به گزارش خبرنگار خبرگزاری حوزه از تهران، حجت الاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی در ادامه سلسله نشست های علمی تخصصی با موضوع قرآن که در نمایشگاه سی و یکم در بخش حوزوی این نمایشگاه برگزار و به صورت آنلاین از تلویزیون اینترنتی حوزه پخش می شود در نشست علمی «مرجعیت قرآن کریم در روانشناسی»، اظهار داشت: مرجعیت علمی قرآن از مباحث نوظهور قرآنی است که در سده اخیر شروع شده و در دهه اخیر به اوج خود رسیده و به یکی از دروس مهم دکترای قرآنی مبدل شده است.
وی افزود: در کنار آن، مرجعیت اهل بیت(ع) نیز در رشته‌های حدیثی به یکی از مهمترین دروس مبدل شده است.
پژوهشگر برجسته قرآن کریم کشور بیان کرد: مقام معظم رهبری بیان می کنند که مساله رجوع به قرآن در مسایل مهم فکری و اجتماعی و عملی و حکومتی و... مساله بسیاری مهمی است و اینکه در ادامه فرمودند، «واقعا در این زمینه کم کار هستیم». ایشان تعبیر کم کاری را به کار برده اند.
استاد جامعه المصطفی(ص) العالمیه بیان کرد: این فرمایش در دیدار با اعضای کنگره بین المللی علوم انسانی مطرح شده است. بحث مرجعیت علمی قرآن ۱۵ معنی و کاربرد را در دل خود دارد.
وی گفت: برخی از این مفاهیم مثل مرجع بودن روشن است. مرجع بودن به معنی محل رجوع بودن. علمی بودن و قرآن نیز روشن است ولی ترکیب آن باید بازشکافی شود. مثلا وقتی قرآن در دانش قرآن مرجع است جواب آن روشن است. در حدیث نیز به این معنی است که مرجعیت قرآن مرجعیت امضایی دارد.
رئیس مجتمع آموزش عالی قرآن و حدیث بیان کرد: مرجعیت قرآن در حوزه علمی به معنی مرجعیت در اصول و اهداف و جهت دهی و گاهی در روشها و... است. در علوم تربیتی نزدیک به ۱۵۰ روش در قرآن وجود دارد ولی ممکن است در شاخه های دیگر به این شکل نباشد.
وی گفت: گاهی مرجعیت به معنی مرجعیت معرفتی است. یعنی همانگونه که عقل یک مرجع است قرآن نیز در معرفت انسانی یک مرجع است. گاهی دیگر مرجعیت علمی قرآن به منظور پاسخگویی به سوالات علمی یا در جای دیگر به معنی سیطره علمی همه جانبه نیز معنی می شود که سید جمال الدین اسدآبادی از آن سخن گفت.
این قرآن پژوه بیان کرد: در اینجا به بحث جهت دهی به علوم انسانی به خصوص روانشناسی می پردازیم. سوال اینجا است که چرا قرآن مرجع علمی است؟ از قرآن و عقل و نقل و تاریخ می توانیم دلایل متعددی بیان کنیم.
وی گفت: به دلیل آیه مهم «شهر رمضان الذی انزل فیه القران هدی للناس و بینات من الهدی و الفرقان» که فرموده است قرآن هادی مردم است در می یابیم که قرآن در اقتصاد و جامعه شناسی و روانشناسی و سیاسی و... یک هادی است.
حجت‌الاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی اظهارکرد: اینکه قرآن هادی امور روانی و روحی و جامعه و.... است به معنی جهت دهی است. دلیل دیگر آنکه قرآن فصل الخطاب و فرقان است. سوره بقره آیه ۲۱۳ بیان می دارد که قرآن حاکم بین اختلافات مردم است. دلایل نقلی نیز بیان شده است که قرآن خطاپذیر و تغییر پذیر نیست و... که نشان دهنده این حاکمیت قرآن است.
وی گفت: سه نوع قلمرو حداکثری و میانه و حداقلی داریم. در قلمروی حداکثری، مراد از آن است که قرآن در همه امور دنیا برای همه افراد دخالت دارد. نگرش حداقلی نیز تنها قرآن را در امور خاص مطرح می‌کند. مورد وسط به این معنی است که قرآن کلیات را بیان می‌کند و جزییات را به علوم واگذار می‌کند.
