خبرگزاری حوزه | این روزها توهین نشریه شارلی به مقدسات و به ویژه مقام معظم رهبری دل دوستداران انقلاب و ولایت فقیه را به درد آورده است.

این «درد» نه فقط یک احساس فردی بلکه ناشی از اعتقاد و بر مبنای عقلانیت انقلابی است. قطعا چنین دردهایی اگر به صورت جمعی اتفاق بیفتد بی اثر نخواهد بود؛ چراکه عالم تکوین بر اساس عدالت است و عدالت قطعا اجرا خواهد شود.

این قبیل توهین ها و جسارت ها چیز جدیدی نیست. امروز ۱۸ دیماه، سال روز واکنش حوزه به نشر مقاله توهین آمیز «ایران و استعمار سرخ و سیاه» نوشته احمد رشیدی مطلق در روزنامه اطلاعات ۱۳۵۶ است. در این مقاله توهین های بی ادبادنه ای به حضرت امام رحمه الله علیه شد که همین امر واکنش حوزه و مردم را به همراه داشت. حوزه های علمیه تعطیل شد که برخی معتقدند همین توهین و واکنش حوزه مسیر انقلاب اسلامی ۵۷ را به مثابه یک شتابدهنده تسریع کرد.

تعطیلی حوزه های علمیه در زمان انقلاب و پیش از آن در مواجهه با یک اقدام، توهین و یا قانون ظالمانه معنای بسیار مهمی داشت و در نگاه مردم و بازار به عنوان یک کنش موثر تلقی می شد تا جاییکه مردم و بازار نیز این تعطیلی اعتراضی را تبعیت و یا حمایت می کردند. به طور کل، حوزه ها مرجع فکری آحاد بودند و چگونگی حرکت موثر و انقلابی را حوزه ها تعریف می کردند.

در کنار ده ها علت دیگر، یکی از علل این جایگاه حوزه، وحدت مکانی و حسی ظلم بود. با این توضیح که قانون ظالمانه یا توهینی که توسط نظام طاغوت در کشور تدوین یا انجام می گرفت در یک اجتماع واحد بود که حس مشترک برای همه ایجاد می کرد.

این حس مشترک موجب انتظار مردم برای دیدن و تبعیت از کنشگری حوزه ها می شد. اما اکنون با یک جامعه روبرو هستیم به جای اجتماع. این تفاوت را فردیناند تونیس جامعه‌شناس آلمانی با تمایزدهی دو مفهوم گمین شافت Gemeeinschaft (اجتماع) و گزل شافت Gesellschaft (جامعه) به خوبی تبیین می کند. اجتماع دارای ارتباطات کمتر میان مردمان اما بسیار عمیق است در حالیکه در جامعه وسعت و تکثر ارتباطات، بسیار اما عمق آن ها اندک است.

جامعه جایی ست که بر مبنای عقلانیت ابزاری هر فرد به دنبال منافع و معیشت و علایق خود است و حال آنکه مردمان اجتماع دارای عاطفه و احساس و منافع مشترک بیشتری هستند.

در پاسخ به کسانی که بیانیه ها و تعطیلی های حوزه ها در مواجهه با این جسارت ها و ... را بی ثمر می دانند می توان علت این حس را همین تفاوت جامعه امروز با اجتماع دیروز بیان کرد.

اگر بتوانیم ارتباطات میان مردم و ارتباطات مردم با حوزه را ذیل رویکرد آیینی (Ritual approach) که به جای انتقال صرف پیام در ارتباطات انتقالی (Transmission approach) به دنبال تولید معنای مشترک است باز تعریف کنیم و «نظام حوزه» را به «نهضت حوزه» نزدیک کنیم آن اتفاق میمون خواهد افتاد.

البته لازم به ذکر است این به معنای افول جایگاه حوزه و روحانیت نیست بلکه دارد ما را نسبت به تغییرات اجتماعی دنیای مدرن و مبتنی بر فردگرایی هوشیار می کند. هنوز هم بیانیه ها و تعطیلی های حوزه ذیل واکنش های اعتراضی هم در داخل و هم در خارج بازتاب لازم را دارد و قطعا مفید فایده خواهد بود.

احمد اولیایی