به گزارش خبرگزاری «حوزه»، کتاب «اصول اخلاق اجتماعی» اثری از پژوهشکده تحقیقات اسلامی است که در آن به بررسی موارد متعدد از اخلاق های اجتماعی پرداخته و «حوزه نیوز» به انتشار این مباحث در شماره های گوناگون خواهد پرداخت.

مواسات

در معنای آن گفته اند: (مواسات یعنی مشارکت و سهیم کـردن دیـگـران در اسـبـاب زندگی و روزی)۳۹۳ به شرطی که آنچه می پردازد از نـیـازمـنـدی هـای ضـروری پـرداخـت کـنـنـده بـاشـد و پـرداخـت مـازادضـرورت، مـواسـات نـیـسـت.۳۹۴ و دریافت کننده نیز باید بدان نیاز داشته باشد.۳۹۵

پـیـش از پـرداخـتـن بـه موضوع مواسات، بهتر است درباره تفاوت انسان ها در برخورداری از مواهب طبیعی به اختصار توضیح دهیم:

وجود تفاوت ها

نظام آفرینش بر اساس نوسان بنا شده و برخی از انسان ها بر برخی دیگر از نظر ثروت، سلامت، دانش، نسب و حسب، نیروی تفکّر، موقعیت اجتماعی و ... برتری دارند و انسان ها در هیچ زمـانـی از نـظـر مـواهـب نـفـسـانـی و طـبـیـعـی یـکـسـان نـبـوده و نـیـسـتـنـد؛ اسـتـعـدادهای درونی، عوامل متعدد محیط و شاید حکمت زندگی جمعی، تفاوت میان انسان ها را ایجاب می کند و گریزی هم از آن نیست.

قرآن مجید، تفاوت میان مردم را مورد مداقّه قرار داده، می فرماید:

(اُنْظُرْ کَیْفَ فَضَّلَ بَعْضَهُمْ عَلی بَعْضٍ)۳۹۶

بنگر که چگونه [خداوند] برخی از مردم را بر برخی دیگر برتری داده است.

بـه هـمـیـن دلیل خداوندگار حکیم در دین جاوید و جهانی خویش، مرفّهان و برخورداران را مکلّف کـرده تـا بـه حـال مـسـتمندان و محرومان رسیدگی کنند و آنان را در موهبات خدادادی خویش سهیم سازند و مواسات، اوج این تشریک مساعی و نوعدوستی است.

جایگاه مواسات

مـؤمـن، پیش از آن که به مقام والای مواسات عروج کند باید به خصلت های زیبا و پسندیده ای چـون ؛ نوعدوستی، ترّحم، سخاوت، جوانمردی و... خود را آراسته باشد و مواسات در واقع، مـُهر تأییدی است بر خصلت های متعدّدی که مواسات کننده در درون خود ایجاد کرده است. از این رو رسـول اکـرم (ص) مـواسـات را در رتـبـه نـخـسـتـیـن خصال پسندیده قرار داده، می فرماید:

(یـا عـَلِیُّ! سـَیِّدُ الاَْعـْمـالِ ثـَلاثُ خـِصـالٍ: اِنْصافُکَ النّاسَ مِنْ نَفْسِکَ وَ مُواساةُ الاَْخِ فِی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ وَ ذِکْرُکَ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالی عَلی کُلِّ حالٍ)۳۹۷

ای علی ! سرور کارها سه خصلت است : ۱ـ از جانب خویش، با مردم به انصاف رفتار کنی. ۲ـ بـه خـاطـر خـدای بـزرگ بـا بـرادرت مـواسـات کـنـی. ۳ـ خـدای متعال را در هر حالی به یاد آوری.

