، پس باید ببینیم افراد سلطنت‌طلب یا افراد منافقین، گروه‌های دموکرات و سایر گروه‌های معاند هستند که از کشته شدن افراد منفعت می‌برند.

معاون آموزش انجمن سواد رسانه ای ایران خاطرنشان کرد: ما باید بدانیم فیک‌نیوزهایی که در این‌جا منتشر می‌شود با چه اهدافی است و دارد منافع چه کسانی را تأمین می‌کند؟ باید ببینیم چه کسی از انتشار این پیام‌ها سود و منفعت می‌برد. اصل انتشار پیام‌ها و خبرها را دنبال کنیم و با دیدن یک خبر به سرعت آن را باور نکنیم.

وی افزود: مسلم است که در زمان آشوب‌ها و فتنه ها، فیک‌نیوزها و اخبار جعلی به شدت افزایش پیدا می‌کنند و لازمه‌ی آن این است که ما با درایت بیشتری اخبار را دنبال کنیم و حتی تصاویری که دریافت می‌کنیم ممکن است ساختگی باشند.

وی همچنین گفت: از سوی دیگر ما این روزها می‌دانیم که ابزارهای تکنولوژیک و رسانه‌های نوین به قدری پیشرفت کرده‌اند که به راحتی هر صحنه‌ای را می‌توانند، خلق کنند. بنابراین استفاده از تصاویر آرشیوی و ایجاد یک صحنه برای تصویربرداری و چیدمان یک صحنه برای ایجاد یک تصویر تأثیرگذار، کارهایی هستند که امروزه به راحتی قابل انجام هستند و می‌توانند به راحتی احساسات عمومی را تحت تأثیر قرار دهند؛ از این رو پیش از این‌که احساساتمان بر عقلمان غلبه کند، خوب است که با درایت بیشتری این سؤالات را از خود بپرسیم که انتشار این تصاویر یا انجام این اعمال چه کسانی را منتفع و چه کسانی را متضرر می‌کند و برای ما چه نوع تأثیری دارد و اثر عمومی آن بر جامعه چه است؟

چرایی ضرورت ساماندهی شبکه های اجتماعی

وصالی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: نکته حائز اهمیت دیگر این که وقتی که شبکه‌های اجتماعی معاند خارجی، ابزاری برای ارتباطات گسترده‌ی معاندین برای اغتشاش در کشور می‌شوند، آن وقت است که هر کشوری تدابیر امنیتی خود را در این زمینه اتخاذ می‌کند و این امر که ما با قطعی اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی خارجی مواجه می‌شویم کاملاً طبیعی است. وی افزود: در این رابطه، بحثی کلان وجود دارد و آن این‌که استفاده از شبکه‌های اجتماعی خارجی در هر کشوری ضوابط خاصی دارد و باید با کشور مصرف‌کننده پروتکل‌هایی را امضا کنند و صاحبان شبکه‌ی اجتماعی تعهداتی را در قبال کشور مصرف‌کننده بپذیرند؛ مثل این‌که در چنین موارد اضطراری آن شبکه‌ها چه نوع همکاری داشته باشند، اما از آنجایی که این همکاری‌ها با کشور ما صورت نمی‌گیرد و شبکه‌های اجتماعی که در کشور ما مورد استفاده قرار می‌گیرند، ما هیچ‌گونه مدیریتی بر آنها نداریم، پس در شرایط حساس و بحران مجبور هستیم آنها را قطع کنیم، در حالی‌که اگر چنین همکاری وجود می‌داشت، ما می‌توانستیم مثلاً از همان کاری که اینستاگرام یا واتساپ در قبال سایر مواضع خود انجام می‌دهد نیز بهره‌مند باشیم؛ زیرا ما دیدیم که الگوریتم‌های اینستاگرام با اسامی مانند شهید سردار سلیمانی، شهید محسن فخری‌زاده و مرحوم نادر طالب‌زاده چکار کردند و تصاویر، اسامی، هرآنچه با این هشتک‌ها منتشر شد و پست‌های مربوط به آن را حذف نمودند.