استاد جامعه المصطفی(ص) افزود: در پاسخ باید گفت که قرآن در امور جزیی علوم قلمرو حداکثری ندارد. ولی اینکه بگوییم نگاه قرآن حداقلی است، این مساله نیز به دلایلی متعدد درست نیست.
وی گفت: پس قرآن در امور مختلف علوم دخالت می‌کند و کسی نمی‌تواند با وجود صدها آیه اقتصادی بگوید که قرآن سخنی در اقتصاد ندارد ولی قرآن در جزییات دخالت نمی کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی افزود: در زمینه مرجعیت قرآن در عرصه روانشناسی می‌توانیم به مبانی، اهداف، اصول حاکم و شاخه‌های روانشناسی اشاره کنیم. قرآن در مبانی هستی شناسی، انسان‌شناسی و ارزش‌شناسی و... دخالت می‌کند. قرآن کریم در عرصه مبانی در عرصه هستی شناسی حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. مثلا قرآن کریم به یک جهان قائل نیست بلکه به جهان فرشتگان وجنیان هم اشاره دارد که این مساله در مبانی روانشناختی کاملا موثر است. پس فضای جدیدی در روانشناسی باز می‌شود.
وی گفت: مورد بعدی در زمینه انسان شناسی است. قرآن کریم انسان را دارای ساحت‌های جسمی و روحانی باهم در نظر می‌گیرد و صرفا به یک جسم قائل نیست. بحث آرامش روحی و اضطراب‌های روحی و مباحث مختلفی که مرتبط به روح است در آن بخش به میان می‌آید.
استاد حوزه علمیه اظهارکرد: در مبانی ارزش شناختی در قرآن مرجعیت دارد. قرآن طلاق را پذیرفته است ولی آنها را منحوس می‌داند. روانشناسی امروزی نسبت به طلاق موضع بدی ندارد. مثلا روانشناسی امروزی می‌گوید آموزش نظامی برای کودکان مضر است ولی قرآن این مساله را رد می‌کند. این فرهنگ قرآنی ارزش هایی در روانشناسی مطرح می کند که در گذشته مطرح نبوده است.
حجت الاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی با ذکر این مطلب که در عرصه معرفت شناسی، گاهی ممکن است که راه روانشناسی را منتج به تجربه می دانیم که بحث علم صرف غربی می رسیم ولی وقتی وحی را تسری دهیم راه قرآن به معرفت شناسی در کنار تجربه و علم تجربی باز می شود، افزود: در زمینه اهداف نیز باید گفت که مهم این است که هدف از دانش روانشناسی چیست؟ زمانی می گوییم که دانشجو یک سری اطلاعات را می آموزد که با آنها به شغل برسد و زندگی خود را اداره کند ولی در اسلام بحث معرفت و خدمت کردن و اعتلا مطرح است. با این وجود، روش و جهت علم و روانشناس متغییر می شود.
وی افزود: در بحث اهداف باید گفت که زمانی بیان می‌کنیم که ما کاری به روح نداریم ولی قرآن به مساله تقویت روحانی با دعا و معنویت اشاره می کند که پنجره تازه ای برای روانشناسی باز می شود.
استاد حوزه بیان کرد: چهارمین حوزه اثرگذاری قرآن در روانشناسی، مرتبط به اصول است. در هر علمی اصولی غیر از مبانی و اهداف حاکم است که قرآن در آنها دخالت می‌کند.
وی گفت: زمانی است که انسان را یک موجود مادی و رها مفروض می‌کنیم و زمانی انسان را مخلوق خدا می دانیم که حاکمیت الهی پشت سر آن است. خداوند و حاکمیت الهی یک اصل در وجود انسان است که در روانشناسی دارای اثر است.
حجت‌الاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی افزود: در فرایند کار یک روانشناس و در بحث روش‌هایی که اجرا می‌کند، باید تابع کار شریعت باشد و شیوه نامه ها باید با احکام شریعت همراه باشد. این پذیرش به این دلیل است که قواعد اسلام را پذیرفته است.
وی گفت: اصل دیگر، مساله تقدم روح بر جسم است. سلامت روح، مقدم بر سلامت جسم است. هرچند این دو عنصر با هم هستند ولی روح انسان اصل است که پس از مرگ باقی می‌ماند.