حضرت صادق (ع) در تفسیر آیه (وَ آتُوا الزَّکاةَ)۳۹۸ می فرماید:

زکـات، بـه مـال، مـقـام و تـوان بـدنـی تـعلق می گیرد و یکی از زکات های مالی مواسات با برادران مؤ من است.۳۹۹

ویژگی مؤمنان واقعی

هـمـان گـونـه کـه رویـش دانـه های ثمربخش به آب و هوای مساعد و زمینی حاصلخیز نیاز دارد، بـسـیـاری از فـضائل اخلاقی نیز به دل های پاک و بی آلایش نیازمند است تا به بار نشیند و ثـمـر دهـد؛ بـه هـمین سبب، خصلت های عالی انسانی از نشانه های تشیّع شمرده شده، که همان اسلام ناب و ایمان کامل است؛

امام کاظم (ع) فرمود: شیعیان ما با امور زیر شناخته می شوند:

(...بِالُْمحافَظَةِ عَلی اَوْقاتِ الصَّلاةِ وَ ایتاءِ الزَّکاةِ وَ مُواساةِ الاِْخْوانِ وَ الاَْمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْیِ عَنِ الْمُنْکَرِ)۴۰۰

با مراعات وقت نماز، دادن زکات، مواسات با برادران، امر به معروف و نهی از منکر.

قرار گرفتن مواسات در کنار نماز، زکات، امر به معروف و نهی از منکر، از سویی نشانه آن است که خصلت مواسات، از ارکان ایمان است که به هیچ وجه نباید به طاق نسیان سپرده شود و از سـوی دیـگر نوید بخش آن است که مؤ منان نمازگزار، زکات ده، آمر به معروف و ناهی از مـنـکـر، تـوان و زمـینه مواسات را در صفحه دل خویش دارند، گر چه چنین کسانی به تعبیر امام صادق (ع) چون (کبریت احمر) نادر و کمیاب خواهند بود:

(هـُمْ اَعـَزُّ مـِنَ الْکـِبـْریـتِ الاَْحـْمَرِ؛ حِلْیَتُهُمْ طُولُ السُّکُوتِ وَ کِتْـمانُ السِّرِّ وَ الصَّلاةُ وَ الزَّکاةُ وَ الْحَجُّ وَ الصَّوْمُ وَ الْمُواساةُ لِلاِْخْوانِ فی حالِ الْیُسْرِ وَ الْعُسْرِ)۴۰۱

آنان (مؤمنان واقعی) کمیاب تر از کبریت احمرند؛ زینت ایشان، خاموشی طولانی، پنهان داشتن راز، نـمـاز، زکـات، حـج، روزه و مـواسـات بـا بـرادران اسـت در حال گشایش و سختی.

و در سـخـن دیـگری سوگند می خورد که (مواسات) یکی از مقدّمات دستیابی به ولایت واقعی اهل بیت (ع) است :

(... فـَوَاللّهِ لا تـُنـالُ وَلا یـَتـُنـا اِلاّ بـِالْوَرَعِ وَ الاِْجـْتـِهـادِ فـِی الدُّنـْیا وَ مُواساتِ الاِْخْوانِفِی اللّهِ)۴۰۲

بـه خـدا سـوگـنـد، ولایـت مـا جـز بـه وسـیله ورع، تلاش در دنیا (برای عبادت) و مواسات با برادران به خاطر خدا حاصل نگردد.

ایجاد زمینه

چـنـان کـه یـاد شـد، مواسات و سهیم کردن برادران دینی در مواهب خدادادی زیباترین جلوه ایمان بـه خـدا و روز رسـتـاخـیز است و دریغ از شیعه آل محمّد که به چنین خصلت پسندیده ای آراسته نـبـاشـد.

بـا کـاوشـی در فـرهـنـگ اسـلام، در مـی یـابـیـم کـه خـداونـد حـکـیـم، عوامل و انگیزه های متعددی را فرا راه مؤمنان، نهاده تا به قلّه رفیع مساوات، صعود کنند، از آن جمله :

۱ـ ماه رمضان

گـر چه با شنیدن نام ماه رمضان، روزه آن ماه مبارک در ذهن تداعی می شود، ولی ماه خدا در روزه خـلاصـه نـمـی شـود و بـرکـات و فـرایـنـدهـای بـیـشـمـاری بـا خـود دارد کـه از چـشم تیزبین اهـل معرفت مخفی نمی ماند، چنانکه امام زین العابدین (ع) در دعای وداع ماه رمضان، شمّه ای از آن برکات بیشمار را بر شمرده است.