وی اضافه کرد: این‌جا هم همین امکان وجود داشت که کنترل فضای مجازی بتواند افرادی که رفتارهای خشونت‌آمیز ندارند یا کسانی که فعالیت‌های اقتصادی دارند، بتوانند به کار خود ادامه دهند. با تنظیم الگوریتم‌های اینستاگرام و واتساپ امکان ایجاد این فضا وجود داشت؛ اما این از آن خلأهایی است که مراکز تصمیم‌گیرنده‌ی ما باید بیشتر و دقیق‌تر به آن بپردازند و جدی‌تر آن را مطالبه کنند؛ اما در عین حال می‌بینیم که بعد از این موضوع و این شرایط پیش آمده، حضور مردم در شبکه‌های اجتماعی داخلی خیلی پررنگ‌تر شد؛ در واقع هم استفاده از پلتفرم‌های ارائه‌ی فیلم و سریال به دلیل این‌که سایر مشغولیات جوانان کاسته شده و هم دانلود و تماشای فیلم‌ها و سریال‌های خانگی خیلی بیشتر از پیش شده و فضای بیشتری برای استفاده از پلتفرم‌ها پیدا کردند که این احساس مسئولیت بیشتر پلتفرم‌های داخلی را می‌طلبد که آنها باید بیش از گذشته مسئولیت اجتماعی خود در زمینه‌ی هدایت افکار عمومی و تأثیر بر عموم مردم را جدی بگیرند و بدانند که انتخاب آنها در ارائه‌ی فیلم و سریال و حتی توییت‌ها و شکل تنظیم صفحه‌ی اول آنها می‌تواند بر روی افکار عمومی کشورشان بسیار تأثیرگذار باشد.

مطالبه جدی از پلتفرم های داخلی

وی گفت: در این‌جا مطالبه‌ی عمده‌ی ما از صاحبات پلتفرم‌های داخلی آن است که کمک کنند که خانواده‌ها با خیال آسوده‌ی بیشتر و دغدغه‌ی کمتر این فضاها را در اختیار فرزندانشان قرار دهند. آنها باید به رده‌بندی سنی توجه کنند و فیلم‌ها و سریال‌های مغایر با فرهنگ اسلامی – ایرانی که خانواده‌ها را دچار نگرانی جدی می‌کند، منتشر نکنند یا صحنه‌هایی را که دستگاه‌های نظارتی از آنها می‌خواهند که حذف کنند، حتماً حذف کنند. آنها باید به این موارد توجه کنند تا خانواده‌ها بتوانند با امنیت خاطر بیشتری از این فضا استفاده کنند.

وی افزود: نکته‌ی حائز اهمیت دیگری که وجود دارد و ما در همه‌ی بحران‌ها آن را مطرح می‌کنیم، اما هم‌چنان از آن نتیجه‌ای نگرفتیم این است که تعدد پیام‌رسان‌های داخلی باعث سردرگمی مخاطب می‌شود. معمولاً افراد سعی می‌کنند در جایی حضور داشته باشند که مخاطبانشان در آن فضا حضور پررنگ‌تری دارند و از این جهت است که می‌بینید که فضایی مانند واتساپ با این‌که امکانات زیادی ندارد؛ اما مردم به‌خاطر این‌که اکثر مخاطبانشان در آنجا حضور دارند، در این فضا فعالیت می‌کنند.

وی اضافه کرد: از سوی دیگر، جذابیت‌های تصویری اینستاگرام باعث شده بود که حضور جوانان بیشتر باشد به‌ویژه این‌که سلبریتی‌ها در این فضا حضور پررنگ‌تری داشتند و ارتباطات جهانی در این فضا نمود بیشتری داشت و لذا ما باید بکوشیم که اولاً پیام‌رسان‌های داخلی خودمان را تخصصی کنیم؛ یعنی همان‌طور که شما می‌بینید که عملکرد فضاهایی مانند واتساب، اینستاگرام، توییتر متفاوت است؛ اگر قرار است ما تعدد پیام‌رسان داشته باشیم، آنها باید عملکرد و قابلیت‌های متفاوت داشته باشند که نصب آنها اولاً برای افراد احساس فایده ایجاد کند و ثانیاً بدانند که در هر فضایی چه می‌خواهند و قرار است که در این فضا چه‌کار کنند.