حجت الاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی: چهارمین حوزه تاثیرگذاری قرآن در روانشناسی در عرصه شاخهها است. مثلا در خصوص روانشناسی بالینی باید گفت که در این روش، خبری از دعادرمانی و قرآن درمانی نداریم با اینکه قرآن خود را شفاء می‌داند. با وجود اینکه غربی ها به بحث دعادرمانی رو آورده اند.
وی گفت: مثلا در روانشناسی تربیتی، بحث ترتبیت معلم نیز مطرح است که قرآن در این زمینه مباحث مفصلی دارد. در بحث روانشناسی اجتماعی و جامعه شناسی آیات زیادی در حوزه آداب معاشرت و ازدواج و... مطرح است. قرآن ازدواج را یک وظیفه اجتماعی می‌داند.
وی افزود: در بحث روانشناسی شناختی، قرآن کریم حرف های زیادی برای گفتن دارد. از جمله اینکه پردازش اطلاعات چگونه باید و اینکه چگونه می توانیم به علم الیقین و حق الیقین رسید.
عضو علمغ جامعه المصطفی تصریح کرد: در بحث روانشناسی رشد قرآن و روایات به مراحل شکل گیری انسان از پیش تولد تا کهنسالی اشارات متعددی دارد. در بحث مشاوره نیز در قرآن مورد توجه قرار گرفته است و شرایط مشاوره دهنده و مشاوره گیرنده و ضوابط مشاوره بیان شده است.
وی گفت: روانشناسی سلامت و اینکه مسایلی چون گناه چه تاثیری در سلامت نفس دارد مورد توجه قرار گرفته است. گناه در قرآن کریم به عنوان یک عنصر ضد سلامت است ولی در روانشناسی مدرن به آن توجه نمی شود.
این استاد حوزه بیان کرد: بحث شخصیت از نظر قرآن کریم و سلامت روان از نظر قرآنی دارای مباحث بسیار قوی است. نتایج مرجعیت علمی قرآن نیز مساله مهمی است. یعنی اگر مرجعیت قرآن کریم را پذیرفتیم به چه نتایجی می رسیم که نخستین نتیجه آن، تحول در علوم انسانی است. مقام معظم رهبری مباحث بسیار ارزنده ای در این حوزه دارند.
وی افزود: باید یافته های غربی را اخذ و نقد کنیم و مباحث قرآنی را نیز ارایه کنیم و اصول قرآن بنیان را پایه بگذاریم. با این کار، تحول عمیقی در حوزه روانشناسی خواهیم داشت.
حجت‌الاسلام والمسلمین رضایی اصفهانی گفت: مساله دیگر اینکه این مرجعیت می تواند زمینه ساز تولید روش تفسیر روانشناختی باشد. متاسفانه هنوز تفسیر روانشناختی از آیات قرآن نداریم.
وی افزود: مورد بعدی زمینه سازی اعجاز روانشناسی قرآنی است.یعنی در چه جایی قرآن از روانشناسی جلو افتاده و خبرهای غیبی که قرآن در زمینه های روانی ارایه می دهد.
استاد حوزه علمیه گفت: مساله بعدی حل چالش دین با روانشناسی و علوم انسانی است.گاهی یافته های روانشناسی با قرآن ناسازگار است. اگر مرجعیت علمی قرآن در روانشناسی را بپذیریم می‌توانیم و روانشناسی بر اساس قرآن متحول شود این چالش ها حل می‌شود.
وی یادآورشد: روش شناسی مساله آخری است که باید روی روش‌های این بحث کار شود. روانشناسان یا فعالان رشته قرآن و روانشناسی بهترین راه برای استفاده از یافته های بشری و در عین حال عمل به وظیفه دینی که صرفا مقلد غربیان نباشد باید به مطالعات قرآن و حدیث و روانشناسی اقدام کنند. مطالعات ابتدایی این بحث ها توسط افرادی چون عثمان نجاتی انجام شده است و ننمونه های پیشرفته آن توسط اساتیدی چون دکتر کاویانی و... مطرح کرده اند. جامعه المصطفی و مرکز تخصصی امام علی(ع) کارهای خوبی در این عرصه انجام داده اند و گام‌هایی آغاز شده است و در آینده قطعا می توانیم به نتیجه مطلوب برسیم.
این قرآن پژوه بیان کرد: غربی ها قرن ها کار کرده اند تا به امروز رسیدند و ما نیز باید سالها در این حوزه کار کنیم.