مـاه خـدا در سـخـنـان رهـبـران الهی، به (ماه مواسات) موسوم شده،۴۰۳ که اشاره ای ظـریـف بـه زمـیـنـه سـازی آن روزهـای پـر مـعـنـویـت بـرای جـامـه عمل پوشاندن به ارزش های اخلاقی، از جمله مواسات دارد.

مؤ منان روزه دار با امساک از مواهب الهی، ضمن استحکام پیوند معنوی با آفریدگار هستی، به رابـطـه انـسـانـی بـا هـمـنـوعـان و بـرادران محروم خویش نیز پی می برند و تا حدودی از درد اسـتضعاف آنان آگاه می شوند و از این رهگذر به دلجویی و دستگیری از آنان ترغیب شده به مقام مواسات دست می یازند.

۲ـ دعا

مـقـام مـواسـات، بس ارجمند و رفیع است و رسیدن به آن را باید از خدا طلب کرداین مساءله به حـدی جـدّی اسـت کـه والاتـرین آفریده خدا، حضرت ختمی مرتبت (ص) در یکی از دعاهای بعد از نافله ظهر، خدا را چنین می خواند.

(... وَ ارْزُقْنی مُواساتَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ...)۴۰۴

[پروردگارا] مواسات کسی را که روزی اش را در تنگنا قرار داده ای نصیب من کن.

۳ـ همنشینی با اهل مواسات

اسـلام در یـک دسـتور العمل عمومی، به پیروان خویش رهنمود داده است که همواره تلاش کنند تا بـا خردمندان و نیکان همنشین باشند و از حشر و نشر با بدکاران بی فرهنگ بپرهیزند، چرا که خـوی و رفـتـار همنشین ـ خوب باشد یابد ـ خواهی نخواهی در انسان تأثیر می گذارد. در مورد مواسات، علاوه بر آن دستورالعمل کلی، از امام صادق (ع) چنین رسیده است :

(خـِصـْلَتـانِ مـَنْ کـانـَتـا فیهِ وَ اِلاّ فَاعْزُبْ ثُمَّ اعْزُبْ، قیلَ وَ ماهُما؟ قالَ: الصَّلاةُ فی مَواقیتِها وَ الْمُواظَبَةُ عَلَیْها وَ الْمُواساةُ)۴۰۵

دو خـصـلت اگـر در کسی بود، [با او دوستی کن ] وگرنه از او فاصله بگیر، باز هم فاصله بـگـیـر! پـرسـیـدنـد آن دو خـصـلت کـدام اسـت ؟ فـرمـود: نـمـاز اوّل وقت و مواظبت بر آن و مواسات.

آثار ارزشمند مواسات

بدون تردید، مزّین شدن به گوهر گران بهای مواسات، پیامدهای ارزشمندی را در پی خواهد داشـت کـه بـه مـنزله میوه های شیرین، درخت پربار و سرسبز مساوات را زیباتر جلوه می دهند. برخی از آن آثار، بدین شرح است :

۱ـ برکت و فراوانی روزی

سهیم کردن برادران مؤ من در ما یحتاج زندگی، دریای غیرت و رحمت الهی را به جوش می آورد و داده ها را چندین برابر، عوض می دهد، حضرت امیر صلوات اللّه علیه می فرماید:

(مُواساةُ الاَْخِ فِی اللّهِ عَزَّوَجَلَّ تَزیدُ فِی الرِّزْقِ)۴۰۶

مواسات با برادر دینی در راه خدای بزرگ، روزی را فراوان می کند.