وصالی ابراز داشت: به دیگر سخن، وقتی ما چندین نوع پیام‌رسان شبیه به هم داریم، این مسأله موجب می‌شود که ما اولاً امکان نصب چند نوع پیام‌رسان روی گوشی خود نداشته باشیم؛ زیرا فضا و حجم زیادی را از ما می‌طلبد و ثانیاً وقتی مخاطبان پخش می‌شوند شما مجبور می‌شوید که انواع پیام‌رسان‌ها را نصب کنید و این از نظر زمانی و فضای پیام‌ها بسیار زمانبر و وقت‌گیر است؛ یعنی شما می‌بینید که یک پیام خاص همزمان ممکن است که در سروش، ایتا و در سایر پیام‌رسان‌های داخلی منتشر شود و شما یک پیام را از انواع پیام‌رسان‌ها دریافت می‌کنید؛ زیرا کارکردهای مشترک و مشابه دارند. مثلاً وقتی در این پیام‌رسان‌ها گروه خبری دارید، در هر گروه خبری خبرهای مشابه منتشر می‌شود و حجم و انبوه پیام‌ها باعث می‌شود که تعداد زیادی از پیام‌هایی که می‌تواند برای شما مفید باشد را از دست دهید و این امر فضا را برای ما غیر قابل کنترل و غیر قابل مدیریت می‌کند.

لزوم رویکرد تخصصی و متنوع در پیام رسان های داخلی

وی ادامه داد: بنابر این، باید سعی کنیم که در پیام‌رسان‌های مختلف داخلی عملکردهای متفاوتی ایجاد کنیم و برای هر کدام از آنها قابلیت خاصی ایجاد کنیم. الان حضور افراد در شبکه‌های پیام‌رسان داخلی این مزیت را ایجاد کرده که ما به این فضا امیدوارتر شویم و لازمه‌ی آن این است که صاحبان این پیام‌رسان‌ها به افزایش قابلیت‌های پیام‌رسان‌های خود دقت و توجه بیشتری کنند.

وی افزود: حالا که مخاطبان به سمت شما آمده‌اند و در استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی اقبال بیشتری نشان داده‌اند، این به این معنا است که شما در قبال این مخاطبان تعهد بیشتری خواهید داشت و لازم است مشکلات این پیام‌رسان‌ها از قبیل حجم، تعداد کلمات قابل استفاده در یک پیام، حجم فایلی که می‌شود توسط یک پیام‌رسان ارسال کرد، نوع برش تصاویر، جذابیت بصری محیط، امکان دسته‌بندی مطالب در یک پیام‌رسان، امکان دسته‌بندی گروه‌ها و کانال‌ها و امکان پیم کردن یک پیام، امکان شمارنده، ایجاد شمارنده برای تعداد مشاهده در یک پیام، امکان لایک کردن پیام و خیلی از موارد دیگر مانند را مرتفع کنید.

این کارشناس رسانه ملی در خاتمه گفت: در سال‌های اخیر مشاهده کردیم که در پیام‌رسان‌های خارجی امکاناتی وجود داشت که موجب جذابیت آنها شده بود، حتماً اعمال این امکانات به پیام‌رسان‌های داخلی هم کمک می‌کند تا بتوانند مخاطبان خود را بهتر و بیشتر با خود همراه کنند. چنین فضایی به مردم هم کمک خواهد کرد تا برای تأمین نیازهای خود از فضاهای داخلی استفاده‌ی بهتر و بیشتری داشته باشند و بتوانند کم کم کسب و کارهای خود را به این فضا منتقل کنند.