و در سخن نغز دیگری به کمیل می فرماید:

(یْا کُمیِلُ! الْبَرَکَةُ فِی الْمالِ مِنْ ایتاءِ الزَّکاةِ وَ مُواساةِ الْمُؤْمِنینَ)۴۰۷

ای کمیل، برکت در ثروت، بر اثر دادن زکات و مواسات مؤمنان، پدیدار می شود.

۲ـ جلب محبت

همان حضرت می فرماید:

(ثـَلاثُ خـِصـالٍ تَجْتَلِبُ الْمـَحَبَّةَ؛ الاِْنْصافُ فِی الْمُعاشَرَةِ وَ الْمُواساةُ فِی الشِّدَّةِ وَ الاِْنْطِواعِ وَ...)۴۰۸

سـه خـصـلت است که محبت را جذب می کند: انصاف در معاشرت و مواسات در سختی و تنگدستی و...

۳ـ اجابت دعا

آن کـه مـورد دسـتـگـیـری و مـحـبـت قـرار مـی گـیـرد، خـواهـی نـخـواهـی، بـا زبـان قـال وحـال، ولی نـعـمـت خـویـش را دعـا مـی کـند و چنین دعایی به تصریح حضرت صادق (ع)، درباره مواسات کننده مستجاب می شود.

(ثـَلاثُ دَعـَواتٍ لا یُحْجَبْنَ عَنِ اللّهِ، مِنْها: رَجُلٌ مُؤْمِنٌ دَعا لِرَجُلٍ مُؤْمِنٍ واساهُ فینا وَ دُعاؤُهُ عَلَیْهِ اِذا لَمْ یُواسِهِ مَعَ الْقُدْرَةِ عَلَیْهِ وَ الاِْضْطِرارِ اِلَیْهِ)۴۰۹

سـه نـوع دعـا در درگـاه خدا پوشیده نمی شود: یکی دعای مرد مؤمن برای مؤمن دیگری که به خاطر ما با او مواسات کرده، همچنین نفرین او علیه کسی که با توانایی بر مواسات، مواسات نکرده در حالی که مؤمن نخستین بدان نیاز داشته است.

۴ـ خشنودی خدا و بهشت برین

همان امام، یکی از مصداق های آیه های ۲۷ ـ ۳۰ سوره فجر را کسی می داند که باورع باشد و مواسات کند.۴۱۰

پی نوشت ها:

۳۹۳ ـ نهایه، ابن اثیر، ج ۱، ص ۵۰.

۳۹۴ ـ ر. ک : بحارالانوار، ج ۸۷، ص ۷۰.

۳۹۵ ـ امام صادق (ع) فرمود: (اَلْمُواساتُ لاَِهْلِ الْحاجَةِ مواسات برای نیازمندان است، (همان، ج ۷۴، ص ۲۵۶).

۳۹۶ ـ اسراء(۱۷)، آیه ۲۱.

۳۹۷ ـ بحارالانوار، ج ۶۹، ص ۳۷۰.

۳۹۸ ـ بقره (۲)، آیه ۴۳.

۳۹۹ ـ بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۲۲۸.

۴۰۰ ـ بحارالانوار، ج ۴۲، ص ۶۸.

۴۰۱ ـ همان، ج ۶۷، ص ۳۵۲.

۴۰۲ ـ همان، ج ۷۸، ص ۲۸۱.

۴۰۳ ـ ر. ک : بحارالانوار، ج ۹۶، ص ۳۴۲.

۴۰۴ ـ فلاح السائل، سید بن طاووس، ص ۱۴۲.

۴۰۵ ـ وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۸۱.

۴۰۶ ـ بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۳۹۵.

۴۰۷ ـ همان، ج ۷۷، ص ۲۷۰.

۴۰۸ ـ همان، ج ۷۸، ص ۸۲.

۴۰۹ ـ وسائل الشیعه، ج ۶، ص ۲۹۹.

۴۱۰ ـ بـحـارالانـوار، ج ۷۴، ص ۳۹۷. (در آیـات یـاد شـده خداوند خشنودی خویش را از نفس مطمئنه ابراز داشته و به او وعده بهشت مخصوص ‍ می دهد.)